Kukuriku wint parlementsverkiezingen Kroatië

Erik Nijsten

Op 4 december 2011 ging de Kroatische bevolking naar de stembus om een nieuw parlement te kiezen. De grote winnaar was de linkse coalitie Kukuriku. De kiezers rekenden daarmee af met de zittende regeringspartij, de Kroatische Democratische Unie (HDZ). Binnenkort mogen de kiezers wederom een keuze maken: al dan niet toetreden tot de Europese Unie.

De Organisatie voor Vrede en Veiligheid in Europa (OVSE) sprak van transparante verkiezingen die zonder noemenswaardige problemen zijn verlopen. De opkomst was in vergelijking met de voorgaande verkiezingen in 2007 iets hoger, maar schommelt al drie verkiezingen op rij rond de 60 procent, namelijk 61 procent in 2003, 57 procent in 2007 en 61 procent in 2011.

De grote winnaar van de parlementsverkiezingen is de Kukuriku-coalitie, gevormd door de Sociaal Democratische Partij (SDP), de Kroatische Volkspartij (HNS), de lokale partij uit Istrië IDS en de Kroatische Partij van de Gepensioneerden (HSU). Deze coalitie wist 80 van de 150 zetels in de wacht te slepen. Binnen Kukuriku haalde vooral de HNS veel winst. Haar zetelaantal verdubbelde naar 14.

De grote verliezer van deze verkiezingen was de regeringspartij HDZ. In vergelijking met de vorige verkiezingen moet de partij het nu, samen met haar coalitiepartners, met 47 parlementszetels stellen. Dat is bijna 20 zetels minder dan de HDZ bij de vorige verkiezingen in haar eentje wist te veroveren.

Corruptie
Belangrijke thema's tijdens de verkiezingen waren de aanpak van de corruptie en de naderende toetreding tot de Europese Unie (EU). Vooral de HDZ gokte dat zij met deze thema's de verkiezingen kon winnen. Dit bleek een fatale blunder te zijn.

Kroatië wil al jarenlang toetreden tot de EU. Nadat de laatste door het Joegoslavië Tribunaal gezochte Kroatische oorlogsmisdadiger, generaal Ante Gotovina, op 7 december 2005 in de kraag werd gevat, leek de weg naar toetreding vrij te zijn. Mede door toenemende euroscepsis binnen de EU en de rem op verdere uitbreiding van de EU, kijken de huidige lidstaten echter zeer streng naar Kroatië. De alom aanwezige corruptie is een doorn in het oog van veel landen binnen de EU.

Om aan de EU te laten zien dat Kroatië serieus de corruptie wil aanpakken, startte de HDZ-regering een groot onderzoek naar corruptie. In juli 2011 werd de oud-ministerpresident en voormalig leider van de HDZ, Ivo Sanader, ervan beschuldigd betrokken te zijn bij een groot corruptieschandaal. Mede door dit schandaal zou de HDZ tijdens de afgelopen verkiezingen flink verliezen.

Ivo Sanader
Ivo Sanader was sinds 2000 de leider van de HDZ. Nadat hij de HDZ had omgevormd van een nationalistische partij naar een moderne, gematigde centrumrechtse partij, wist hij tijdens de verkiezingen van 2003 de macht van de SDP over te nemen. Ook de verkiezingen van 2007 werden door de HDZ gewonnen. Hoewel de partij in beide verkiezingen niet de absolute macht verkreeg, lukte het de HDZ om samen met een of meerdere coalitiepartijen de regering te vormen.

Tijdens zijn eerste regeerperiode kreeg Sanader binnen Kroatië veel kritiek te verduren toen generaal Ante Gotovina eind 2005 op Tenerife werd aangehouden en uitgeleverd aan het Joegoslavië Tribunaal in Den Haag. Hoewel Sanader altijd volhield dat zijn regering niet wist waar de generaal uithing en dus ook niets met de uitlevering te maken had, werd binnen en buiten Kroatië weinig waarde aan deze woorden gehecht. Vooral in Kroatië viel de arrestatie bij een groot deel van de bevolking in slechte aarde. Voor veel Kroaten blijft Gotovina een oorlogsheld en geen oorlogsmisdadiger.

Tijdens Sanaders tweede regeringsperiode ging het uiteindelijk mis. In zijn streven een langlopend grensconflict met Slovenië over de rechten van territoriale wateren in de Baai van Piran te beslechten, kreeg Sanader veel kritiek te verduren. Veel Kroaten beschuldigden hem van het weggeven van Kroatisch grondgebied. Sanader wist uiteindelijk het geschil niet op te lossen en besloot in de zomer van 2009 af te treden. Partijgenote Jadranka Koster nam het van hem over als minister-president en leider van de HDZ.

Sanader is inmiddels een voortvluchtige. In augustus 2010 werd namelijk de uitkomst van een groot onderzoek naar corruptie bekend. Sanader zou volgens dit onderzoek in 1995 bijna 5 ton hebben gekregen om de toetreding van de Oostenrijkse Hypobank op de Kroatische markt mogelijk te maken. Daarnaast zou hij tijdens zijn regeerperiode smeergeld hebben aangenomen.

In december 2010 vluchtte Sanader naar Oostenrijk, waar zijn aanhouding al snel volgde. In juli 2011 werd hij uitgeleverd aan Kroatië en sindsdien zit hij in de gevangenis. Eind oktober werd hij voorgeleid. Uiteraard verklaarde Sanader dat hij onschuldig was. Begin volgend jaar wordt het proces voortgezet.

Links
De HDZ hoopte op beloning van de kiezers voor de aanpak van hun eigen voormalige leider. De kiezers oordeelden echter anders en stemden massaal tegen de HDZ. Kukuriku wist hiervan te profiteren. Samen met de linkse president Ivo Josipovic, lid van de SDP, is het land nu in handen van de linkse politici.

Het is logisch om de uitslag van deze verkiezingen en het huidige politieke klimaat te vergelijken met de verkiezingen en het politieke klimaat in 2000. In dat jaar werd de HDZ namelijk voor het eerst naar de oppositiebanken verwezen, nadat Kroatië en de partij bijna tien jaar lang in de ijzeren greep hadden gezeten van de nationalistische president Franjo Tudjman. Ook toen kwam de SDP aan de macht en had de gematigd links georiënteerde president Stipe Mesic de inmiddels overleden Tudjman opgevolgd. De weg naar Europa kon eindelijk worden ingeslagen. Althans zo leek het. De gebrekkige samenwerking met het Joegoslavië Tribunaal, grensproblemen met onder andere Slovenië en de wijdverbreide corruptie gooiden echter lang roet in het eten.

De huidige situatie is rooskleuriger dan een decennium geleden. Bovengenoemde problemen zijn grotendeels opgelost en de weg naar de EU lijkt eindelijk open te liggen. Op 9 december 2011 werd dan ook het toetredingsverdrag ondertekend. Hierdoor kan Kroatië het 28ste lid van de EU worden. Als alle parlementen van de verschillende EU-lidstaten het verdrag ratificeren, dan kan dit in juli 2013 gaan plaatsvinden.

Toch heeft de nieuwe regering genoeg uitdagingen. De werkloosheid schommelt al jaren rond de 17 procent. In sommige gebieden is ze zelfs rond de 40 procent. Ook de corruptie is nog altijd niet uitgebannen. Daarnaast is de economische crisis hard aangekomen, waardoor de economische vooruitzichten niet rooskleurig zijn.

Of toetreding tot de EU deze problemen zal oplossen is nog maar de vraag. De helft van de Kroaten staat tegenwoordig dan ook sceptisch tegenover de toetreding. In de Eurobarometer 65 uit 2006 was een van de conclusies al dat de publieke opinie in Kroatië over de EU zeer afhankelijk is van de alledaagse politieke ontwikkelingen. Dit is in al die jaren niet veranderd. Zo was in april van dit jaar de euroscepsis toegenomen nadat Ante Gotovina door het Joegoslavië Tribunaal tot 24 jaar gevangenisstraf was veroordeeld. Het referendum begin volgend jaar is dan ook een spannend moment voor het antwoord op de vraag of de Kroatische bevolking daadwerkelijk warm loopt voor toetreding tot de EU.