Jonathan Dimbleby
Russia. A Journey to the Heart of a Land and it's People
BBC Books/Ebury Publishing
Reading (G.B.), 2009
570 blz.
ISBN 978-1-846-07673-2
€14,95

Met de trein naar oud en nieuw Rusland

Anna van der Tas

In Russia, A Journey to the Heart of a Land and it's People neemt de Britse journalist, schrijver en televisiepersoonlijkheid Jonathan Dimbleby de lezer mee op reis door het hedendaagse Rusland, waarbij hij zoveel mogelijk mensen, gebieden en meningen de revue laat passeren.

Dimbleby dringt in dit uitstekende reisverslag met zijn onderzoeken, interviews en grote historische kennis diep door tot belangrijke kwesties in het moderne Rusland en geeft een goede beschrijving van de diversiteit aan bevolkingsgroepen binnen het grote land en zijn grensgebieden. Als keurige Engelsman verbaast hij zich in het begin van het boek nog wel eens over stereotiepe 'onverklaarbaar absurde' Russische situaties, maar gelukkig stapt hij snel over deze gewoonte heen en levert hij een onbevooroordeeld journalistiek werk.

Een groot deel van zijn reis volgt Dimbleby de legendarische Transsiberische spoorweg, kronkelend door het weidse Russische landschap van Moskou tot Vladivostok. Hij vangt echter hoger op de kaart aan: beginnend in Moermansk in het Hoge Noorden reist hij via Moskou tot aan de Kaukasus, om vandaar uit zijn route richting het oosten weer op te pakken. Eindigend in Vladivostok heeft hij een traject afgelegd van vele duizenden kilometers. Een afstand van vele dagen in de Russische trein, een fantastische reis waar Ruslandliefhebbers bij wegdromen.

Zijn geschreven verhaal sluit aan op het televisieprogramma Russia: a Journey with Jonathan Dimbleby, waarin hij op gelijke wijze onderzoek doet naar het hedendaagse Rusland. Het was een goede keuze om als aansluiting op het televisieprogramma een boek te schrijven, want niet alles kan via het medium televisie overgebracht worden. De BBC-serie (ook zeer de moeite waard) behandelt de onderwerpen in Rusland in een vrij rap tempo; Dimbleby schiet op de kaart van Rusland via rode lijntjes door het land en lijkt hierbij nauwelijks problemen, tegenslagen of angsten tegen te komen.

Het boek verwoordt de reis echter veel dieper. Het gaat in op de geschiedenis van de in de serie behandelde onderwerpen, heeft meer ruimte voor interviewmateriaal en daarmee komt er ook een meer emotionele band met het land tot stand.

Gebruikmakend van bijna zeshonderd pagina's zet de auteur, naast het schrijven van een zeer vermakelijk reisverslag, velerlei bekende en minder bekende kwesties op de kaart. Hij begint met herinneringen van burgers uit Moermansk aan de Grote Vaderlandse Oorlog, waarbij hij een duidelijke verband met het heden legt. De Tweede Wereldoorlog leeft voor velen nog altijd, zeker in de voormalige marinebasis Moermansk. Hij behandelt onderwerpen uit het verleden, zoals het omgaan met oorlogsherinneringen, het verwerken van het traumatische Goelag-verleden en de herinneringen aan Stalin. In Wolgograd (het voormalige Stalingrad) wordt duidelijk dat dit laatste voor veel Russen een moeilijk dilemma is: hoe tegen oud-dictator Stalin aan te kijken. In Perm bezoekt hij het voormalige Goelag-kamp Perm-36, een indrukwekkende herinnering aan de kampen waar vroeger heel Rusland mee bezaaid was.

Ook problemen in het moderne Rusland komen aan bod. Dimbleby ondervraagt mensen over de eeuwig voortdurende worsteling met corruptie in het regeringssysteem, spreekt met inwoners van de Kaukasus over de Russische identiteit, en onderzoekt de oorzaken van het grote alcohol- en, zo blijkt in een schokkend hoofdstuk over de stad Irkoetsk, drugsprobleem in Rusland. Hij vertelt hoe zelfs het Rode Kruis nauwelijks hulp kan bieden in de zich steeds verder uitbreidende aids-epidemie.

Dimbleby's boek, dat zich laat lezen als zowel een historisch verslag als een modern journalistiek werk, is indrukwekkend. Met aangrijpend mededogen en tegelijkertijd een humoristische blik neemt hij de Rusland-liefhebber mee op reis. Want het is niet allemaal kommer en kwel, dat wil Dimbleby wel duidelijk maken.