Succesjes voor oppositie in regionale verkiezingen Rusland

René Does

Verkiezingen in Rusland zijn de afgelopen jaren interessanter geworden, want de zittende machthebbers en de regeringspartij Verenigd Rusland zijn niet langer automatisch verzekerd van flinke overwinningen. Dit gold ook weer voor de regionale en plaatselijke verkiezingen van 8 september 2013. Ze gaven bovendien een nieuwe tussenstand van de Russische politieke verhoudingen.

Wat viel er te kiezen op 8 september? Het ging om ongeveer 7.000 regionale en plaatselijke verkiezingen. In zeven van de 83 regio´s van de Russische Federatie werden er nieuwe gouverneurs gekozen en in de stad Moskou (ook een aparte regio) een nieuwe burgemeester.

Sergej Sobjanin. Foto: mos.ru

Verder nieuwe burgemeesters in acht regionale hoofdsteden, nieuwe vertegenwoordigende organen in zestien regio´s en in twaalf regio´s nieuwe vertegenwoordigende organen in steden, dorpen en plattelandsdistricten. Die laatste verkiezingen zorgden voor het hoge aantal van 7.000 verkiezingscampagnes op 8 september.

Bijna een jaar geleden, tijdens de laatste ronde van de regionale en plaatselijke verkiezingen op 14 oktober 2012, leek het erop dat de belangrijkste strijd dit keer gevoerd zou gaan worden in de gouverneursverkiezingen in de provincie Moskou. Maar het werd de stad Moskou, nadat burgemeester Sergej Sobjanin op 5 juli was afgetreden om zo als waarnemend burgemeester op 8 september via vervroegde burgemeestersverkiezingen een nieuw kiezersmandaat te krijgen in de hoofdstad.

De meeste aandacht ging dan ook uit naar de burgemeestersverkiezingen in Moskou, met name omdat de charismatische en bekende oppositieleider Aleksej Navalny als belangrijkste opponent van Sobjanin in het strijdperk trad. De liberaal-nationalist Navalny deed dit namens de liberale oppositionele Republikeinse Partij - Volkspartij voor Vrijheid (RPR-PARNAS) van Boris Nemtsov. Die laatste deed ook mee, en wel in de provincie Jaroslavl ten oosten van Moskou, waar hij lijsttrekker van RPR-PARNAS was in de regionale raadsverkiezingen.

Jekaterinboerg
Sobjanin won, zoals verwacht, de burgemeestersverkiezingen van Moskou in de eerste ronde, met 51,4 procent van de stemmen, maar zijn meerderheid was echter minimaal en was in de loop van de campagne teruggelopen. Navalny werd tweede met 27,2 procent van de stemmen, en dat was zo´n 10 procent hoger dan tijdens het begin van de peilingen.

Aleksej Navalny. Foto: navalny.ru

Navalny stelde de winst van Sobjanin in de eerste ronde ter discussie, riep zijn aanhangers op om te protesteren, maar de Centrale Kiescommissie heeft de overwinning van Sobjanin bevestigd. Al met al was het resultaat van Navalny toch goed te noemen en dat van Sobjanin uiteindelijk tegenvallend.

De andere vier kandidaten in Moskou kwamen uit de traditionele partijen van de systeemoppositie: Ivan Melnikov van de Communistische Partij van de Russische Federatie (KPRF) met 10,7 procent van de stemmen, Sergej Mitrochin van Jabloko met 3,5 procent van de stemmen, Michail Degtjarev van de Liberaal-Democratische Partij van Rusland (LDPR) met 2,9 procent van de stemmen en Nikolaj Levitsjev van Rechtvaardig Rusland (SR) met 2,8 procent van de stemmen.

De verkiezing voor de gouverneurspost van de provincie Moskou werd met groot gemak gewonnen door de kandidaat van regeringspartij Verenigd Rusland (VR), waarnemend gouverneur Andrej Vorobjov, die deze post bezette nadat zijn voorganger Sergej Sjojgoe op 6 november 2012 minister van Defensie was geworden. Vorobjov won 79 procent van de stemmen.

De opmerkelijkste uitslag kwam uiteindelijk uit de burgemeestersverkiezingen in Jekaterinboerg, de ´hoofdstad van de Oeral´ en met 1,5 miljoen inwoners de vierde stad van Rusland. Hier won Jevgeni Rojzman (49), de in de stad geboren kandidaat namens de rechts-liberale oppositiepartij Burgerplatform (GP) van oligarch Michail Prochorov. Hij versloeg de kandidaat van VR, vice-gouverneurJakov Silin van de provincie Sverdlovsk, met 33,3 tegen 29,7 procent van de stemmen (in deze burgemeestersverkiezingen is er geen tweede ronde).

Jevgeni Rojzman. Foto: facebook

Die Rojzman is een apart figuur. Hij geldt als een self made man en voerde campagne in een rood T-shirt en een blauwe spijkerbroek. Rojzman is dichter, schilder, antiek- en schilderijenhandelaar en richtte in 2000 het fonds ´Stad zonder drugs´ op, dat het toen door drugsproblematiek geplaagde Jekaterinboerg moest verlossen van de drugsproblematiek door een combinatie van hardhandige vervolging van drugsdealers en hulpverlening aan drugsverslaafden.

Er worden geruchten verspreid over (voormalige) banden van Rojzman met de georganiseerde misdaad van de stad. Hij wordt herhaaldelijk aangeklaagd wegens vermeende onregelmatigheden rond zijn fonds en antiek- en schilderijenhandel.

In nog twee steden wonnen echte oppositiekandidaten. In Petrozavodsk, de hoofdstad van de deelrepubliek Karelië, won de psychologe Galina Sjirsjina de burgemeestersverkiezingen van VR-kandidaat Nikolaj Levin, de parlementsvoorzitter van de deelrepubliek. In het Siberische Krasnojarsk kreeg de partij Patriotten van Rusland de meerderheid van de afgevaardigden in de stadsraad.

De oorzaak van deze nederlagen van VR en VR-kandidaten lag in onenigheid binnen de rangen van de machthebbers, in de regel een machtsstrijd tussen regionale en hoofdstedelijke partijbonzen van VR. Dan ging een derde partij met de winst aan de haal.

In Jaroslavl wist Boris Nemtsov voor zichzelf en zijn RPR-PARNAS één zetel binnen te halen. Dat viel dus een beetje tegen. VR won 39 van de 50 zetels in de regionale doema.

Er waren dus enige regio´s waar de verkiezingsstrijd spannend was en enige regio´s met onverwachte resultaten, maar de grote meerderheid van de regionale en plaatselijke verkiezingen waren nog altijd een zekerheid voor VR.

Tendensen
Uit de reportages en de politieke commentaren over en op de regionale en plaatselijke verkiezingen van 8 september zijn verschillende tendensen te destilleren en conclusies te trekken:

Ondanks de aantasting van haar imago blijft regeringspartij Verenigd Rusland in de grote meerderheid van de verkiezingen goed scoren. In veel regio´s en gemeenten was het resultaat van VR beter dan tijdens de voor de partij tamelijk rampzalig verlopen parlementsverkiezingen van december 2011.
In de regio´s en gemeenten waar sterke oppositiekandidaten in het strijdperk traden en de verkiezingsstrijd als spannend gold, zijn de verkiezingen in het algemeen redelijk eerlijk verlopen.
Al mochten de verkiezingen door commentatoren met spanning worden gevolgd, de meeste kiezers toonden toch een grote mate van desinteresse. De opkomst was vaak erg laag: in de stad Moskou 33,2 procent van de kiezers, in de provincie Jaroslavl ongeveer 20 procent, in Vladivostok 18,6 procent voor de burgemeestersverkiezingen en in de provincie Moskou ongeveer 38 procent, om enkele voorbeelden te noemen.
Dit kwam mede doordat VR deze keer de kiezers niet expliciet opriep om te gaan stemmen vanuit de gedachte dat het niet wakker maken van de kiezers deze keer gunstig zou uitpakken voor VR en VR-kandidaten. Alleen in de stad Moskou liep deze strategie mis, omdat ze Sobjanin bijna de overwinning kostte in de eerste ronde.
De verkiezingen bevestigden de tendens van een tweedeling in de oppositie van het bestaan van een ´systeemoppositie´ van traditionele oppositiepartijen als KPRF, LDPR en SR, die bewust de tweede viool spelen in de reguliere dagelijkse politiek van het land, en een ´oppositie buiten het systeem´, die de bestaande machtsverhoudingen wezenlijk ter discussie stelt.
Ook in die ´oppositie buiten het systeem´ spelen personen en personalisme een grotere rol dan politieke partijen. Politici als Navalny en Rojzman worden wel ´charismatici´ genoemd. Hun kiezers stemmen op hen eerder vanuit een gevoel dan vanuit rationale afwegingen en bestudering van verkiezingsprogramma´s.
Oppositiekandidaten worden vooral gesteund door leden uit de nieuwe middenklasse in Rusland. Voor de machthebbers bestaat dus het gevaar en het dilemma dat vergroting van de welvaart en groei van de middenklasse hun politieke machtsbasis ondermijnt.
De ´oppositie buiten het systeem´ verspreidt zich ook over de provincie. Het is niet langer een louter Moskous fenomeen.
Oppositiekandidaten als Navalny en Rojzman moeten een brug kunnen slaan naar bredere groepen dan de intelligentsia en de middenklasse om werkelijk een bedreiging te vormen voor de heersende politieke elite. Nationalisme kan hierin een belangrijke rol spelen.
Zo toonden beiden zich kritisch over de steeds grotere immigratie van buitenlanders. Het zou heel goed kunnen dat echt kansrijke oppositiekandidaten Russische varianten van Geert Wilders zullen zijn.
De verkiezingen van 8 september golden al een beetje als voorloper voor de presidentsverkiezingen van 2018 en 2024. Traditiegetrouw geldt de burgemeester van Moskou als een potentiële presidentskandidaat. In mindere mate geldt dit ook voor de gouverneur van de provincie Moskou. In dit opzicht deed burgemeester Sobjanin het niet goed en gouverneur Vorobjov het wel goed op 8 september.
Er bestaat een theorie dat aanhangers van Vorobjov in het Kremlin de wegens financiële malversatie veroordeelde Navalny in de stad toch lieten meedoen om als ´bederver´ (spojler in het Russisch) te laten optreden voor eventuele presidenti%euml;le ambities van Sobjanin.

Het weekblad Roesski Reporter had op 11 september een mooie conclusie over het Russische verkiezingscircus van 8 september: ´Ze toonden de strijd die ons, zoals het zich laat aanzien, staat te wachten over vijf jaar, tijdens de presidentsverkiezingen van 2018. En wel dit: een politiek zwaargewicht van de administratieve elite tegen een agressieve "nieuwe charismaticus" van de middenklasse. De samenstelling van de deelnemers in 2018 kan anders zijn en niet verplicht Navalny, Rojzman en Sobjanin bevatten, maar het wezen van de strijd zal niet veranderen.´

Do´s en dont´s in het stemhokje

Het leukste artikel naar aanleiding van het verkiezingscircus van 8 september dat ik ben tegengekomen was een artikel in de krant Moskovskije Novosti, waarin zeventien vragen behandeld werden over wat wel en niet mag en moet tijdens verkiezingsdagen in een Russisch stemhokje:

Mag je een kruisje zetten met een gewoon potlood? Ja, je mag eigen schrijfgerei meenemen, als je keuze maar duidelijk zichtbaar is voor de leden van het stembureau. In ieder geval moet volgens de kieswet in ieder stemhokje een pen aanwezig zijn.
Moet er een dienstdoende arts aanwezig zijn op een stembureau? Nee, alleen een politieman om de orde te handhaven.
Mag je foto´s maken op het stembureau? Ja, dat mag, maar documenten met persoonlijke informatie, zoals het stemregister, fotograferen is verboden.
Mag je met een auto met propaganda voor een kandidaat voor het stembureau parkeren? Nee, dat mag niet. De afstand moet dan minstens 50 meter zijn.
Mag je met je stembiljet onder de arm weglopen? Ja, dat mag, maar waarschijnlijk zal een lid van het stembureau je de weg versperren, omdat op het einde van de dag het aantal uitgegeven stembiljetten moet overeenstemmen met het aantal biljetten in de stembus. Ontbrekende stembiljetten kunnen echter in het vakje ´verloren stembiljetten´ worden ingevuld.
Mag je dronken stemmen? Nee, openbare dronkenschap is wettelijk verboden. De aanwezige politieagent zal je arresteren.
Wat als je je kruisje op een verkeerde plek hebt gezet? Dan kun je een nieuw stembiljet vragen en scheuren de leden van het stembureau van het fout ingevulde biljet de rechter bovenhoek af. Er is geen limiet voor het aantal malen fout stemmen.
Mag je op sociale media schrijven wat of op wie je hebt gestemd? Ja, dat mag, want sociale media gelden niet als massamedia.
Mag je kandidaten tekenen op het stembiljet of daar opmerkingen aan hun adres plaatsen? Ja, dat mag, als je tekeningen en teksten maar binnen de ruimte van de gekozen kandidaat blijven.
Wanneer komt er een tweede ronde? Als geen van de kandidaten meteen in de eerste ronde een meerderheid heeft gehaald, terwijl de kiesregels dit wel bepalen. Dan komt er een tweede ronde tussen de nummers één en twee uit de eerste ronde.
Mag je in een T-shirt met het portret van een kandidaat gaan stemmen? Nee, dit mag niet, want campagne voeren is op verkiezingsdag verboden.
Wat als je ´tegen iedereen´ wilt stemmen? Vroeger was er zo´n vakje, maar dat werd in 2006 afgeschaft. Zo´n proteststem kan nu alleen door een biljet helemaal niet in te vullen, mee te nemen of ongeldig te maken door er in grote letters een stevige mening op te schrijven.
Hoe kunnen slechtzienden en mensen zonder armen stemmen? Mensen zonder armen mogen hulp vragen aan andere stemmers in het kiesbureau. Voor blinden en slechtzienden zijn er in Moskou 105 stembureaus met speciale tafels met informatie over partijen en kandidaten in braille.
Wat als er iemand staat af te kijken wat je stemt? Dit is een schending van het stemgeheim. Je kunt dan de aanwezige politieman te hulp roepen.
Mag je je hond meenemen naar het stembureau? In de regel niet, omdat de meeste stembureaus in scholen zijn gevestigd, en op het terrein van scholen is het uitlaten van honden sowieso verboden. Je moet je hond aan zijn riem vastmaken bij de ingang van het schoolterrein. Is een stembureau niet in een school, dan kan de politieagent op het stembureau je de toegang ontzeggen als je een grote hond hebt. Mag de hond toch naar binnen, dan moet hij zijn aangelijnd en een muilkorf dragen.
Mag je met zijn tweeën in één stemhokje stemmen? Volgens de letter van de kieswet niet, maar in de praktijk zullen de leden van het stembureau niet protesteren als het duidelijk om echtparen gaat.
Hoe lang mag je over het stemmen doen in het stemhokje? Zo lang je wilt, hier zijn geen regels voor. Maar als je lang in het stemhokje blijft, zul je wel de argwaan van de leden van het stembureau wekken. Je zou bijvoorbeeld van plan kunnen zijn een pakket stembiljetten in te vullen.

Bron: Moskovskije Novosti, 5-9-2013