Pieter Waterdrinker
Montagne Russe
Uitgeverij De Arbeiderspers
Amsterdam-Antwerpen 2007
311 blz.
ISBN 978 90 295 6572 I
€18,95

Roetsjbaan Rusland

Joeri Buhrer Tavanier

Achter Pieter Waterdrinker gaat de journalist Pieter van der Sloot schuil, die in Moskou werkt voor onder meer De Telegraaf en Vrij Nederland. Waterdrinker woont sinds 1996 in de Russische hoofdstad en is inmiddels beroemder dan Van der Sloot. Hij heeft vier boeken op zijn naam staan, waarvan Liebmans ring wellicht het bekendste is.

Waterdrinkers nieuwste boek, Montagne Russe, is dan ook geen typisch correspondentenboek, maar duidelijk het werk van een schrijver. Het bestaat uit twee delen, 'Belevenissen' en 'Verhalen'. De stukken in het eerste deel lijken waar gebeurd, die in het tweede zijn dat niet.

De Russische werkelijkheid is soms zo vreemd dat ook de waargebeurde verhalen verzonnen lijken. Een club waar een zakenman op zijn vijftigste verjaardag opnieuw wordt geboren uit een marsepeinen vulva? In Moskou kan het. Gezellig met de man naast je in het vliegtuig wodka drinken, totdat die voor de landing opstaat en zich stomdronken naar de cockpit begeeft omdat hij de gezagvoerder blijkt te zijn? Ook dat klinkt na bijna tweehonderd bladzijden niet meer vreemd. Tegen die tijd is het niet meer moeilijk om je in te beelden hoe het zou zijn om in Rusland gearresteerd te worden. Het overkomt Waterdrinker zeven keer.

De belevenissen uit het eerste deel wekken bij de lezer een vreemd gevoel - ergens in de onderbuik. Je leest er over de hel die het Rusland van vandaag is, over de ellende in een Russische woonkazerne, het enorme verschil tussen arm en rijk, het overmatige drankgebruik door iedereen in dit boek (inclusief de auteur). Rusland is een golvende carrousel, een 'Montagne Russe', schrijft Waterdrinker. In deze 'roetsjbaan' snellen we van de ene naar de andere gebeurtenis, omhoog en omlaag in het wonder dat Rusland is.

Misschien zijn de verschillende onderwerpen niet nieuw, maar Waterdrinker schrijft alles verschrikkelijk goed op. De sfeer is vooral treurig. Je gaat je steeds meer afvragen wat Waterdrinker ziet in Rusland, waarom hij zijn biezen niet pakt. Tegelijkertijd bekruipt je het gevoel om zelf de koffers te pakken en naar Moskou af te reizen. Het vreselijke, besmettelijke en ongeneeslijke Ruslandvirus krijgt ook jou na lezing van dit boek te pakken!

De reportages zijn indrukwekkend. In 'Tasjesmensen' verhaalt Waterdrinker over de reis die Russen vanuit Trabzon met de boot naar Turkije maken om daar handel in te kopen die thuis weer wordt doorverkocht. Hij gaat een keer mee; op de terugweg vergaat de boot bijna in een storm.

De beschrijving van de mensen aan boord is schitterend. 'We zaten in het binnenste van een stofzuiger; alles loeide, trilde en zoog. De lichten vielen uit en er steeg hysterisch gegil op. Toen klonk uit de luidsprekers: "Zo direct, links van u, ziet u de gevel van het Winterpaleis, beter bekend als de Hermitage." Men blijkt de oversteek gemaakt te hebben op een afgedankte rondvaartboot uit Sint Petersburg. "Verdomme Igor, welke idioot heeft dat klotebandje erin gedaan?"...'

Niet alle reportages zijn levensbedreigend. Wel zijn alle vol melancholiek. De bezoeken aan een 'goudmaker' (die, naar later blijkt, kruidenwodka stookt) of het verhaal 'Anna Karenina en La Perla', waarin rake vergelijkingen worden gemaakt tussen de adel uit het tsaristische Rusland en de elite (lees: rijkaards) uit het huidige Rusland, zijn boeiend. Het getuigt van moed om na dit alles nog aan te komen met honderd pagina's fictie.

Ook in Waterdrinkers verhalen voert droefenis de boventoon. De twee indrukwekkendste zijn die over 'de tranen van Polina', waarin een vrouw die als stripteasedanseres in een club werkt slechts één keer uit eten gaat met een Spaanse klant. Door de taalbarrière kunnen zij geen woord wisselen. Na het diner gaan zij uit elkaar. Ze slapen niet met elkaar maar toch krijgt Polina een zoontje van de man. Wat blijkt tegen het einde van het verhaal? De Spanjaard is nog een keer langs geweest in de club en heeft zich achter het luikje, tastend naar Polina, afgetrokken. Zij heeft zo gauw de man verdween het condoom gepakt en het zaad bij zichzelf ingebracht. Dit is passend in het boek, want in de strafkampen in de Sovjet-Unie gebeurde het ook. Gevulde condooms werden door corrupte bewakers doorgespeeld aan de vrouwen die, met kinderen, beter werden behandeld.

Ook het onderwerp van 'De del van Tomsk' is op zijn minst bijzonder te noemen: een paar soldaten gaan naar het plaatselijke mortuarium, 'lenen' daar het lijk van een jong gestorven meisje en rijden vervolgens naar de stad, op jacht naar klanten die met het meisje naar bed willen. Ze doen alsof het meisje leeft en zetten haar, samen met een verborgen buikspreker, op de achterbank van de auto. De dronkaards die ze zo ver krijgen om mee te gaan en die het verschil tussen een dode en een levende al niet meer zien, beroven zij vervolgens. Alles loopt volgens plan en de volgende ochtend ligt het meisje weer netjes in het lijkenhuis, klaar voor haar rouwende familie.

Bekijkt Waterdrinker in het deel 'Belevenissen' het land nog als buitenstaander, de fictie in het tweede deel zou Russische literatuur kunnen zijn. In Waterdrinkers verhalen is geen ruimte voor geluk. Men eet en drinkt zonder plezier, seks is liefdeloos en bot. Maar wat een prachtige taal, wat een schitterend boek levert alle treurigheid op.