Presidentsverkiezingen in Rusland (3): de kandidaten

René Does

Vijf kandidaten doen er mee aan de Russische presidentsverkiezingen van 4 maart: Vladimir Poetin, Gennadi Zjoeganov, Vladimir Zjirinovski, Sergej Mironov en Michail Prochorov. Er is maar één winnaar mogelijk. Poetin uiteraard. Toch is het van belang ook aandacht te besteden aan de vier kanslozen, onder andere vanwege de relatie van hun persoon en ideeën tot die van Poetin.

Wat de kandidatenlijst in ideologisch opzicht tekent is dat het een behoorlijk linkse kandidatenlijst is. Het Russische electoraat is ook links georiënteerd, zeker in sociaal-economisch opzicht. Zjoeganov is communist en Mironov is sociaal-democraat. Zjirinovski staat bekend als rechtse populist en dit populisme uit zich in allerlei wilde sociaal-economische beloften aan de gewone Rus. Ook centrumkandidaat Poetin en de rechtse liberaal Prochorov beloven op sociaal-economisch gebied allerlei leuke dingen voor de mensen. Zonder uitzondering beloven alle kandidaten flinke verhogingen van de salarissen en de pensioenen.

'Slechts op één vraag komt geen antwoord: op wiens rekening moeten al deze grandioze plannen uitgevoerd worden? Er zijn hier twee scenario's mogelijk: of de winnende kandidaat laat de grond van hervormingen schokken of het grootste deel van de beloftes verdwijnt in de la. Tot de volgende verkiezingen', concludeerde commentator Aleksandr Tjsoedodejev van het weekblad Itogi na bestudering van de economische paragrafen van de verkiezingsprogramma's.

De namenvolgorde van de kandidatenlijst op het stembiljet heeft de alfabetische volgorde van de achternamen. Poetin is dan de laatste op de lijst. Hieronder een korte kennismaking met de vier kanslozen, op basis van de volgorde van het Russische alfabet.

Vladimir Zjirinovski (65)
Partijleider van de Liberaal-Democratische Partij van Rusland (LDPR). Doet alweer voor de vijfde keer mee. Rol als 'rechtse populist' in de Russische politiek is een beetje vergelijkbaar met die van wijlen Pim Fortuyn en Geert Wilders in de Nederlandse politiek: aanvankelijk durfden kiezers er niet voor uit te komen dat ze op Zjirinovski stemden, maar dat soort schaamte is inmiddels verdwenen. Heeft het imago uit persoonlijk gewin de rol van 'marionet' van het Kremlin te spelen. Hangt ook graag de politieke clown uit (het is nooit saai met Zjirinovski erbij). Kan goed campagne voeren: wint vaak net iets meer procenten dan voorspeld.

Hij wil op alle gebieden eigenlijk van vooraf aan beginnen. Wil van Rusland een eenheidsstaat maken met 40 gouvernementen van drie tot vier miljoen inwoners in plaats van de huidige opdeling in ruim tachtig provincies en etnische deelrepublieken. Wil olie- en gasbedrijven hervormen tot 'volksondernemingen' waarin ieder Rus aandelen heeft. Wil de titel van het staatshoofd veranderen van 'president' in 'hoofd' of 'leider'.

Belooft de Russen niet alleen tegen terroristen en drugshandelaren te beschermen, maar ook tegen zwerfhonden. Zal als president met de helikopter naar het werk komen om het Moskouse stadsverkeer niet met een colonne zwaailichten stil te leggen. Wil verkiezingsdag verplaatsen naar de derde dinsdag van mei: 'Een werkdag. Lente, bloemen, de eerste kersen, een goede stemming. Nu zit het hele land in een depressie.'

Gennadi Zjoeganov (67)
Partijleider van de Communistische Partij van de Russische Federatie (KPRF). Doet voor de vierde keer mee en zal voor de vierde keer tweede worden. Heeft het imago van een ouderwetse maar ook professionele en oprechte politicus. Heeft het in zijn verkiezingstoespraken vooral over 'problemen' die moeten worden 'opgelost'.

Nog een behoorlijk ouderwetse communist. Heeft de KPRF niet hervormd tot moderne sociaal-democratische partij. Wil nationalisatie van alle bedrijven in de grondstoffensector en het terugdraaien van de 'onwettige en criminele privatisering van de jaren negentig'. Wil heroprichting van de kolchozen in de landbouw. Wil gratis grond en woningen geven aan de gewone Russen. Wil herinvoering van een progressieve inkomstenbelasting (Rusland heeft nu een vlaktaks van 13 procent). Wil het presidentschap met premierschap combineren. Belooft vervroegde parlementsverkiezingen in december 2012.

Sergej Mironov (59)
Partijleider van het sociaal-democratische Rechtvaardig Rusland (SR). Beetje ombestemde kandidaat met een onbestemd uiterlijk. Lijkt potentieel meer stemmen te kunnen trekken dan hij zal doen.

Heeft als enige presidentskandidaat alle eisen van de oppositiebeweging 'Voor eerlijke verkiezingen' onderschreven. Zal als hij wint een brede coalitieregering oprichten, met daarin ook vertegenwoordigers van de 'oppositie buiten het systeem', onder wie anti-corruptieblogger Aleksej Navalny en de leider van het ultralinkse Linkse Front, Sergej Oedaltsov. Sociaal-economisch is zijn programma een gematigde variant van dat van communistenleider Zjoeganov.

Michail Prochorov (46)
Oligarch en één van de rijkste mannen van Rusland met een persoonlijk vermogen van ruim 20 miljard dollar. Heeft het vooral over 'nieuwe mensen' in een 'nieuwe politiek'. Is vanwege zijn relatief jonge leeftijd en lengte van 2,02 meter fysiek de aantrekkelijkste kandidaat.

Hij is voor verdergaande privatisering van staatsbedrijven, de afschaffing van BTW en de beperking van de sociale afdrachten van bedrijven tot 25 procent. Wil hervorming van de arbeidswetgeving, zodat Russen meer gaan werken en meer gaan verdienen. Ontkwam ook niet aan populistische beloften: belooft afschaffing van de dienstplicht, extra uitgaven voor onderwijs, wetenschap en cultuur en 30 procent minder ambtenaren.

Zal als president als eerste beslissing de vrijlating van Michail Chodorkovski gelasten. Vindt dat Rusland zich vooral op Europa moet richten en wil af van allerlei filosofieën over een 'bijzondere rol' van Rusland in de geschiedenis.

Oppositieleider
Opmerkelijk is dat de plotselinge politieke weerstand die Poetin tegenkomt sinds de parlementsverkiezingen van 4 december niet te maken heeft met plotseling grotere aantrekkingskracht van zijn vier tegenstrevers, maar met dalende populariteit van hemzelf. Niettemin denken de tegenstanders van het bewind van Poetin na over hoe de tegenkandidaten gebruikt kunnen worden in de politieke strijd tegen Poetin. In dit opzicht zijn vier mogelijke strategieën bedacht, deels overlappend met de strategieën vóór de parlementsverkiezingen tegen Verenigd Rusland.

1. 'Nach-nach': het ontkennen van de democratische legitimiteit van het Russische verkiezingsproces op zich. Omdat op de stembiljetten de keuzemogelijkheid 'Tegen alle kandidaten' is verdwenen, betekent dit niet gaan stemmen of het stembiljet bewust ongeldig maken.
2. Herhaling van de door Navalny voor de parlementsverkiezingen gepropageerde strategie: kiezers aanmoedigen op een andere kandidaat te stemmen dan Poetin, geeft niet welke andere. Hopelijk zal Poetin in de eerste ronde dan niet meteen een meerderheid halen, zoals Verenigd Rusland op 4 december onder de 50 procent bleef steken. Dit zal voor Poetin een nederlaag en een vergaande verzwakking van zijn politieke positie betekenen.
3. Een 'technisch overgangspresidentschap'. In dit scenario zet de oppositie alle kaarten op één tegenkandidaat van Poetin, die belooft na zijn verkiezing binnen twee of drie jaar af te treden voor het houden van nieuwe presidentsverkiezingen onder nieuwe, democratischer kieswetgeving. Mironov heeft aangeboden zo'n rol van technisch overgangspresident op zich te nemen.
4. Kleine meerderheid van Poetin in de eerste ronde. De politicoloog Aleksej Poloechin heeft deze strategie voorgesteld als variant op de aanbeveling van Navalny. Stel dat Poetin in de eerste ronde niet wint, dan zal hij in een tweede ronde zijn tegenkandidaat waarschijnlijk met grote cijfers verslaan. Beter is het dan toe te werken naar een overwinning met een kleine meerderheid voor Poetin in de eerste ronde. Hij zal dan zwak staan en genoodzaakt zijn vergaande concessies te doen aan de oppositie, aldus Poloechin, zeker als de kleine meerderheid volgens de analyses ook nog bereikt zal zijn met verkiezingsfraude. Zulke fraude moet daarom door de oppositie goed opgespoord en gedocumenteerd worden.

Russische Joesjtsjenko
Tot slot aandacht voor een interessante bijdrage aan bovenstaande discussie door de bekende ex-sovjetdissident Vladimir Boekovski in de internetkrant Jezjednevny Zjoernal. Boekovski vraagt zich af wie van de vier tegenkandidaten van Poetin 'de rol van Joejtsjenko' kan spelen, refererend aan de voormalige president Viktor Joesjtsjenko, die in december 2004 in de Oranje Revolutie in Oekraïne met steun van Joelija Timosjenko de door Rusland gesteunde Viktor Janoekovitsj van een overwinning afhield.

Zjoeganov en Zjirinovski zijn voor deze rol niet geschikt, aldus Boekovski. 'Dan wint Poetin zelfs bij een eerlijke telling van de stemming.' Mironov is al beter, hoewel die een te grijze uitstraling heeft. Nee, dan Prochorov: 'Hij is in het land vooral bekend om zijn zwakte voor het zwakke geslacht. Is de held van Courchevel geschikt voor de rol van Russische Joesjtsjenko? Is hij in staat het regime van Poetin besluitvaardig te ontmantelen? Ik denk: ja.'

Boekovski gelooft niet in de veel gehoorde stelling dat Prochorov een 'politiek project van het Kremlin' is, omdat Prochorov dit zelf ontkent en hij alleen maar stemmen bij Poetin kan weghalen. Prochorov is simpelweg gewoon tot de kandidatenlijst toegelaten. 'De berekening in het Kremlin is simpel: Mironov is een grijze muis, Zjirinovski is een paljas, Zjoeganov is een communist en Prochorov is een oligarch. Kies maar, beste Russen.'

Boekovski wil graag dat Prochorov tweede wordt. Boekovski erkent dat in Rusland het dogma geldt dat het arme land nooit voor een oligarch zal stemmen, maar: 'In zulke gevallen is mijn instinctieve antwoord: breek het dogma.'