Pools-Russische dooi in Katyn
'Een van de beste dagen in de Pools-Russische betrekkingen'
Jan Limbeek
Op woensdag 7 april herdachten de Russische premier Poetin en zijn Poolse collega Donald Tusk de moord op duizenden Poolse officieren, die zeventig jaar geleden plaatsvond in de bossen bij Katyn in de West-Russische provincie Smolensk. Het was de eerste keer dat de moord gezamenlijk op het hoogste niveau werd herdacht.
In Katyn werden 'slechts' 4404 Poolse officieren vermoord. In totaal werden bijna 22.000 Polen omgebracht door Stalins geheime dienst. 'Katyn' werd echter het symbool voor de moorden omdat dit massagraf in 1943 door de nazi's werd blootgelegd en wereldkundig gemaakt.
Op de bijeenkomst veroordeelde Poetin Stalins terreur in het algemeen en die tegen de Poolse officieren in het bijzonder, maar noemde het woord oorlogsmisdaad niet. De gezamenlijke herdenking kan de weg vrijmaken voor betere relaties met Polen en met de EU, waarin Polen een zwaargewicht is. Algemeen wordt aangenomen dat dit een belangrijke drijfveer was voor Poetin om brede aandacht te geven aan Katyn.
Daarom ook was Poetin aanwezig in het Poolse Gdansk om de zeventigste verjaardag te herdenken van de Duitse inval in Polen in september 2009. Bij die gelegenheid veroordeelde Poetin het Molotov-Ribbentrop Pact. Dit niet-aanvalsverdrag maakte de Duitse inval mogelijk.
Poetin ziet mogelijkheden voor verbetering van de Pools-Russische betrekkingen via de Poolse premier Tusk omdat deze veel pragmatischer is dan zowel zijn voorganger als de huidige Poolse president Lech Kaczynski, die nogal anti-Russisch is. Kaczynski kreeg dan ook geen uitnodiging van Poetin. Op 10 april bezoekt hij Katyn onofficieel.
De herdenking in Katyn was niet alleen een onderonsje tussen leiders want er was uitgebreide media-aandacht en de bijeenkomst werd live op televisie uitgezonden. Op 2 april werd de film Katyn (2007) van de Poolse regisseur Andrzej Wajda uitgezonden op de Russische staatstelevisie.
Aangezien de Russen er altijd moeite mee hebben om de zwarte kanten van hun geschiedenis volmondig te erkennen, is de huidige Russische positie al heel wat. Te meer daar de Russen hun verleden tegenwoordig positiever willen beoordelen en de Russische staat autoritairder wordt. Tusk was dan ook tevreden: hij was onder de indruk van Poetins berouw en stelde dat 'misschien vandaag de geschiedenis [zal] ingaan als een van de beste dagen in onze betrekkingen'.
Tot 1990 ontkende de Sovjet-Unie iets met de massamoord te maken te hebben. Ondanks een overvloed aan bewijs voor de Russische schuld, bleven de sovjets volhouden dat de nazi's erachter gezeten hadden. Vanaf 1990 nam de Sovjet-Unie - en later Rusland - de schuld wel op zich, maar nooit volledig.
De Polen zouden uitgebreid historisch onderzoek willen doen naar de motieven, de aanstichters en de uitvoerders. Daartoe moeten miljoenen documenten van de geheime dienst, de NKVD, gedecassificeerd worden. Ook zouden de Polen willen dat de Russen de moord op de Poolse officieren erkennen als een oorlogsmisdaad of zelfs genocide.
Om de sovjet-misdaad van 1940 wat begrijpelijker te maken, wordt van Russische zijde wel gewezen op de slechte behandeling door de Polen van de Russische krijgsgevangenen van de Pools-Russische oorlog van 1920. Volgens de Russen kwamen hierdoor 32.000 krijgsgevangenen om het leven. Gemakshalve wordt eraan voorbijgegaan dat zowel in 1920 als in 1939 de sovjets de aanvallende partij waren. Bovendien stierven weliswaar vele duizenden van de 66.000 krijgsgevangenen, maar dat is toch wat anders dan een koelbloedige moord op alle krijgsgevangen Poolse officieren (op enkele overlopers na).
Ook Poetin noemde dit nog even, waarbij hij suggereerde dat de Russische moord een wraakactie was van Stalin, die in 1920 een van de Russische commandanten was geweest. Tevens zei hij dat de Stalin terreur vele slachtoffers eiste. De gemiddelde Rus vindt 'Katyn' eigenlijk helemaal niet zo erg omdat er ook een veelvoud aan sovjetburgers werd geëxecuteerd. Onder andere in Katyn.