Laura Starink
De Russische kater
Prometheus/NRC Handelsblad
Amsterdam/Rotterdam 2008
272 blz.
ISBN 978-90-446-1094-9
€17,95

De Russische kater

Joeri Buhrer Tavanier

Twintig jaar geleden was Laura Starink correspondent voor NRC Handelsblad in Moskou, waar zij verslag deed van Gorbatsjovs perestrojka en de ineenstorting van de Sovjet-Unie. In 2007 keerde zij terug. In De Russische kater schetst zij in elf portretten een beeld van het nieuwe Rusland.

Twintig jaar na de glasnost en perestrojka zijn de media opnieuw nauwelijks onafhankelijk en wordt er flink ingehakt op politieke tegenstanders. Op bezoek bij een dissidentengroep, vraagt Starink of er dan niets is veranderd in Rusland. 'Natuurlijk wel'. Mensenrechtenorganisaties mogen opereren, al worden ze wel in de gaten gehouden. 'Geef ons nog vijftien jaar,' zegt een activiste, 'en Rusland is een moderne democratie.'

Maar geduld is een schone zaak en de Russen zijn ouderwets cynisch over hun politici. 'Veel Russen zitten met een forse kater.' Poetin is populair omdat hij die kater heeft bestreden en Rusland een sterk zelfbewustzijn heeft gegeven. Het land telt weer mee. Dat de rust en orde schijn is, en dat de FSB Rusland in feite regeert, lijkt hen niet te deren.

Starink heeft gesproken met politici, artiesten, een zakenman, een historicus, een advocaat, een bioloog en een architect. De portretten zijn vooral een commentaar op het Rusland van nu. Voor ex-parlementslid Vladimir Ryzjkov is het duidelijk: Rusland is terug bij af. De samenleving is autoritair en de verkiezingen zijn een farce.

Maar Ljoedmila Saraskina, een Dostojevski-kenner, vindt dat er zoveel vrijheid van meningsuiting is dat een beetje minder geen kwaad kan. Poetin krijgt er volgens haar links en rechts van langs. Advocate Anna Stavitskaja zegt in een ander portret dat land en staat twee verschillende zaken zijn. 'Ik heb niks met de staat, maar mijn land en de mensen zijn mijn vrienden.'

Arseni Roginski, voorzitter van de organisatie Memorial die onderzoek doet naar het stalinisme, zegt dat het Poetin-regime een groot aantal oude sovjetstereotypen heeft teruggebracht. 'Poetin is ons grote verleden weer gaan articuleren en dat verklaart zijn populariteit.' Roginski vindt Rusland geen dictatuur, al erkent hij wel dat de speelruimte steeds kleiner wordt. Memorial wordt bijvoorbeeld voortdurend lastiggevallen door de belastingdienst en komt daardoor niet toe aan het eigenlijke werk.

Starink citeert het Moskouse Helsinki-comité dat zegt dat van de 350.000 officieel geregistreerde niet-gouvernementele organisaties slechts de helft is overgebleven. Vooral organisaties die westerse steun ontvangen moeten het daarbij ontgelden.

Natuurlijk, zo benadrukt ook Starink, trof Poetin een erfenis aan waarmee niemand blij zou zijn. Eind 2007 was het de vraag of Poetin na zijn tweede ambtstermijn zou blijven zitten of gaan. Het verkiezingsresultaat gaf hem het 'mandaat' om actief te blijven in de politiek. Maar of dat betekent dat Rusland nu ook echt hervormd gaat worden?

Starink: 'De rust die Poetin bracht, is uitgelopen op een nieuwe stagnatie.' Maar wellicht brengt Medvedev een 'poetinisme met een menselijk gezicht'. Een van de geportretteerden, de satiricus Viktor Sjenderovitsj, is hoopvol. Rusland is voor hem als een toneelstuk. 'Deze scène is voor ons misschien verkeerd afgelopen, maar dit is nog niet het laatste bedrijf. Volgens mij heeft Rusland nog een kans.'