Prerevolutionair Rusland in ansichtkaarten

Nicole de Boer

Boekhandel Pegasus wordt af en toe gevraagd om de Russische boeken in een nalatenschap te inventariseren. Onlangs stuitte medewerker Wim Bosch op een wel heel bijzondere boedel.

Wim Bosch: 'In het begin van 2005 bevind ik mij in het appartement van Nina de Bock-Beljankina in Amsterdam-Noord. Zij is niet lang daarvoor na een kort ziekbed overleden. Haar woning is een Russische enclave, gevuld met snuisterijen die de herinnering aan haar land van herkomst levend moeten houden. Als ik een pasfotootje van haar te zien krijg, herken ik haar direct als vaste klant van de boekwinkel.

Ik ben gekomen om haar boeken te inventariseren, een bibliotheek waarin alle belangrijke Russische schrijvers van de negentiende en de twintigste eeuw met verzamelde werken zijn vertegenwoordigd. Ook tref ik er de groten uit de wereldliteratuur in Russische vertalingen aan. Helaas stuit ik niet op verrassingen.

Dan tonen de erfgenamen mij een album met ansichtkaarten van het prérevolutionaire Rusland, dat deel uitmaakt van een collectie van vijftien albums, waarin meer dan drieduizend ansichtkaarten verzameld zijn. De ansichten tonen in zwart-wit, veelal later ingekleurd, eenvoudige 'verstilde momenten' van soms onaanzienlijke taferelen. Toch raak ik onmiddellijk in de ban van het album.

Ik haal er een willekeurige kaart uit, draai die om en tref er correspondentie in het Nederlands op aan: "Lieve Mama, Even een vlug levensteeken. Voor een brief nog geen tijd. Verbazend druk. Veel schepen. Het begint hier al aardig koud te worden. Al eenige flinke nachtvorsten en reeds een sneeuwbuitje. Gisteren 12 ½ graad vorst. Heden niet warmer als + 4. Winterjas al hoog noodig. Morgen naar stad om pels te koopen en de Russische pas te halen daar de Hollandsche afgeloopen is. Gr. v. Carl!"

Na lezing van deze woorden staat mijn besluit vast: niet de bibliotheek maar de vijftien albums met ansichtkaarten dienen uit de boedel te worden gered.

De collectie is voor een belangrijk deel geordend naar land, streek of stad. Daarmee wordt het gehele grondgebied van het prérevolutionaire Rusland bestreken. Van de Baltische landen tot aan de Kaukasus, van Siberië tot de Aziatische volkeren in het Russische rijk.

Daarnaast zijn er kaarten gerangschikt op onderwerpen als 'Overstroming Moskou 1908', 'Toneel', 'Tolstoj', 'Toerisme buiten Rusland' en 'Religie'. Deze veelzijdigheid vormt naast de ongekende visuele kracht de grote attractie van de collectie.

Een album bevat het 'Reisverslag Rusland, november-december 1913' van een echtpaar uit Delft. Een kleine honderd kaarten, die onderweg zijn aangeschaft, zijn voorzien van bijschriften. Zij geven een prachtig beeld van de ontberingen die de reiziger naar Rusland toentertijd moest ondergaan. Het vileine commentaar op de vervoersmiddelen, de hotelaccommodatie, de maaltijden en het ongedierte is niet van de lucht.

Opmerkelijk is de verandering in de toon van het verslag na de aankomst in Sint-Petersburg. "Logeren in Hotel de l'Europe. Uitstekend hotel. Prachtige kamer met badkamer. Bijzonder gezellig restaurant in hotel. Gaan met uitstekende gids alle bezienswaardigheden zien. Erg aardig dejeuner bij den Hollandschen Gezant Baron Sweerts de Landas. Magnifieke stad. Sledevaart bij avond over de Newabrug."

Het aardige is dat we intussen in het Historisch Archief van Delft het dagboekje hebben gevonden dat de echtgenote tijdens de reis bijhield, en dat ze kennelijk naderhand gebruikt heeft voor de bijschriften in haar ansichtkaartenalbum.

De Collectie de Bock geeft niet alleen een beeld van het Rusland van honderd jaar geleden, maar informeert ons ook over de geschiedenis van de ansichtkaart zelf. De kaarten uit de collectie dateren grofweg van 1900 tot 1920. Voor die tijd was een ansicht nog een zeldzaamheid.

Tot 1905 mag de achterkant van een kaart uitsluitend worden gebruikt voor het adres en de postzegel. Wil de reiziger toch een bericht kwijt, dan schrijft hij dat op de voorkant. Op één kaart is de schrijver zelfs een gevecht aangegaan met de afbeelding van het Winterpaleis. Hij wilde er zoveel op kwijt dat hij de kaart een kwartslag moest draaien, en haaks op het reeds geschrevene doorging met schrijven.

Op de ansichtkaarten treffen we correspondentie aan in het Frans, Duits, Engels, Russisch en Nederlands. Inhoudelijk moeten wij ons er overigens geen al te grote voorstelling van maken. De brief blijft voor persoonlijke en gevoelige zakelijke berichten de belangrijkste drager, zoals ook blijkt uit het volgende bericht op een van de kaarten: "Dank voor het uitvoerig schrijven, dat mij voor-gisteren bereikte. Op het oogenblik overstelpt met arbeid kom ik zoo spoedig mogelijk meer gedetailleerd op je gestelde vragen terug."'

Bekijk een uitgebreide selectie van de ansichtkaarten.