Joe Sacco
Moslimenclave Gorazde. de oorlog in Oost-Bosnië
Uitgeverij Xtra
Amsterdam 2011
240 blz.
ISBN 9789077766057
€24,90

De Bosnië-oorlog in stripvorm

Erik Nijsten

Honderden boeken zijn er de afgelopen jaren over de oorlog in Bosnië-Herzegovina verschenen. Het betreft goede en minder goede boeken, geschreven door onderzoekers, diplomaten, politici, journalisten en romanciers. Stripboeken over dit onderwerp zijn er ook. Een van de absolute toppers in dit genre is Moslimenclave Gorazde van Joe Sacco, dat onlangs in Nederlandse vertaling verscheen.

In Moslimenclave Gorazde beschrijft en tekent Sacco de gebeurtenissen van de inwoners van de stad Gorazde tijdens en na de oorlog begin jaren negentig in Bosnië-Herzegovina. De stad ligt in het oosten van Bosnië, in de Drina-vallei, op enkele tientallen kilometers afstand van buurland Servië.

Tijdens de oorlog werd in Oost-Bosnië een bikkelharde strijd uitgevochten tussen de Bosnische moslims en de Bosnische Serviërs. Gorzade was toen volledig omsingeld door strijdkrachten van het Bosnisch-Servische leger. De inwoners en vluchtelingen in de stad zaten letterlijk als ratten in de val.

In 1993 werd de stad, net als Zepa en Srebrenica, uitgeroepen tot een safe area, een veilig gebied. In theorie betekende dit dat deze gebieden onder bescherming stonden van de Verenigde Naties (VN). In de praktijk kwam hier echter weinig van terecht. In plaats van de vele duizenden VN-soldaten die nodig waren om deze gebieden daadwerkelijk veilig te maken, werden er slechts enkele honderden blauwhelmen gestationeerd.

Ondanks de status van veilig gebied werd Goradze tot aan het einde van de oorlog herhaaldelijk beschoten. Nadat de andere veilige gebieden Zepa en Srebrenica in 1995 onder de voet waren gelopen door de Bosnisch-Servische troepen van generaal Ratko Mladic en de vredestroepen van de VN Gorzade hadden verlaten, vreesden de inwoners van de stad eenzelfde lot als de inwoners van Zepa en Srebrenica.

NAVO-bombardementen, een gedwongen wapenstilstand en vredesonderhandelingen wendden dit scenario op het laatste moment af. En terwijl op de Amerikaanse vliegbasis Dayton de presidenten van Bosnië-Herzegovina, Servië en Kroatië (respectievelijk Alija Izetbegovic, Slobodan Miloševic en Franjo Tudjman) over vrede onderhandelden, was Gorazde nog geheel omsingeld door Bosnisch-Servische soldaten. Er was een wapenstilstand, maar er heerste vooral onzekerheid over de toekomst. De enige toegangsweg werd gecontroleerd door diezelfde soldaten. Zij bepaalden wie de stad in mocht en wie niet.

Joe Sacco was een van de buitenlandse journalisten die op dat moment de stad in mocht. Sacco's stripboek Moslimenclave Gorazde begint met zijn aankomst in de stad in de herfst van 1995. De auteur komt zelf ook in het boek voor: getekend als een journalist met een bril waardoor de ogen niet zichtbaar zijn. Sacco blijft in het boek op de achtergrond. Hij observeert eerder dan dat hij concludeert.

In meer dan 200 pagina's beschrijft en tekent Sacco uiterst gedetailleerd zijn aankomst in de stad, zijn zoektocht naar een gids, de vriendschappen die hij sluit en de onzekerheid van de inwoners over hun veiligheid en toekomst. In de hoofdstukken die handelen over de periode na de oorlog komen de vragen op of de vrede langdurig zal zijn en of de Bosnische moslims weer samen kunnen leven met de Bosnische Serviërs.

Gelukkig worden ook lichtere onderwerpen als het verlangen naar nieuws van buiten Bosnië-Herzegovina en de wens naar echte jeans beschreven en getekend. Een ieder die ooit in het gebied is geweest, zal vooral de prachtige kleine details die Sacco tekent herkennen en waarderen. De geur en smaak van Drina-sigaretten, van Bosnische koffie en vers gebakken burek (deeg met een vulling van kaas, vlees of spinazie) lijken bijna van de tekeningen af te komen.

Het grootste deel van het boek gaat echter over de situatie in en rondom Goradze tijdens de oorlog in Bosnië-Herzegovina. Uitermate gedetailleerd tekent Sacco de verhalen van de inwoners van de stad. Deze hoofdstukken zijn allemaal omgeven door een zwarte rand, waardoor ze lezen als een ellenlange rouwkaart.

Aan de hand van de verhalen van vluchtelingen en inwoners van de stad komen de eerste echte aanval op Goradze, de gevechten rondom de stad, de levensgevaarlijke zoektochten naar gedropt voedsel en de val van Srebrenica voorbij. De gruwelen die tijdens de beschietingen en aanvallen op de stad de inwoners en soldaten troffen, worden zeer gedetailleerd getekend. Beelden van beestachtige moordpartijen en amputaties van ledematen met broodmessen in ziekenhuizen worden niet geschuwd.

Het grote gevaar van een dergelijk boek is eenzijdige berichtgeving, waarbij alleen de kant van de Bosnische moslims wordt belicht. Gelukkig besteedt Sacco ook aandacht aan het handjevol Bosnische Serviërs dat is achtergebleven in de stad. Zij waren vaak het slachtoffer van gevluchte Bosnische moslims die hun huizen bezetten en hen verdreven. Ook de achtergronden van het conflict in voormalig Joegoslavië komen aan bod, zoals de roerige geschiedenis van heel Joegoslavië in de hoofdstukken 'Broederschap' en 'Eenheid en Desintegratie'.

Joe Sacco werd in 1960 op Malta geboren. Hij emigreerde met zijn ouders naar Australië en later naar Amerika. Hij studeerde journalistiek aan de Universiteit van Oregon, maar richtte zich na zijn studie al snel op het maken van stripverhalen. Oorlogen en conflictgebieden spelen vanaf het begin een prominente rol in zijn werk. Zo verbleef Sacco begin jaren negentig twee maanden op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook, wat de basis vormde voor Palestine (Nederlandse titel: Onder Palestijnen), dat in 1996 bekroond werd met de American Book Award.

In 2000 verscheen Safe Area Gorazde. Ook deze strip viel al snel in de prijzen. In 2001 werd het uitgeroepen tot het beste nieuwe grafische album. Sacco ontving hiervoor de Will Eisner-award. In 2005 verscheen het stripboek War's End, dat ook over de oorlogen in voormalig Joegoslavië ging.

Gorzade is echter het mooiste stripboek dat Joe Sacco over zijn tijd in Bosnië-Herzegovina schreef en tekende. Afgelopen zomer verscheen hiervan dus eindelijk de Nederlandse vertaling onder de titel Moslimenclave Gorazde, de oorlog in Oost-Bosnië. Een absolute aanrader voor wie (meer) wil lezen over het Bosnische conflict.