Zofia Nałkowska
Medaillons
vertaald uit het Pools door Martin Hulsenboom
Uitgeverij Van Gennep
Amsterdam 2011
80 blz.
ISBN 9789055158539
€19,95

Meeslepende treurigheid

Marlies Ootes

Hartverscheurende pijn. De pijn van meegemaakte verschrikkingen, die te erg zijn geweest om er met emotie over te kunnen vertellen. Die ertoe leiden dat de verhalen in Medaillons van de Poolse schrijfster Zofia Nałkowska slechts nog van een zekere afstand kunnen worden verteld, alsof de verteller de gebeurtenissen niet zelf heeft meegemaakt. Alsof deze al afscheid had genomen van het leven. Slechts de wil om terug te keren naar wat ooit was bleek niet te vernietigen.

Deze pijn wordt overgebracht in de zeven medaillons, die Nałkowska in 1945 schreef na het ondervragen van overlevenden van de concentratiekampen die de Duitsers in de Tweede Wereldoorlog in haar land opzetten en nu in vertaling door uitgeverij Van Gennep zijn uitgebracht.

Heel secuur worden delen van deze getuigenissen in Medaillons aan de lezer voorgelegd, zonder oordeel of medelijden. De naakte feiten spreken voor zich, daar is geen dramatische ondertoon voor nodig. Elk verhaal, elke persoon, probeert zijn eigen bagage van zich af te schudden. Zij voelen zich kleine eilandjes, eenzaam en alleen, omdat zij iedereen hebben verloren. Deze eenzaamheid vindt haar weerslag in de opbouw van het boek, waarin de verhalen los van elkaar staan.

Wellicht hebben de vertellers ooit elkaars pad gekruist. Deelden zij een barak of een brood. Maar in hun eenzaamheid konden zij elkaar niet waarnemen, niet echt. 'Ik vind het vreselijk dat ik niet heb onthouden hoe ze heetten. Want er waren waardevolle, verdienstelijke vrouwen bij. Misschien worden ze nu gezocht door hun familie, zoals ik mijn kinderen zoek. En ik kan me niet herinneren wie dat waren.'

Ook de verteltrant, waardoor de lezer vaak het gevoel krijgt dat de vertelster vergeten lijkt wie zij tegenover zich heeft, bevestigt deze eenzaamheid. De verhalen worden nauwelijks onderbroken door opmerkingen over tijd of plaats. In deze puurheid van de overgebleven verhalen ligt de kracht van het boek. Nałkowska heeft een historisch document geschreven, dat ruim vijfenzestig jaar na dato nog niets van deze kracht heeft ingeboet.