Wirwar van partijen in Oekraïne

René Does

Vaak worden de eerste tien jaren van de onafhankelijkheid van Oekraïne een verloren tijd genoemd. Een constructieve en eenduidige toekomstvisie voor het land is vooralsnog uitgebleven in de voormalige sovjetrepubliek. Oekraïne kreeg last van dezelfde economische en politieke ziektes als Rusland onder oud-president Boris Jeltsin, maar dan in nog heviger mate.

De eerstvolgende landelijke verkiezingen in Oekraïne, de parlementsverkiezingen op 31 maart 2002 en de presidentsverkiezingen in 2004, zullen extra belangrijk zijn. Komen er daarna wel economische en maatschappelijke hervormingen en zal er toch gekozen worden voor een westerse ('Europese') of een oostelijke ('Russische') oriëntatie in de buitenlandse politiek?

En zal de zittende president Leonid Koetsjma vervangen worden door een 'Oekraïense Poetin', die de benodigde orde en stabiliteit zal brengen? Koetsjma is sinds een jaar zwaar beschadigd door 'Koetsjma-gate', het schandaal met de tapes waarop Koetsjma onder meer de moord op de kritische internetjournalist Georgi Gongadze zou gelasten.

Koetsjma zit nu in zijn laatste presidentstermijn. Toch zijn de komende parlementsverkiezingen ook voor hem persoonlijk erg belangrijk. Ze zullen duidelijk maken of hij zijn resterende regeerperiode een meegaand parlement zal hebben en of hij persoonlijk in 2004 een veilige aftocht zal krijgen.

Het Oekraïense parlement, de Opperste Rada, lijkt veel op het Russische lagerhuis, de Staatsdoema. Het bestaat eveneens uit 450 zetels en wordt via hetzelfde gemengde kiesstelsel gekozen: 225 zetels via proportionele partijverkiezingen en 225 zetels via districtsverkiezingen met individuele kandidaten (de kandidaat met de meeste stemmen is in één keer gekozen). Voor partijverkiezingen is de kiesdrempel vier procent.

Het Oekraïense partijenlandschap is zeer versplinterd en daarom behoorlijk moeilijk te overzien. Het land telt 129 politieke partijen, waaronder acht centrumlinkse partijen, 17 centrumrechtse partijen, zeven christen-democratische partijen, acht groene partijen, vijf extreemrechtse partijen, enkele communistische partijen en 21 partijen die zich op één thema richten (auto's, pensioenen, gezondheidszorg, het midden- en kleinbedrijf, etcetera).

Een Oekraïense specialiteit zijn de zes oligarchenpartijen. Anders dan hun Russische collega's zijn de grootste Oekraïense oligarchen lijfelijk aanwezig in het landelijke parlement.

Vanwege deze versplintering van het partijlandschap worden de partijen in voorbeschouwingen over de parlementsverkiezingen van 31 maart ingedeeld bij partijblokken. Tot het 'bureaucratische en oligarchische centrum' behoren het presidentiële blok Voor Eén Oekraïne en de oligarchenpartijen, die een regionale machtsbasis bezitten.

Een opmerkelijke oligarchenpartij is de Verenigde Sociaal-Democratische Partij (OSDP) van Grigori Soerkis en Viktor Medvedtsjoek, beiden actief in de regio Kiev. Deze partij wordt ook wel Dinamo genoemd, omdat Soerkis de eigenaar is van de voetbalclub Dinamo Kiev. Misschien wordt de huidige ster van AC Milan en oud-speler van Dinamo, topspits Andrej Sjevstsjenko, de lijsttrekker van de OSDP.

Een dissidente stem in dit partijenblok is het 'Blok van Joelija Timosjenko'. Timosjenko is directrice geweest van het landelijke elektriciteitsbedrijf EES Oekraïne. De 'gaskoningin' is bij de machthebbers uit de gratie gevallen. Ze werd vervolgd wegens corruptie nadat zij de aanval had ingezet op de grote macht van de oligarchen. De aantrekkelijke Lady U wordt geregeld 'de enige vent in de Oekraïense politiek' genoemd.

De belangrijkste partij van het centrumrechtse 'nationaal-bureaucratische blok' is Ons Oekraïne van oud-premier Viktor Joesjtsjenko. Joesjtsjenko werd op 26 april vorig jaar afgezet door een gelegenheidscoalitie van oligarchen en communisten in de Opperste Rada. Deze gematigde hervormer wordt niettemin dikwijls getipt als de 'Oekraïense Poetin'.

Tot het liberale blok behoren voorts de vier partijtakken van het liberaalnationalistische Roech en Jabloko, de Oekraïense zusterpartij van het Russische Jabloko.

Het vierde en laatste partijenblok bestaat uit de linkse partijen. De Oekraïense Communistische Partij (CPOe) is evenals de Russische KPRF een partij met een trouwe aanhang, die op een kwart - maar ook niet meer - van de stemmen kan rekenen.

Tot het blok behoren verder de sociaal-democratische Oekraïense Socialistische Partij (SPOe) van Aleksandr Moroz en de linkspopulistische Progressief Socialistische Partij van Natalja Vitrenko, de 'Oekraïense Zjirinovski in een rok'.

De partijen die er het meest toe doen in de Oekraïense parlementsverkiezingen van 31 maart zijn de CPOe, Ons Oekraïne, het Blok van Joelija Timosjenko, Voor Eén Oekraïne, de oligarchenpartijen en de SPOe. Voor president Koetsjma persoonlijk zal het belangrijk zijn hoe sterk zijn partijpolitieke steunpilaren, het presidentiële blok Voor Eén Oekraïne en de oligarchenpartijen, uit de bus komen.

Wordt vervolgd na de parlementsverkiezingen.