Gorbatsjov is nu sociaal-democraat

René Does en André Gerrits

Voormalig communistisch partijleider Michaïl Gorbatsjov heeft zich tot de sociaal-democratie bekeerd. Op 27 november werd onder zijn leiding het oprichtingscongres van de Russische Verenigde Sociaal-Democratische Partij (VSDPR) gehouden. Het congres werd mede georganiseerd door de Russische Partij voor Sociale Democratie van Gorbatsjovs bondgenoot Konstantin Titov, de gouverneur van de provincie Samara.

We hebben een afspraak met politiek secretaris Boris Goeseletov om naar de toekomstperspectieven van de VSDPR te vragen. Het partijkantoor staat op de zuidwestelijke helling van de Moskouse Mussenheuvels. Op lager niveau liggen Moskouse buitenwijken in de sneeuw en de mist.

Als we voor de kantoordeur van Goeseletov staan, zien we nog een andere naam in grote letters op de deur: 'Michaïl Sergejevitsj Gorbatsjov'. Helaas is de oud-president niet aanwezig. Het gaat weer goed met Gorbatsjov na zijn korte ziekenhuisopname wegens oververmoeidheid, vertelt de jonge en energieke Goeseletov. 'Hij doet onvoorstelbaar veel voor een 70-jarige. Gorbatsjov werkt wederom zestien uur per dag en maakt iedere maand drie of vier buitenlandse reizen.'

'Onze partij is een klassieke sociaal-democratische partij naar West-Europees voorbeeld', zegt Goeseletov. 'In de Russische politiek is een sterke linkervleugel nodig, want ongeveer de helft van de bevolking leeft in armoede. We moeten meer aan sociale zaken denken en we moeten een sterke staat opbouwen.'

Alvorens met het echte werk te kunnen beginnen, moet de VSDPR eerst de registratieprocedure voor politieke partijen succesvol afronden. Deze is in de nieuwe Wet op de politieke partijen een stuk ingewikkelder gemaakt. Tot en met mei heeft de VSDPR de tijd om minimaal tienduizend leden binnen te halen. De nieuwe leden moeten komen uit minstens 46 van de 89 regio's van de Russische Federatie en per regio moeten er minstens honderd partijleden zijn. 'In geval van mislukking zal de partij er niet zijn', aldus Goeseletov.

De oprichting van een sociaal-democratische partij is niet iets nieuws in postcommunistisch Rusland. Vóór de oprichting van de VSDPR waren er al bijna 20 partijen gesticht die zich sociaal-democratisch noemen. 'Het was erg populair om partijleider te zijn', zegt Goeseletov. 'Al die ego's waren te groot om tot een bundeling van de sociaal-democratische krachten te komen.'

Rusland lijkt de juiste sociale verhoudingen te bezitten voor de opbloei van een sociaal-democratische partij. Goeseletov: 'Iedereen denkt er zo over, behalve de Russische bevolking.' Tot nu toe speelt de sociaal-democratie nauwelijks een rol in de Russische politiek. 'De sociaal-democraten vormen geen politieke kracht binnen Rusland vanwege de onbekendheid met de ideeën van de sociaal-democratie.'

Het linkse spectrum in de Russische politiek wordt nog steeds gevuld door de Communistische Partij van de Russische Federatie (KPRF) van Gennadi Zjoeganov. Anders dan de oude communistische partijen in de kleine Oost-Europese landen heeft de KPRF zich niet in sociaal-democratische richting hervormd.

Goeseletov: 'De KPRF is een zeer stabiele partij en niet geïnteresseerd in een transformatie. Van de honderd leden van het Centraal Comité zijn er in de afgelopen tien jaar maar twee vervangen. Zjoeganov kan geen sociaal-democratische ideeën uiten, want dan verliest hij zijn achterban aan orthodoxe communisten als Viktor Anpilov. Bovendien willen de communisten hun bestaande privileges behouden. Interne hervormingen in die partij mislukken.'

Toch kan de KPRF in de toekomst 'sociaal-democatiseren' als het jongere kader het via natuurlijk verloop voor het zeggen krijgt. 'Jongeren in die partij zijn geen radicale communisten meer, maar de achterban bestaat nog grotendeels uit oude communisten en die gaan zeer trouw stemmen.'

De Russische bevolking heeft Gorbatsjov als politicus al jaren geleden afgeschreven. Is de VSDPR daarom niet gedoemd om te mislukken? 'De oprichting van onze partij was een persoonlijk initiatief van Gorbatsjov', zegt Goeseletov. 'Hij wilde de volgelingen van alle sociaal-democratische partijen verenigen, over de hoofden van de koppige leiders heen. Gorbatsjov geniet natuurlijk nog steeds veel aanzien. Hij heeft persoonlijk veel ervaring in het opbouwen van een partij, plus contacten in alle bestuurslagen. En dat is in Rusland heel belangrijk.'

Tot nu toe kan de sociaal-democratie in Rusland alleen onder intellectuelen interesse opwekken. Uit welke groepen moeten de toekomstige kiezers van de VSDPR komen? Goeseletov denkt aan de verarmde intelligentsia, onder wie leerkrachten een grote categorie vormen, en aan bestuurders uit het middenkader van overheidsinstellingen en bedrijven.