Bureau CROSS heeft een wezenlijke bijdrage geleverd aan de betrekkingen tussen Nederland en Oost-Europa in de postcommunistische tijd. Daarnaast is het bureau vanaf het begin de ruimhartige sponsor van onze tijdschriften geweest. Wat is nu de stand van zaken rond het bureau? Voor ons slotnummer togen wij met deze vraag naar de EVD in Den Haag en spraken met unitmanager Chris Baaré en coördinator Hielke Venema.
Waarom heet Bureau CROSS tegenwoordig IPS-CROSS?
Baaré: 'Misschien is het interessant om te vertellen wat IPS dan doet. CROSS doet onder andere onderwijs in Oost-Europa, dat is voor jullie gesneden koek. IPS staat voor Internationale Publieke Samenwerking, wij voeren bilaterale samenwerkingsprogramma's uit voor EZ, VROM en BZ. Wat IPS inbrengt is programma's uitvoeren die zijn gericht op het ondersteunen van overheden, in eerste instantie in landen met uitzicht op toetreding tot de Europese Unie.
Ons landenpakket is uitgebreid met landen als Rusland, Oekraïne, Kazachstan en Marokko. Dat wil zeggen: geen landen met een toetredingsperspectief, maar wel heel belangrijk in het kader van het Nabuurschap van de Europese Unie. Dus IPS ontwikkelt projecten met overheden in het buitenland, vaak met betrekking tot de implementatie van Europese wetgeving, die vervolgens voor een groot deel worden uitgevoerd door Nederlandse overheidspartijen.
Ook CROSS was hierbij betrokken; zo voeren zij een programma uit voor BZ, het Matra Programma voor Europese Samenwerking, dat is gericht op het trainen van onder anderen ambtenaren uit kandidaat- en potentiële kandidaat-lidstaten. Per 1 juli zijn de twee units samengevoegd, en we merken nu al dat daardoor veel kruisbestuiving plaatsvindt.
Het afgelopen jaar zijn wij binnen de EVD, het agentschap voor internationaal ondernemen en samenwerken van Economische Zaken, bezig geweest om de organisatie beter neer te zetten. Er kwam een verdeling in vijf divisies binnen de EVD: Service en Advies, Individuele bedrijfsondersteuning, To Develop, Programma's en Innovatie en Holland Branding & Foreign Investment. We hebben dat gedaan om onze klanten nog beter te kunnen bedienen. In het kader van de reorganisatie is gekeken naar hoe we de kennis die bij CROSS zit en de kennis die bij IPS zit nog beter kunnen gebruiken. Daarom is er besloten om IPS en CROSS samen te voegen.'
En voert IPS-CROSS het NMTP-programma uit?
Baaré: 'Ja. Het komt voort uit het het President's Programme (PP) in Rusland, dat wordt gefinancierd door Economische Zaken. Daarnaast hebben we het Presidency Programme in Zuid-Afrika namens Buitenlandse Zaken uitgevoerd. Het doel van beide programma's is om managers uit het bedrijfsleven in die landen de kans te geven een training te volgen en om in Nederland een aantal weken stage te lopen bij een voor hun relevant bedrijf.
Die formule werkt heel goed voor Rusland. Wij gaan het nu anders noemen: Netherlands Managers Training Programme (NMTP), maar de formule blijft hetzelfde. Het is een formule die CROSS heeft ontwikkeld. We willen hem breder gaan inzetten, vooral ook omdat het voor het Nederlandse bedrijfsleven een mooi instrument is om collega's in andere landen te leren kennen en om op die manier zakelijke contacten leggen. Nu ook in Vietnam.'
Bureau CROSS is inmiddels ook in Vietnam actief?
Baaré: 'Ja, dat klopt. In Turkije waren ze ook al actief in het kader van het programma Matra Trainingen voor Europese Samenwerking (MTES) van Buitenlandse Zaken. Dat is erop gericht om ambtenaren uit toetredingslanden, of potentiële toetredingslanden, de mogelijkheid te geven van een tweewekelijkse cursus over bepaalde thema's, bijvoorbeeld over hoe je moet samenwerken met Brussel. Groepen van vijftig mensen werden uit die landen gehaald; ze kregen hier een tweewekelijkse cursus. Dat deed CROSS dus ook al voor Turkije. Het heette Adept en dat is MTES geworden. Ja, je wordt gek van alle afkortingen! Allemaal vakjargon. We hebben binnen MTES nu ook een training die Administration of Justice heet. Dat is ook een belangrijk thema, zeker op de Balkan.
Maar we willen nog verder gaan uitbreiden. Het 2g@there-programma is een programma van Economische Zaken dat erop gericht is om clusters van Nederlandse bedrijven goed te positioneren op markten die wat moeilijker toegankelijk zijn. Een van de dingen die je in dit kader kunt doen is weer zo'n formule gebruiken als het NMTP. Dus we gaan die formule ook in dat soort programma's aanbieden.'
In onze perceptie is CROSS een onderwijsbureau voor Oost-Europa. Dat wordt langzamerhand verlaten?
Venema: 'Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap wil naast projecten die erop gericht zijn om het buitenland te helpen om hun onderwijssysteem te verbeteren, graag ook inzetten op de internationalisering van het Nederlandse beroepsonderwijs en de koppeling met het bedrijfsleven. Het vergroten van internationale (talen)kennis en vaardigheden van studenten en docenten in het beroepsonderwijs (mbo en hbo) is van groot belang voor een open samenleving als de Nederlandse. Afgestudeerden krijgen hierdoor meerwaarde op de arbeidsmarkt. In deze tijden van globalisering wordt het steeds belangrijker over de vereiste bagage te beschikken om internationaal te kunnen opereren en ondernemen. Het Nederlandse onderwijsveld dient daar op in te kunnen spelen.
De EVD heeft een breed aanbod aan instrumenten die daarbij kunnen helpen. Naast onderwijsprojecten kun je onderwijs en onderzoek mee nemen in de Holland Branding en onderwijsinstellingen meenemen tijdens internationale bezoeken van de bewindspersonen van OC&W en/of EZ. Er treedt hierdoor een verschuiving op van puur bilaterale onderwijssamenwerking naar een breder pakket. De bilaterale onderwijssamenwerking is er nog wel, maar de focus ligt meer op het beroepsonderwijs. De landenkeuze is: Marokko, Turkije en de westelijke Balkan. Daar wil OC&W ook een zekere flexibiliteit in. Volgend jaar start bijvoorbeeld de World Expo in Shanghai. Daar gaan 180 studenten uit voornamelijk het mbo en het hbo heen om stage te lopen.'
Het onderwijssamenwerkingsprogramma met Rusland is afgesloten, na 17 jaar?
Venema: 'Ja.'
Was de fut eruit?
Venema: 'It takes two to tango. De onderwijssamenwerking met Rusland liep formeel tot april 2008. Met het oog op het aflopen van de onderwijssamenwerking heeft minister Plasterk zijn Russische collega, minister Foersenko, laten weten dat hij openstaat voor eventuele suggesties van Russische zijde voor een vervolg op de onderwijssamenwerking. Helaas is daar geen reactie op gekomen.'
Dus gebrek aan samenwerking was de oorzaak van het beëindigen van het Russische CROSS-programma?
Venema: 'Ja. Op projectniveau liep het echter prima. Rusland is soms een lastig land om een onderwijsproject op te zetten, maar als het eenmaal loopt en als iedereen weet waar die aan toe is, dan ontstaat er een goede samenwerking en houden de projectmedewerkers daar vaak hele warme persoonlijke contacten aan over.'
Baaré: 'Als je kijkt naar de economische samenwerking: die projecten alsook de ondersteuning vanuit de Russische overheid gaan goed. Maatschappelijk gevoelige ngo's zijn een moeilijk onderwerp in Rusland. Als je bij de harde economie blijft, gaat het juist heel goed.'
Een van de sympathieke dingen van CROSS was de aandacht voor het beroepsonderwijs. Meer nog dan bij ons is het beroepsonderwijs in Rusland een ondergeschoven kindje en over de PTOe's, wij zouden zeggen vmbo-scholen, lees je eigenlijk nooit iets als je over het Russische onderwijs leest.
Venema: 'Dat was ook de reden om in Toela aan de slag te gaan. Unilever heeft daar een fabriek waar allemaal universitair geschoolde mensen werken, die vanwege de hoge werkloosheid mbo- of vmbo-werk doen. Op een gegeven moment werkt dat niet meer, dat frustreert, want je werkt onder je kunnen. En tegelijkertijd is er een groot potentieel van mensen die hier perfect gelukkig in zouden zijn. Die zitten thuis. Om aansluiting te krijgen tussen Unilever en die werknemers is de samenwerking gestart. Er doen ook andere bedrijven mee.'
Is het gelukt?
Venema: 'Dat gaat niet in een keer, maar er zijn wel goede aanzetten gedaan. Het heeft geleid tot een mentaliteitsverandering bij die bedrijven en scholen.'
Wat zijn in het algemeen de succes- en de faalfactoren van projecten?
Venema: 'Mijn ervaring is dat het heel belangrijk is dat je commitment krijgt. De Russen worden niet betaald voor hun bijdrage aan de projecten, het idee is dat zij geholpen worden. Ze krijgen kennis en vaardigheden, daar wordt aan bijgedragen, maar je geeft geen geld. Dat is een principiële kwestie. Maar dat werkt niet altijd, want zij moeten zich vrijmaken van hun reguliere werkzaamheden. En als je dan toch al weinig verdient... En zodra daar moeilijkheden ontstaan door reorganisaties of andere prioriteiten, wordt het snel moeizamer.
In algemene zin is in de evaluatie de samenwerking met Rusland positief gewaardeerd. Ook de kwaliteit van de uitvoerders, ik kan eigenlijk niet één partij noemen die niet met heel veel inzet met de Russen heeft samengewerkt, of dingen totaal verkeerd heeft ingevuld. Veel uitvoerders hebben ook ruime ervaring in Rusland en dat helpt ook.'
Heeft u een project waarvan u zegt: dat is nou hartstikke leuk om te doen?
Baaré: 'Ik ben bevooroordeeld omdat ik vanuit de IPS kom, maar wat ik een hele leuke vond, was in Kroatië. Daar hebben we met de onderwijsinspectie samengewerkt om de onderwijsinspectie beter op de rails te krijgen, waarbij je iemand vanuit de onderwijsinspectie hier koppelt aan collega's in Kroatië, om de inspectie daar effectiever te krijgen. Onderwijs wordt in die landen door met name de overheid geregeld. Ik denk dat de brug van overheid naar overheid erg kan helpen om ook daar dingen aan te passen.'
Venema: 'Voor mij is dat het project in Toela. We hebben daar met het project geïnvesteerd in een betere aansluiting op de arbeidsmarkt en een betere leeromgeving in de deelnemende scholen. Dan ga je met de trein van Moskou naar Toela, je komt aan bij min twintig en je wordt er zo hartelijk ontvangen. Je krijgt een rondleiding door de school. De leerlingen staan er allemaal keurig netjes op een rij met een koksmuts op. Binnen is het dan min tien, je ziet je adem, maar de musjes hebben ook door dat het binnen warmer is, dus die vliegen daar binnen vrij in de keuken over de taartjes rond.
Na afloop van het project hadden de docenten en studenten de beschikking over goede stageplekken en een moderne praktijkruimte met goede apparatuur om het vak te kunnen leren. Voor de mussen was het project minder geslaagd aangezien zij niet langer de keuken in konden vliegen. Ik vond het heel bijzonder om te zien hoe de Russische projectleden met veel liefde en betrokkenheid er alles aan doen om onder vaak moeilijke omstandigheden hun studenten het beste te geven.'
Wat is de toekomst van Bureau CROSS?
Baaré: 'CROSS gaat verder als IPS-CROSS. De EVD bestaat nu nog, maar per 1 januari niet meer. Dan zijn we opgenomen in een groot agentschap, het Agentschap NL, waarin drie agentschappen van Economische Zaken worden samengevoegd: het Octrooicentrum Nederland, SenterNovem en de EVD. Dat biedt ook weer kansen aan ons, als onderwijsspecialisten hier bij de EVD, om met andere agentschappen de samenwerking te gaan zoeken op onderwijsgebied en op markten waar we nu nog niet bezig zijn.'
Venema: 'Vroeger was het duidelijker gescheiden: jullie deden overheid, wij deden onderwijs, en een ander deed de private sectorontwikkeling. Nu willen we dat pakket geïntegreerd aanbieden. Zo zullen we dat in de toekomst doen.'
Baaré: 'We gaan er steeds meer naartoe om de drie o's van overheid, onderwijs en ondernemers met elkaar te verbinden. Dat wordt straks nog mooier, omdat we in het grotere agentschap ook de andere clubs erbij kunnen betrekken. Zo kom je steeds meer bij elkaar. De EVD wordt de Divisie Internationaal binnen het nieuwe agentschap. En dan praat je over een agentschap van zo'n 3000 mensen. Heel groot.'