Russisch voetbal is vooral Moskouse sport

door René Does

Op de laatste twee grote internationale voetbaltoernooien, het EK in Nederland en België en het WK in Frankrijk, deed Rusland niet mee. Maar anders dan Nederland gaat Rusland wél naar het komende WK-voetbal in Japan en Zuid-Korea. Dat toont nogmaals de wanprestatie van de Nederlandse voetballers aan, want het Russische voetbal kruipt nog uit de diepe crisis van de jaren negentig van de vorige eeuw.

Vanwege de klimatologische omstandigheden heeft voetbal in Rusland een zomercompetitie, die loopt van maart tot en met november. Als in de Champions League en het UEFA-Cuptoernooi de winterstop begint, zijn Russische voetbalteams bijna altijd al uitgeschakeld in deze Europese toernooien.

Dit heeft de Russische voetbalwereld een minderwaardigheidscomplex gegeven, dat wordt overschreeuwd met klachten over 'discriminatie' van het Russische voetbal door de UEFA. Russische elftallen zouden altijd benadeeld worden door Europese scheidsrechters, want welke West-Europese club voetbalt er nou graag in Moskou of - nog erger - tegen clubs als Alanija Vladikavkaz en Anzji Machatsjkala uit de onrustige Noord-Kaukasus.

Er zit natuurlijk wel een kern van waarheid in deze bewering. Bovendien kunnen de Russische voetballers de Europese afkeer wel invoelen, want in de Russische voetbalcompetitie zijn elftallen uit het verre en koude Siberië afwezig.

Het Russische voetbal zakte in de jaren negentig ver weg. In navolging van de beste ijshockeyers, die in Noord-Amerika gingen spelen, vertrokken de betere voetballers als 'legionairs' naar West-Europese clubs.

Bij clubbestuurders, voetbalmakelaars en spelers werden sportieve eergevoelens weggedrukt door blinde geldzucht op de internationale transfermarkt. 'Wie zal zich over enkele jaren nog de namen van Viktor Onopko en Sergej Joeran herinneren?', schreef voetbalcommentator Vsevolod Streltsov in september 1997 na de uitschakeling van Rusland door Bulgarije voor het WK Voetbal in Frankrijk.

Verder werd het Russische voetbal in het vorige decennium bezoedeld door groeiend vandalisme en hooliganisme, waarbij enkele dodelijke slachtoffers zijn gevallen, en door corruptieschandalen onder voetbalbobo's en scheidsrechters. 'Verkochte wedstrijden' werden een plaag in de nationale voetbalcompetitie. 'Zoals jullie spelen, fluiten wij', antwoordden scheidsrechters op klachten van clubs.

Maar de laatste jaren kruipt ook het voetbal in Rusland weer uit het dal. De belangrijkste reden is dat in het Russische voetbal meer geld beschikbaar komt. Er wordt verdiend aan binnenlandse televisierechten en aan premies uit de Champions League.

Grote bedrijven hebben zich als shirtsponsor gepresenteerd. Zo heeft het elftal van Spartak Moskou de naam van het grootste olieconcern, Loekoil, op de borst, en heeft Zenit Sint-Petersburg aardgasgigant Gazprom als shirtsponsor. Ook tussen Russische clubs vinden miljoenentransfers plaats en er spelen subtoppers uit landen als Brazilië, Servië, Bulgarije en Slowakije als redelijk betaalde 'huurlingen'.

Toch zijn in het Russische voetbal politieke banden nog altijd belangrijker dan economische. Provincieclubs in de Hoogste Divisie worden gesponsord door grote bedrijven uit hun regio, die hiertoe weer worden aangespoord door de regionale gouverneurs.

Een tweede groep elftallen uit de hoogste competitie bestaat uit de clubs die worden gesteund door regeringen van deelrepublieken in de Russische Federatie, waardoor de afgelopen jaren onbekende clubs als Alanija Vladikavkaz uit Noord-Ossetië, Anzji Machatsjkala uit Dagestan en Oeralan Elista uit Kalmukkië plotseling konden opkomen en soms even snel weer verdwenen. Alanija werd in 1999 zelfs kampioen.

Ten derde zijn er de traditionele 'departementale verenigingen', zoals Lokomotiv Moskou van het Ministerie van Spoorwegen. Lokomotiv hoort eveneens tot de vierde categorie topclubs: de verenigen uit Moskou. Een bijzondere Moskouse club is Torpedo, die in het gerenoveerde Loezjniki speelt.

Torpedo is de club van 'de grootste vlooienmarkt ter wereld', die in en rond het stadion is ontstaan. Er zijn tegenwoordig twee Torpedo's in Moskou. Naast het nieuwe Torpedo-Loezjniki is er nog Torpedo-ZIL, de traditionele club van de ZIL-autofabriek die speelt in een oud, gammel stadion bij metrostation Avtozavodskaja.

In Moskou is de politieke macht geconcentreerd. Ook de grootste Russische bedrijven hebben er hun hoofdkantoor, want economische macht ontstaat in Rusland onder politieke protectie. Moskou is daarom ook het waterhoofd van het Russische voetbal. En omdat Spartak Moskou de meest populaire en succesvolle club is, wordt het Russische voetbal overheerst door wat de Russen 'spartakisme' noemen.