Spoken uit het verleden

De sociaal-democratie in Servië

Arjen Berkvens

In Servië wordt de beeldvorming over het socialisme en de sociaal-democratie in sterke mate bepaald door de herinnering aan het tijdperk van Slobodan Milosevic, zijn vrouw Mira Markovic en hun respectievelijke partijen, de Socialistische Partij van Servië (SPS) en Links Joegoslavië. Hoewel in het Westen met veel sympathie naar het ‘Joegoslavische model van het arbeiderszelfbestuur’ werd gekeken, is er in de tijd onder maarschalk Tito al een negatief beeld van het socialisme ontstaan.

Tegen deze spoken uit het verleden moeten de huidige sociaal-democratische partijen het opnemen. Daarbij wordt de sociaal-democratische beweging gekenmerkt door versplintering en interne strijd, hetgeen bepaald niet goed is voor het vertrouwen onder de bevolking.

In de jaren negentig was de Civiele Alliantie de lievelingspartij van de internationale gemeenschap. In 1996 splitste een groep sociaal-democraten zich af van de alliantie. In 1997 richtten zij de Sociaal-Democratische Unie (SDU) op. Leider van deze nieuwe partij was Zarko Korac, een internationaal zeer gewaardeerde hoogleraar in de psychologie. De SDU werd een van de meest radicale anti-oorlog en anti-nationalisme partijen.

Het is in Servië daarom ook een omstreden partij. Toen de homo- en lesbowerkgroep van de partij opriep tot het invoeren van een homohuwelijk in Servië, moest ze dat bekopen met een overval op het partijkantoor door extreemrechtse skinheads. Toen Korac in het parlement opriep tot een wet die verkrachting binnen het huwelijk strafbaar zou stellen, werd hij weggehoond. Onlangs is de wet er toch gekomen.

De SDU was de eerste uitgesproken sociaal-democratische partij. Ze sloot zich aan bij de DOS-coalitie die de strijd tegen Milosevic won. De partij kreeg daardoor vertegenwoordigers in het Servische en het Joegoslavische parlement en kon met Korac een invloedrijke vice-premier leveren. Ze onderhield zeer goede relaties met andere sociaal-democratische partijen uit alle landen van het voormalige Joegoslavië, hetgeen zo kort na de oorlogen geen vanzelfsprekendheid was.

Een andere sociaal-democratische partij was Sociaal-Democratie (SD), die voor een belangrijk deel bestond uit mensen die zich hadden afgewend van de SPS van Milosevic. Deze partij werd geleid door ex-generaal Vuk Obradovic, die in 1992 het leger had verlaten. Door haar nationalistische achtergrond was de partij internationaal omstreden, maar nadat Obradovic door een schandaal - hij werd door zijn medewerkers van seksuele intimidatie beschuldigd - de partij moest verlaten, werd ze meer en meer geaccepteerd door de internationale sociaal-democratische beweging.

In de eigen voormalig-Joegoslavische regio had SD weinig contacten met andere sociaal-democratische partijen, omdat Obradovic tijdens de vernietiging van Vukovar woordvoerder van het Joegoslavische leger was. SD was op alle niveaus in de politiek ongeveer twee keer zo sterk als SDU.

Op 20 april 2002 ontstond de Sociaal-Democratische Partij (SDP) na een fusie tussen de Sociaal-Democratische Unie en Sociaal-Democratie. In januari 2003 werd de SDP informeel door de Socialistische Internationale (SI) als lid aangenomen en eind oktober zal de partij naar verwachting officieel lid worden van de SI op het SI-congres in Sao Paulo.

Nog een sterke sociaal-democratische partij is de Liga van Sociaal-democraten in Vojvodina (LSV). Deze regionale partij wordt geleid door de charismatische provocateur Nenad Canak, een veteraan in de strijd tegen Milosevic. Ondanks haar regionale identiteit strijdt de partij niet voor de onafhankelijkheid van Vojvodina en is zij sterk anti-nationalistisch. De LSV is de grootste partij in Vojvodina.

Naast deze partijen zijn er meer die de sociaal-democratische ideologie claimen. Zo werd onlangs de Servische Partij van de Arbeid opgericht en opteert ook de legendarische verzetsbeweging Otpor, die het verzet tegen Milosevic leidde, voor het oprichten van een partij met sociaal-democratische beginselen. Otpor-leider Predrag Plecic bevestigde dit onlangs in een gesprek dat ik met hem had.

De genoemde fusie tussen SDU en SD was geen succes. SDU-leider Korac verliet in april van dit jaar de partij, samen met de drie andere SDU-vertegenwoordigers in het Servische parlement. Korac richtte opnieuw de SDU op. Twee andere parlementariërs zullen een eigen sociaal-democratische beweging oprichten die de werktitel ‘Beweging voor een normaal Servië’ heeft meegekregen en zal worden geleid door Branko Pavlovic. In oktober verlieten nog enkele prominente leiders van de jongerenbeweging de SDU. Zij werden lid van de Democratische Partij.

Er zijn verschillende oorzaken van deze splitsingen. De SDU beschuldigt de SDP van malversaties in de interne partijleiderverkiezingen en het hebben van geheime banden met een groep omstreden zakenlieden. De SDP beschuldigt de SDU van het niet kunnen verkroppen dat Korac de interne verkiezingen verloor van Slobodan Orlic. Orlic werd op 11 mei gekozen als partijleider op het tweede SDP-congres in Belgrado.

De SDP is nog steeds lid van de DOS-coalitie, maar trok haar minister terug uit de regering. Er gaan geruchten dat de SDP zich wil aansluiten bij een andere coalitie.

Tot zover de sociaal-democratische partijen die we bij de categorie splinterpartijen kunnen onderbrengen. De Democratische Partij (DP) van wijlen premier Zoran Djindjic is zeker gen splinterpartij. De DP wil toetreden tot de Socialistische Internationale. In januari 2003 werd deze stap informeel door de SI bevestigd en eind oktober zal de DP naar verwachting een lidmaatschapstatus krijgen op het SI-congres in Sao Paulo.

Binnen de socialistische beweging was en is dat een omstreden keuze, omdat er in ideologische zin nooit redenen zijn geweest om de DP als sociaal-democratisch te kenmerken. Onder druk van de Duitse SPD werd echter een rationele keuze voor een krachtige Servische partner gemaakt. De uitstekende relaties die wijlen DP-leider Djindjic in Duitsland had, zullen daar zeker toe bijgedragen hebben.

Met uitzondering van de DP is de sociaal-democratische beweging in Servië gefragmenteerd en verdeeld. Sinds de moord op Djindjic en de strijd tegen de georganiseerde misdaad staat Servië onder grote druk om radicaal te breken met het verleden.

Eind 2004 zullen er verkiezingen plaatsvinden. Dan zal duidelijk worden wie de voornaamste vertegenwoordigers van de sociaal-democratie zijn en of de genoemde partijen hun relevantie hebben weten te bewaren.