Bankgigant krijgt concurrentie

Jan Limbeek

Onder Poetin zijn er heel wat economische hervormingen gelanceerd, maar in de bankensector is bijna niets gebeurd. De belangrijkste reden hiervoor was de terughoudendheid van de Centrale Bank. In maart van dit jaar verving Poetin de leiding van de Centrale Bank. Andrej Kozlov, één van de twee nieuwe plaatsvervangend bankpresidenten, gaat zich vooral bezig houden met bancaire hervormingen. Kozlov kondigde meteen aan dat de Centrale Bank al haar belangen in commerciële banken gaat afstoten, beter toezicht gaat houden en snel een depositoverzekering wil regelen.

Het uiteindelijke doel van bancaire hervormingen moet zijn om meer spaargeld aan te trekken en dat vervolgens uit te lenen aan de meest efficiënte bedrijven. Tot nu toe gebeurt dat nauwelijks. Slechts drie à vier procent van de investeringen wordt gefinancierd met behulp van bankleningen.

Voor de continuering van de economische groei is cruciaal dat dit verbetert. De grote groei sinds 1999 kon plaatsvinden zonder veel investeringen, omdat voorheen ongebruikte capaciteit benut werd. Nu moet de capaciteit vergroot worden.

De grootste algemene bank van Rusland is de Sberbank (Spaarbank). De Sberbank beheert bijna 70 procent van de persoonlijke spaarrekeningen. In 2001 was dat nog 75 procent. Toch groeiden de deposito's bij de Sberbank in de eerste helft van 2001 met 21 procent. De inleg bij andere banken groeide nog sneller.

De groei van het spaargeld bij de banken, met name bij de banken waarvan het spaargeld nog niet gegarandeerd wordt door de overheid, wijst op toenemend vertrouwen van de bevolking in de banken. Aan de andere kant is het aandeel van het spaargeld in het Bruto Binnenlands Produkt nog steeds niet meer dan acht procent. Dat is minder dan er zich onder de spreekwoordelijke matrassen bevindt.

De Sberbank is de enige bank waar de bevolking vertrouwen in heeft omdat het idee bestaat dat de overheid deze bank nooit failliet laat gaan. Een algehele en officiële depositoverzekering voor alle banken zou dit snel kunnen veranderen. De nakende concurrentie lijkt slecht nieuws voor de Sberbank, maar de koers van haar aandelen is sinds maart alleen maar verder gestegen.

Met haar ongeveer 20.000 filialen zou de bank bij uitstek kleine bedrijfjes kunnen helpen aan kapitaal. De regering heeft al besloten de kleine bedrijven te stimuleren door ze onder andere een groot belastingvoordeel te geven. De Sberbank werkt echter niet mee, want de bank vindt het veel makkelijker leningen aan grote bedrijven te verstrekken.

Het enthousiasme voor aandelen Sberbank komt waarschijnlijk omdat de koers laag was en de winst vrij hoog. Bovendien beschikt de grootste en sterkste algemene bank van Rusland over het meeste particuliere kapitaal.

Een van de weinige investeerders die niet belegt in aandelen Sberbank is Prosperity Management Capital. De directeur zei daarover in de Moscow Times: 'Sberbank-achtige banken gingen in alle Oost-Europese economieën zonder uitzondering failliet of moesten op een zeker moment gered worden omdat ze niet konden concurreren.' Het vermoeden bestaat dat de kwaliteit van de leningenportefeuille van de Sberbank slecht is.

Andrej Kazmin leidt de bank al sinds januari 1996. Hij moet de efficiëntie en de onafhankelijkheid van de bank vergroten. Alom wordt betwijfeld of hij daartoe in staat is. De roep om zijn aftreden zwelt dan ook aan. De Centrale Bank, die 63 procent van de aandelen heeft, gaat daarover.

De overheid én de Centrale Bank zijn beide niet enthousiast om van de Sberbank een onafhankelijke, commerciële instelling te maken. De overheid wil niet dat de vele verlieslijdende bankfilialen in afgelegen streken van Rusland gesloten worden. Ze wil bovendien de bank blijven gebruiken als economisch, sociaal en monetair instrument.

Een alternatief voor het opbreken of privatiseren van de Sberbank doet daarom opgeld. Al maanden wordt gediscussieerd over een overdracht van een deel van de bezittingen van de Vnesjekonombank naar de Vnesjtorgbank (VTB), de enige buitenlandse handelsbank die in de sovjettijd bestond. Het lijkt erop dat de regering zo een volwaardige superbank wil creëren om de dominantie van de Sberbank te doorbreken. De VTB zal daarna geprivatiseerd worden.

De handelsbank VTB is overigens geen kleintje. Volgens het tijdschrift The Banker (juli 2002) is het de grootste bank van Oost-Europa, gevolgd door de Sberbank.

Meer concurrentie door een algemene depositoverzekering en een particuliere superbank (de VTB), terwijl de Sberbank zelf onder grote overheidsinvloed blijft: het ziet er naar uit dat de positie van de Sberbank over enkele jaren sterk zal zijn verslechterd.