Dubravka Ugrešić
Baba Jaga legde een ei
Vertaling Mirjana and Klaus Wittmann
Uitgeverij De Bezige Bij
Amsterdam 2010
352 blz.
ISBN 978 90 234 5892 0
€24,90

Baba Jaga in Zagreb

Marlies Ootes

'Baba Jaga staat bekend als een "dissidente", een verworpene, een verstotene, een "oude vrijster", een karikatuur en een verliezer, maar desondanks eenzaam noch alleen. Niet alleen in de Slavische, maar ook in vele andere mythologische en folkloristisch-rituele tradities bezit zij ontelbare zusters.' (blz. 335) Over deze mythologische vrouwenfiguur schreef Dubravka Ugrešić Baba Jaga legde een ei. De roman is onderdeel van een boekenreeks met mythen als overkoepelend thema, uitgegeven door de Bezige Bij. Ugrešić is een van oorsprong Kroatische auteur die afwisselend in Nederland, Duitsland en de Verenigde Staten woont.

Ugrešić' boek bestaat uit drie delen. In het eerste deel maken we kennis met een tachtigjarige moeder en haar volwassen dochter. Door het 'spinnenweb' in haar hoofd vraagt de moeder om de thermometer om te bellen en naar 'folklorekoekjes' voor hun vezels. Maar de dochter begrijpt haar taal. Alzheimer weerhoudt haar moeder er ook niet van haar eigen koninkrijkje in een buitenwijk van Zagreb piekfijn op orde te houden.

Na de dood van haar man, dertig jaar eerder, trok ze zich terug in dit appartementje. Ze leeft er haar eigen leven, slechts afhankelijk van zichzelf. Wat ze echter niet meer kan is het bezoeken van haar geboortestad in Bulgarije. Daarom moet de dochter moeders herinneringen gaan opzoeken en vastleggen. Hierbij krijgt ze hulp van de mysterieuze 'Aba', die zich aan haar vastklampt en niet meer los wil laten. Dezelfde Aba keert in deel drie nog eens terug, maar dan in een heel andere hoedanigheid.

In het tweede deel bezoekt de bewoonster van het koninkrijkje in Zagreb een Tsjechisch kuuroord, samen met haar twee hoogbejaarde vriendinnen. De vrouwen, die allemaal hun opvallende eigenaardigheden hebben, willen op luxe wijze van hun oude dag genieten. Hierbij stuiten ze op markante figuren als de 'Turkse' masseur met een eeuwige erectie, die hij overgehouden blijkt te hebben aan de verschrikkingen van de oorlog in zijn geboortestad Sarajevo.

In deel drie worden alle merkwaardigheden uitgelegd door een zekere 'Aba Bagay', een 'folklorespecialiste' die de lezer wijst op de symboliek in de voorgaande verhalen. Hoewel de verschillende delen op deze manier leuk met elkaar worden verweven, draaft de analyse soms door en zit er veel herhaling in. Bovendien is de symboliek vaak overdreven, zoals in de naam 'Aba Bagay'.

Dit maakt het lezen van het boek ondergeschikt aan de boodschap erachter, verwoord in deel drie in een relaas over de onderdrukking van vrouwen, waaraan 'fanatieke mannen met bloeddoorlopen ogen' (blz. 348) schuldig zijn. Deze extreme doortrekking van de oorspronkelijke mythe is naar mijn smaak te veel van het goede. Niettemin leest het boek bij vlagen lekker weg en biedt het zeker interessante inzichten in de mythe van Baba Jaga.