Russische winst in Letse parlementsverkiezingen

René Does

Winst voor een linkse pro-Russische partij in de Seim, het parlement van Letland. Deze opmerkelijke gebeurtenis was het resultaat van de parlementsverkiezingen van 17 september 2011. In de Letse politiek heeft rechts de scepter gezwaaid sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en het onafhankelijk worden van Letland. Aan de andere kant was er ook weer sprake van continuïteit, want rechts bleef verreweg de meeste zetels houden.

Letland had in de postcommunistische tijd veel regeringswisselingen, maar die leidden geen van alle tot vervroegde parlementsverkiezingen. De verkiezingen van 17 september waren wel vervroegd, zelfs al binnen een jaar na de vorige verkiezingen van 2 oktober 2010. Dankzij een grondwetswijziging kunnen de Letten sinds de verkiezingen van oktober 2010 het parlement via een volksreferendum naar huis sturen.

Toenmalig president Valdis Zatlers had voor 23 juli 2011 zo'n volksreferendum uitgeschreven. Hij besloot hiertoe nadat het parlement weigerde de onschendbaarheid van parlementslid Ainars Slesers, een oligarch, op te heffen gedurende het onderzoek naar een corruptiezaak. Het voorstel van Zatlers werd ook gesteund door de centrumrechtse premier Valdis Dombrovskis.

95 Procent van de stemmers gaf zijn goedkeuring aan het voorstel om op 17 september vervroegde parlementsverkiezingen te houden. Hiermee steunden de Letten het streven van Zatlers om de Letse politiek schoon te maken van corruptie en de invloed van oligarchen.

Overigens verloor Zatlers op 2 juni zijn presidentschap, nog voor het referendum en de vervroegde parlementsverkiezingen, aan ex-bankier en parlementslid Andris Berzins. Letland is een parlementaire republiek waar het parlement de president kiest. De Seim telt honderd zetels.

Zatlers deed mee aan de vervroegde parlementsverkiezingen met zijn eigen nieuwe centrumrechtse Hervormingspartij. De oprichting van deze partij betekende onvermijdelijk dat het grote centrumrechtse kiezersblok zou worden verdeeld tussen de Hervormingspartij en de eveneens centrumrechtse partijencoalitie Eenheid van premier Valdis Dombrovskis.

Het was al snel duidelijk dat de centrumlinkse partijencoalitie Harmonie van de jeugdige burgemeester van Riga, de etnische Rus Nils Usakovs, zeer waarschijnlijk de grootste partij zou worden. Harmonie staat ook bekend als de partij van de etnische Russen in Letland, van wie overigens zo'n 300.000 Russisch-sprekenden in de stemgerechtigde leeftijd als 'niet-staatsburgers' geen stemrecht hebben.

Inderdaad kwam de centrumlinkse partijencoalitie Harmonie op 17 september als winnaar uit de bus. Maar met twee zetels erbij in vergelijking met oktober 2010 had ze eigenlijk niet veel gewonnen, zeker niet gezien de economisch zeer moeilijke jaren voor de bevolking sinds het uitbreken van de kredietcrisis.

Vijf partijen haalden de kiesdrempel van 5 procent:

• Harmonie: 31 zetels (+2)
• Hervormingspartij: 22 zetels (deed niet mee in 2010)
• Eenheid: 20 zetels (-13)
• Nationale Alliantie: 14 (+6)
• Unie van Groenen en Boeren: 13 zetels (-9)

Hoewel het centrumlinkse en pro-Russische Harmonie de grootste partij werd, kun je de Letse politiek na de verkiezingen zeker niet pro-Russischer en minder rechts noemen. Zie het hoge aantal zetels van de twee centrumrechtse partijen, de winst van de ultrarechtse Nationale Alliantie en het verlies van de centrumpartij Unie van Groenen en Boeren.

Toch waren de media in Rusland bijzonder opgetogen over het feit dat Harmonie de grootste partij was geworden. 'Een overwinning voor de Russischtalige bevolking,' juichten zij bijna allemaal over de Letse parlementsverkiezingen.

Als leider van de grootste partij mag Usakovs het initiatief nemen in het vormen van een regeringscoalitie. Dit lijkt een bijna onmogelijke opgave, gezien het gemak waarmee de twee centrumrechtse partijen met de Unie van Groenen en Boeren en/of de Nationale Alliantie een regeringsmeerderheid kunnen vormen.

Bovendien eisen de centrumrechtse partijen dat Usakovs het zogenoemde 'o-woord' uitspreekt, willen zij eventueel met hem een coalitie vormen. Die 'o' is de beginletter van 'occupatie'. Rechts wil dat Usakovs het feit dat Letland na de Tweede Wereldoorlog deel uitmaakte van de Sovjet-Unie als een nieuwe bezetting (occupatie) van het land erkent, na de bezetting van Letland door de nazi's in de oorlog.

Deze eis brengt Usakovs in een onmogelijke spagaat: zelfs al zou hij deze erkenning uit tactische overwegingen willen uitspreken, dan zou hij zich hiermee meteen onmogelijk maken bij de meeste Russen in Letland en bij de Russische leiders. Poetin en Medvedev zullen hem dan niet meer willen ontmoeten.

Daarom komt er waarschijnlijk gewoon weer een centrumrechtse coalitie in Letland, waarbij Valdis Dombrovskis premier blijft om de bestuurlijke continuïteit te garanderen. Links lijkt pas kans op regeringsmacht te maken als alle etnische Russen van Letland stemrecht hebben gekregen.