Little Odessa
René Does
Naast het originele, grote Odessa aan de Zwarte Zee is er een Little Odessa aan de Atlantische Oceaan. Hiervoor moet u naar de stad New York. Wie in Little Odessa over straat of over de boardwalk langs het strand loopt, snapt meteen waar de bijnaam 'Little Odessa' voor de wijk Brighton Beach vandaan komt: Russische gezichten trekken langs Russische winkels en Russische restaurants met Russischtalige opschriften. Een reportage.
'De Russische immigranten hebben de buurt weer tot leven gewekt. Ik ben hier in de jaren zestig komen wonen, maar in de jaren zeventig ging het met de buurt hard achteruit. Er waren crack- en andere drugshuizen en er was prostitutie. Er kwam steeds meer leegstand, want veel burgers vluchtten weg voor de achteruitgang van de buurt.
In 1977 besloot ik terug te vechten, want we konden alleen nog vertrekken of ons in de oceaan laten wegdrukken. In het begin was dit scary. Ik bracht duizend demonstranten op de been. Wij kregen gehoor van Chuck Shumer, de afgevaardigde van ons kiesdictrict van de staat New York.'
Aan het woord is Pat Singer, directrice van de Brighton Neighborhood Association, de professionele buurtorganisatie die dertig jaar geleden met steun van Shumer werd opgericht om het verval van de wijk te stoppen en waarvan Singer sinds het begin de drijvende kracht is.
Singers vereniging is gevestigd in een winkelpand aan de Brighton Beach Avenue, de centrale winkelstraat van de wijk. De muren hangen vol met foto's uit het persoonlijke en vooral professionele leven van de zestigjarige vrouw: ontmoetingen met bewoners, openingen van winkels en buurtvoorzieningen en buurtfeesten. Ze laat me een oude zwartwitfoto zien van haar grootouders: Joden die in 1910 uit Odessa waren geëmigreerd. In de periode dat ze haar verzet tegen de verloedering begon overleed haar man op jonge leeftijd. 'Ik heb daarna onze twee kinderen, een vereniging en een buurt opgevoed.'
Amerika is een immigratieland met talloze etnische gemeenschappen. Er wonen een kleine drie miljoen Russen; ongeveer een half miljoen leven in de staat New York, van wie de meesten, ongeveer 300.000 mensen, in de grote borough Brooklyn van de stad New York. Als een soort strijkijzer zit Coney Island aan de zuidkant van Brooklyn. Brighton Beach aan de oostkant is hier weer een onderdeel van.
Brighton Beach telt iets meer dan 30.000 inwoners, van wie de helft Russen zijn. Het absolute aantal Russen in de wijk is misschien niet zo hoog, maar Brighton Beach is de bekendste Russische gemeenschap van Amerika. De buurt trekt vanuit de rest van New York Russisch winkelpubliek en uit heel Amerika Russische toeristen, want er heerst een onmiskenbare Russische sfeer.
Bij deze cijfers moet het begrip 'Russisch' nader worden uitgelegd. In Amerika zijn Russen mensen die zichzelf in een volkstelling als 'Russisch' definiëren. De laatste werd gehouden in 2000 en de volkstelling van volgend jaar moet weer een preciezer aantal Russen in Amerika opleveren. Van de kleine drie miljoen Russen in Amerika gebruiken ruim 700.000 het Russisch thuis als omgangstaal.
Verder bestaat de grote meerderheid van de Russen in Amerika uit Joodse Russen. Zo is Brighton Beach vooral een Joods-Russische wijk. Andere niet-etnische Russen uit de voormalige Sovjet-Unie, zoals Oekraïners en Georgiërs, worden ook vaak onder het kopje 'Russisch' geschoven, zeker door de (Joodse) Russen.
De Russen kwamen in grofweg drie immigratiegolven naar Amerika. Op het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw kwamen enkele miljoenen Russische immigranten, met name Joden op de vlucht voor pogroms en maatschappelijke achterstelling.
De tweede grote golf kwam in de jaren 1979-1981, toen 250.000 Russische Joden de Sovjet-Unie mochten verlaten. Veel van deze Joden kwamen naar Brighton Beach en andere wijken van Brooklyn. Zij haakten hiermee aan op de eerdere immigratiegolf. Bovendien was er vanwege de verloedering veel leegstand in Brighton Beach en hoefden Russische immigranten die in de leegstaande panden trokken de eerste drie maanden geen huur te betalen.
Vervolgens werden in de eerste helft van de jaren negentig jaarlijks enkele tienduizenden - al dan niet echte - politieke vluchtelingen toegelaten. Hierna zakte het aantal Russische immigranten snel in en waren de Russische inwijkelingen voornamelijk wetenschappers die een Green Card kregen, topsporters en internetbruiden.
Brighton Beach werd in de negentiende eeuw genoemd naar de Engelse badplaats Brighton. Vanwege de omvangrijke immigratie van Russische Joden, van wie er velen uit Odessa kwamen, en de ligging van de wijk aan zee kreeg Brighton Beach al snel de bijnaam Little Odessa.
Singer vertelt dat de Russische Joden die rond 1980 de wijk vulden niet altijd echte Joden waren. De echte Joden hadden hun Joodse cultuur en geloof vaak laten verwateren in de Sovjet-Unie. 'Zo was er een Joodse slager gekomen die dacht dat hij kosjer vlees verkocht omdat hij zelf Joods was.'
Ook was er in het begin veel wantrouwen tegenover de politie. 'Russen doen dingen anders dan Amerikanen. Er kwam eens een Moskous circus met een beer op bezoek. De Russen gingen met de beer over straat lopen, waarop de politie ingreep. Toen vroegen de Russen waar in de wet staat dat je niet met een beer over straat mag lopen.' In een sensitivity program bracht Singer vertegenwoordigers van de politie en de Russische gemeenschap met elkaar aan tafel.
In politiek opzicht waren de Russen in de wijk aanvankelijk overtuigde Republikeinen. 'Ze waren dol op Ronald Reagan, want die was tough on Russia. Nu zijn de stemmen gelijkelijk over de Democraten en Republikeinen verdeeld. De Democraten zijn populairder geworden vanwege hun sociale programma's. Overigens is de opkomst van de Russen bij verkiezingen laag.'
Singer vertelt dat het in het algemeen goed gaat met de buurt en dat veel Russen succesvol zijn in de Amerikaanse maatschappij. 'Er wonen veel geslaagde Russen in de appartementen aan zee, die vaak een miljoen dollar kosten.' Dit blijkt ook wel als ik haar vraag wat tegenwoordig de grootste problemen van Brighton Beach zijn. 'Het grootste probleem is het parkeerprobleem. De straten van de wijk zijn gebouwd voor paard en wagen, maar veel Russische gezinnen hebben twee of drie auto's. Ook moet de boardwalk worden gerenoveerd, want door houtrot zijn de koppen van de bouten bloot komen te liggen. Zeker op blote voeten moet je heel goed uitkijken waar je loopt.'
De oudere Russen zijn wat minder goed geïntegreerd in de Amerikaanse maatschappij, omdat zij vaak de Engelse taal niet goed beheersen. Singer: 'Hun assimilatie ging niet zo snel. Zij leven in een comfort zone met Russische familie en vrienden, Russische winkels en Russische media.'
In Singers kantoor zitten een Spaanse en Russische medewerkster. De laatste is Janet Veksler, een Russische Jodin van middelbare leeftijd. Ik vraag haar of ze wellicht een drievoudige identiteit heeft: Russisch, Joods en Amerikaans.' Ze wijst deze gedachte stellig af en zegt dat ze voor alles Russisch is. 'In Rusland was Jood zijn een nationaliteit, hier is het een religie.'
Ook mijn vraag of regionale ontwikkelingen als de oorlog tussen Rusland en Georgië de verhoudingen in de buurt belasten vindt ze ver gezocht: 'Nee hoor, we spreken allemaal Russisch als eerste taal en er zijn veel gemengde huwelijken.'
De Russische bevolking van Brighton Beach lijkt vooral uit ouderen te bestaan. Ik vraag Veksler of vergrijzing een probleem is in de buurt. Volgens haar valt dit mee: 'In de eerste plaats ben je hier overdag en dan zie je meer ouderen. En er zijn veel programma's voor ouderen, ze hebben een leuk leven hier. Op gezondheidsgebied hebben we Medicaid voor de ouderen. Als ik zelf oud ben zal mijn dochter mij in een bejaardenhuis stoppen, maar dat vind ik niet erg, want dan ben ik minder afhankelijk van mijn kinderen.' Wat volgens Veksler nog echt bij de Russen hoort, zeker de ouderen, is dat ze altijd bloemen en chocolaatjes als cadeautjes willen krijgen.
Ik loop vervolgens met Singer een stukje over Brighton Beach Avenue. We komen langs de Russische delicatessenwinkel Zolotoj Kljoetsjik (Het Gouden Sleuteltje), het Millennium Theater dat als 'Russisch theater' bekend staat vanwege de vele Russische artiesten die daar optreden en de Brighton Bazar, de grootste Russische supermarkt van Little Odessa. In deze winkel is het allemaal Russisch wat je hoort, de productnamen staan op Russischtalige bordjes en er is inderdaad een grote keus aan enorme dozen chocola.
Singer wordt om de haverklap door voorbijgangers aangesproken. Een oude sovjetveteraan maakt mij enthousiast duidelijk dat zij de 'moeder van Brighton Beach' is. Op Brighton Beach Avenue is ook de American Association of Invalids & Veterans of World War II gevestigd, vertelt Singer.
Bij het kruispunt met Coney Island Avenue zet Singer mij af bij het stadsdeelkantoor van Brighton Beach. Daar zit in een kantoortje Yelena Makhnin, de directrice van de Brighton Beach District Management Association, die de wijk commercieel en toeristisch moet promoten. De Russische Jodin van middelbare leeftijd heeft een groene Russische omslagdoek om haar schouders.
Zij zegt de wijk liever Little Russia te noemen, omdat de Russen natuurlijk niet alleen uit Odessa afkomstig zijn. 'Om over Brighton Beach te kunnen schrijven, moet je vooral over straat lopen. De wijk heeft geen musea of bezienswaardigheden, maar is een creatie van de mensen die er wonen.' Little Odesssa is tegenwoordig niet meer vergelijkbaar met Russische steden, aldus Makhnin. 'Vijftien jaar geleden hoorde je alleen maar Russisch, nu is de wijk tweetalig. Toen waren er ook verhalen over Russische maffiosi die naar de wijk waren gekomen. Nu gaan de buurtverhalen meestal over cultuur, en dan met name de culinaire kant ervan en onze goede balletschool, waar steeds meer latina's Russische dansles volgen.'
Volgens Makhnin verloopt de integratie in de Amerikaanse samenleving voorspoedig. Veel Russen hebben professioneel succes, vaak in de middenstand, de makelaardij en de ICT. De rijkste Russische ondernemer is Sergey Brin, medeoprichter van Google en zoon van geïmmigreerde Russische Joden. Verder werken er in Brighton Beach inmiddels ook Russen bij de politie. In het parlement van de staat New York is de eerste Russische politicus gekozen: Alex Cherny.
Ik vraag Makhnin wat je in Brighton Beach zeker moet bezoeken om de Russische sfeer te proeven. Ook zij noemt het Millennium Theater, het Gouden Sleuteltje en de Brighton Bazar. Verder restaurant Glechik om de hoek op Coney Island Avenue, dat wordt geleid door twee broers en een zus uit Odessa. 'Je moet Odessa ook proeven en dat kan bij Glechik met hun kippensoep, borsjtsj en pelmeny.'
Verder moet een bezoeker natuurlijk naar de boardwalk langs de zee, waar de grote Russische restaurants Volna en Tatiana liggen. In Brighton Beach is ook de grootste Russische boekhandel buiten Rusland gevestigd, de St. Petersburg Book Store op Brighton Beach Avenue 230. Op de hoek met Coney Island Avenue ligt de eveneens grote Black Sea Bookstore.
Op het einde van het gesprek hoopt Makhnin dat mijn artikel een positief verhaal wordt. 'De mensen in deze wijk verdienen bewondering om wat zij met eigen kracht hebben opgebouwd.'
Hoe er te komen
Neem vanaf Manhattan een van de metrolijnen D, F, N of Q. Het leukste is om op de heenweg de D of de F te nemen: deze rijdt voor het grootste deel van Brooklyn over een viaduct en biedt een interessant uitzicht. Loop vanaf eindpunt Coney Island naar het strand. Ga bij het wonderlijke pretpark aan het strand van Coney Island linksaf de boardwalk op. Tijdens een wandeling van ruim een kilometer nadert u geleidelijk Brighton Beach. Loop tot de restaurants Volna en Tatiana. Nuttig daar iets. Verken vervolgens de wijk achter het strand. Ga vanaf metrostation Brighton Beach Avenue met de Q terug naar Manhattan.