Tetovo: 'Albanese hoofdstad van Macedonië'

Suzanne Jansen

Tetovo ligt in het noordwesten van Macedonië, aan de voet van het Šar-gebergte, de natuurlijke grens tussen Kosovo en Macedonië. Met 86.580 inwoners is het de vierde stad van het land. Van de inwoners is 70 procent etnisch Albanees, 23 procent Macedonisch, 2,7 procent Roma en 2,2 procent Turks. Door de grote concentratie Albanezen wordt Tetovo ook wel 'de hoofdstad van de Albanezen in Macedonië' genoemd. Dit komt onder meer tot uiting in de aanwezigheid van twee Albanese universiteiten en het bestaan van Albanees-Macedonische politieke partijen. De stad heeft een rijke, maar ook roerige geschiedenis. Anno 2008 zijn er nog steeds veel problemen die opgelost moeten worden.

De eerste keer dat ik Tetovo bezocht was in juli 2004. Een middagje maar, op weg van Ohrid naar Skopje. Op zoek naar de 'mooiste moskee van het land', wandelden we wat rond door de stoffige straten van het kleine centrum. Kleine winkeltjes met van alles en nog wat en een lunch bij het enige restaurant dat open was. Na het mooie, maar ook toeristische Ohrid was Tetovo wel een tegenvaller. Gelukkig vonden we uiteindelijk waar we naar op zoek waren geweest: de Sarena Dzamija, oftwel de 'geschilderde' of 'gekleurde' moskee.

De stad Tetovo heeft zijn oorsprong in een veertiende-eeuwse nederzetting, die rondom de orthodoxe kerk Sveta Bogorodica gebouwd is. Eind veertiende eeuw werd het gebied overgenomen door de Ottomanen, die hier tot 1912 aan de macht waren. In deze periode zijn veel badhuizen, moskeeën, en markten gebouwd en hebben de Ottomanen in het algemeen een grote stempel op de stad gedrukt.

Een van de mooiste bezienswaardigheden blijkt inderdaad de Sarena Dzamija. Deze moskee is in 1459 gebouwd en in barokke Turkse stijl met de hand beschilderd. De geschilderde moskee is een van de weinige gebouwen die een grote brand in de zeventiende eeuw overleefden.

Een andere 'must see' uit de Ottomaanse periode, die ik pas twee jaar later ontdekte, is de Arabati Baba Bektaši Teke. Aan het einde van de achttiende eeuw is dit klooster door een prominente Tetovaarse familie gebouwd als vestiging van de mystieke islamitische Bektaši-orde. In een bezoek aan zowel het klooster als de moskee valt de grote tegenstelling met de rest van de stad op. Alles is netjes aangeveegd, het gras ligt er mooi bij met allerlei kleurige bloemenbedden, terwijl de rest van de stad grauw en stoffig is.

In 2006 bracht ik vier weken in Tetovo door omdat ik een internationale zomeruniversiteit voor zeshonderd studenten mede organiseerde. In Tetovo zijn twee universiteiten, waarmee de geschiedenis van de stad sterk verweven is. Volgens de Macedonische grondwet in het Joegoslavië van Tito was basis- en middelbaar onderwijs in het Albanees toegestaan, maar mocht hoger onderwijs alleen in het Macedonisch gegeven worden. Daarom moesten de Albanezen voor hoger onderwijs uitwijken naar de Universiteit van Pristina in Kosovo. Nadat de Serviërs deze in 1989 gesloten hadden, was de enige mogelijkheid voor Albanese studenten om naar Tirana te gaan en daar te studeren.

De Albanezen in Macedonië wilden echter een eigen universiteit. Deze werd in 1994 geopend, maar omdat dit tegen de wet was, werd het gebouw met de grond gelijk gemaakt. Na verschillende protestacties, rellen en gewonden bleef de universiteit bestaan zonder dat de diploma's officieel erkend werden.

Omdat er in Macedonië zelf niet actief gewerkt werd aan een oplossing, werd een tweede universiteit, met Macedonisch, Albanees en Engels onderwijs door de internationale gemeenschap geïnitieerd: de South East European University (SEEU). Toenmalig OVSE-Commissaris voor Nationale Minderheden Max van der Stoel stond aan de basis hiervan. De SEEU vervult een speciale rol in de regio: studenten uit het hele land studeren samen, maar vanwege de goede faciliteiten heeft de universiteit ook aantrekkingskracht op studenten uit de rest van de regio, onder andere uit Kosovo en Albanië.

Tijdens een van mijn ritjes over de snelweg E65 tussen Skopje en Tetovo vertelde een kennis van een collega, voor de gelegenheid mijn taxichauffeur om een extra zakcentje te verdienen, over de weg en de stad. 'Vijf jaar geleden reden over deze weg de leger jeeps en tanks naar Tetovo. Guerrillastrijders (Albanese strijders van het UCK-M, het bevrijdingsleger dat vocht voor de onafhankelijkheid van de Albanese minderheid in Macedonië) schoten vanaf de bergen op het leger. Na de volgende bocht hebben de heftigste gevechten plaatsgevonden. Gelukkig is het leger erin geslaagd het geweld op tijd de kop in te drukken. Voordeel nu is dat de weg door de sporen van de tanks helemaal opnieuw geasfalteerd moest worden.'

De taxichauffeur refereerde aan de ontluikende burgeroorlog in 2001, waaraan Tetovo de dubieuze eer van naamsbekendheid overgehouden heeft. De crisis in Kosovo was nog maar net voorbij, of de vlam was bijna naar buurland Macedonië overgesprongen. Met behulp van adequaat optreden van de internationale gemeenschap werd het Akkoord van Ohrid gesloten. De rechten van de Albanese minderheid, tot dan toe achtergesteld, werden uitgebreid, en er werden toezeggingen gedaan over verregaande decentralisatie. Daartegenover stond echter wel dat de Albanese milities hun wapens moesten inleveren.

De situatie in Macedonië is op het moment nog steeds verre van rooskleurig. Rellen tijdens de parlementaire verkiezingen op 1 juni - voornamelijk tussen de twee Albanese partijen - laten zien dat het land nog ver verwijderd is van een volwassen democratie. Vooral in Albanese delen van het land is geweld gebruikt, onder andere in Tetovo. Het is van groot belang dat verkiezingen in de nabije toekomst rustig en eerlijk verlopen. De Europese Unie opent namelijk alleen toetredingsonderhandelingen met Macedonië als verkiezingen er vrij, eerlijk en zonder geweld verlopen.

Maar van dit alles merk je tijdens een bezoek aan de stad Tetovo weinig. Er hangt een gemoedelijke sfeer, mannen drinken koffie in de barretjes of op het terras, hier en daar wappert een Albanese vlag en de vele kooplieden proberen hun waar aan de mensen op straat te slijten.