Geen moskee als nationaal symbool van Rusland

René Does

Patriottisme is in Rusland onder president Vladimir Poetin de leidende politieke ideologie van het land geworden. Hierbinnen wordt sinds kort een geheel nieuwe variant gepropageerd: 'geopatriottisme' (geopatriotizm). Dat wil zeggen nationale trots op het historisch-culturele en natuurlijke erfgoed van het land. Zo is er een landelijke stemming uitgeschreven voor de tien mooiste erfgoederen, Rusland-10. Deze verkiezing heeft echter de nationale eenheid van Rusland niet versterkt, maar juist geleid tot extra nationale en regionale verdeeldheid.

De verkiezing loopt in fases van 25 maart tot 29 september 2013 en is georganiseerd door de Russische Geografische Vereniging en verschillende mediaorganen: de landelijke televisiekanalen Rusland 1 en VGTRK en het dagblad Komsomolskaja Pravda. Op de site van de verkiezing staat: 'Het doel van het project is de ondersteuning van duurzame interesse in ons land als object van binnenlands en buitenlands toerisme, het vertellen over de unieke geografische, architectonische en historische objecten van Rusland en de vorming in de regio's van een nieuwe golf van "geopatriottisme".

Een van de belangrijkste functies van het project is de bevordering van het imago van Rusland als uniek land met een zeer rijke culturele en natuurlijke erfenis. De popularisering van de grootste architectonische en natuurlijke monumenten helpt de veelzijdigheid en eigenheid van Rusland onderstrepen. De opdracht van het project is om tien nieuwe visuele symbolen van Rusland te kiezen door middel van een landelijke stemming.'

De stemming voor de verkiezing van Rusland-10 verloopt dus in drie fases. Als eerste moesten de acht federale districten in het land ieder tien objecten kiezen. In de tweede fase moesten er hieruit dertig overblijven, onafhankelijk van territoriale ligging. Uit deze dertig objecten uit de tweede ronde moest in de finale de top10 worden gekozen. De finaleronde is van 2 tot 29 september. Gestemd kan er worden per sms en via de website www.10russia.ru.

De stemming liep onverwacht uit op een 'koude oorlog' tussen de regio's van het land. Vooral nadat op het einde van de tweede stemronde een moskee aan de leiding ging, namelijk de Achmat Kadyrov Moskee 'Hart van Tsjetsjenië' in de Tsjetsjeense hoofdstad Grozny. De moskee werd op de voet gevolgd door het historische Kremlin in de Moskouse voorstad Kolomna. De top10 in de tweede ronde was op 10 augustus de volgende:

1. Achmat Kadyrov Moskee 'Hart van Tsjetsjenië' - 2.589.546 stemmen
2. Kremlin van Kolomna - 2.158.247 stemmen
3. Museum-natuurpark van Bogoroditsa - 686.795 stemmen
4. Mamajev-heuvel en het standbeeld 'Het Moederland roept' in Wolgograd - 534.427 stemmen
5. Chopjorski natuurreservaat - 521.420 stemmen
6. Standbeeld van Catherina de Grote - 471.201 stemmen
7. Bajkalmeer - 456.741 stemmen
8. Sculpturenpark 'Legende' in Penza - 440.060 stemmen
9. Kremlin van Astrachan - 412.152 stemmen
10. Gouden Tempel van Boeddha Sjakjamoeni in Elista - 409.386 stemmen

Het uitroepen van de verkiezing Rusland-10 bleek niet te leiden tot landelijk 'geopatriottisme', maar tot onderlinge regionale wedijver om de eigen regionale erfgoederen zo hoog mogelijk te laten eindigen. Dit blijkt uit bovenstaande top10 met daarop de moskee, het sculpturenpark in Penza en de boeddhistische tempel in Elista, de hoofdstad van de zuidelijke boeddhistische deelrepubliek Kalmukkië.

De strijd spitste zich op het einde van de tweede ronde toe op die tussen het Kremlin van Kolomna en de moskee in Grozny. Het was een wedstrijd geworden tussen de provincie Moskou en de Noord-Kaukasische deelrepubliek Tsjetsjenië, die landelijk de gemoederen verhitte.

De moskee 'Hart van Tsjetsjenië' werd tussen 2006 en 2008 gebouwd in opdracht van de eigenzinnige en eigenmachtige jonge president van Tsjetsjenië, Ramzan Kadyrov. Hij bouwde de moskee ter nagedachtenis aan zijn vader Achmat Kadyrov, de president vóór hem die op 9 mei 2004 door regionale moslimterroristen in een bomaanslag om het leven werd gebracht, omdat hij goede betrekkingen onderhield met president Poetin.

De moskee is inderdaad een prachtige moskee in klassieke Osmaanse stijl en is de grootste moskee van Europa. Terwijl de moskee vijf jaar oud is, is het Kremlin van Kolomna, gebouwd ter bescherming tegen de invallen van de Mongoolse Tataren, bijna vijfhonderd jaar oud.

Ramzan Kadyrov bleek een enorme verkiezingscampagne voor het winnen van de moskee op poten te hebben gezet, waarbij sociale media ook ruim werden ingezet. Als reactie op de leidende positie van de moskee vormde zich op 10 augustus rond het Kremlin van Kolomna een menselijke ketting van twee kilometer lengte met 7.000 deelnemers, die waren gekleed in een rood T-shirt met daarop een afbeelding van het kremlin (burcht, vesting). Deze actie stond onder leiding van waarnemend gouverneur Andrej Vorobjov van de provincie Moskou.

Op 30 augustus was het Kremlin van Kolomna de Tsjetsjeense moskee voorbij gestreefd. Het kremlin had toen 38.603.629 stemmen verzameld en de moskee 38.200.249 stemmen. Hierop werd door Ramzan Kadyrov ontstemd gereageerd. Hij verweet de landelijke mobiele telefoniebedrijven Bi-line en MegaFon de voor Tsjetsjenië belangrijke sms-stemmingen tegen te werken, dreigde hen een werkverbod in zijn republiek op te leggen en de moskee ter ere van zijn vader uit de strijd te halen. De telefoniebedrijven erkenden problemen in de stemming per sms, maar verwezen naar gebrek aan capaciteit bij de servers van de organisatie van Rusland-10.

Op 1 september bond Kadyrov sterk in. Hij riep op niet in te gaan op provocaties en geen nutteloze polemieken te voeren: 'Belangrijk is dat Russen voor morele waarden stemmen. Dat is een teken van de wedergeboorte van het Grote Rusland. Samen zijn we sterk!' Het inbinden van Kadyrov had zonder twijfel te maken met het feit dat de toezichthoudende raad van een van de organiserende instellingen, de Russische Geografische Vereniging, wordt geleid door president Poetin.

Uiteraard kan de Tsjetsjeense moskee niet winnen. Het gebouw zal het binnenlandse en buitenlandse toerisme op geen enkele wijze bevorderen, Rusland is niet een in meerderheid islamitisch land en de liefde voor Noord-Kaukasiërs is onder veel Russen ver te zoeken.

In de finale beginnen de laatste dertig objecten weer allemaal op nul. De vraag is of op het einde van september het Kremlin van Kolomna toch wint of dat een andere kandidaat in Rusland-10 zegeviert om de uit de hand gelopen regionale emoties uit de tweede ronde terug in de fles te stoppen.

Verschillende Russische commentatoren stelden naar aanleiding van de uit de hand lopende wedstrijd Provincie Moskou-Tsjetsjenië dat de verkiezing voor Rusland-10 in de eerste plaats een weerspiegeling van de hedendaagse politiek-sociale verhoudingen in Rusland is geweest. Ze onderstreepte de overheersing van nationalisme en regionalisme in het ideologische krachtenveld en de sterker wordende onderlinge etnische vijandigheid.

Bovendien was de verkiezing een nieuw staaltje 'geleide democratie'. Terwijl in Tsjetsjenië in reguliere politieke verkiezingen de regeringspartij Verenigd Rusland altijd bij een volledige opkomst op 99 procent van de stemmen kan rekenen, lukte het Kadyrov ruim 38 miljoen stemmen achter de moskee te krijgen bij een inwoneraantal 1,3 miljoen mensen in de republiek. Het inbinden van Kadyrov op 1 september was weer een staaltje 'geleide democratie' op landelijk niveau.