Over Poetin
René Does
Anna Politkovskaja maakt er geen geheim van: ze heeft een hekel aan president Vladimir Poetin. De Russische journaliste mag hem niet vanwege 'een zakelijkheid die erger dan de ergste misdaad is, vanwege zijn cynisme, zijn racisme, zijn leugens, vanwege het gas dat hij gebruikte in het Nord-Ost-beleg, vanwege het afslachten van onschuldigen dat gedurende zijn gehele eerste presidentstermijn doorging'.
Politkovskaja is een moedige vrouw. Ze heeft naam gemaakt met haar kritische reportages over Tsjetsjenië in het weekblad Novaja Gazeta. Zij en haar werkgever verdienen alle waardering en steun voor de kritische en dissidente rol die zij spelen in Poetins Rusland. Zulke stemmen moeten gehoord worden.
Politkovskaja heeft de wrevel van de Russische autoriteiten gewekt, die haar het werken onmogelijk proberen te maken. Als de Russische staatsmachinerie zich tegen je keert, ben je niet gelukkig af.
Het is daarom goed dat uitgeverij De Geus Poetins Rusland, een bundeling van Politkovskaja's reportages uit Novaja Gazeta, in Nederland uitbrengt. De reportages gaan over Tsjetsjenië, misstanden in het leger, corruptie, de verweving van ambtenarij, zakenleven en maffia en de moeilijke levensomstandigheden van gewone Russische burgers. De Nederlandse lezer dient het boek echter te benaderen als wat het feitelijk is, namelijk een mistige brei van oorlogs- en misdaadverslaggeving, verontwaardiging, aanklachten en emotionele uithalen.
Een voorbeeld van Politkovskaja's stijl: 'De reden dat Fedoelov en de bazen van Oeralmasj zo geïnteresseerd waren in waterkrachtcentrales is dat ze alcohol produceren, waar Palenka-wodka van wordt gestookt. Er is een gigantische vraag naar alcohol in Rusland en het kost zo goed als niets. Het is de perfecte manier om fabelachtige winsten te maken tegen minimale investeringen, en dat in contant geld waar geen krediet voor nodig is, dat dus niet via de banken loopt en onzichtbaar is voor de belastinginspectie.'
Er zit geen greintje licht in Politkovskaja's boek. Het is lijden en nog eens lijden. Haar boek lezen is daarom een loodzware klus: wat in artikelvorm nog te behappen is, is in boekvorm eigenlijk te veel van het goede.
Het kan ook anders. In het weekblad waarin Politkovskaja schrijft, staat regelmatig een bijdrage van de militaire journalist Aleksandr Golts. In januari van dit jaar schreef hij een column die je in drie minuten leest. Golts meldt daarin dat hij uit een anonieme bron in de Staatsdoema heeft vernomen dat in het 'vreedzame' deel van het Russische leger (dus niet betrokken bij gevechtshandelingen in Tsjetsjenië) in de afgelopen vijf jaar 10.799 soldaten zijn omgekomen wegens ongevallen, machtsmisbruik (dedovsjtsjina) en zelfmoord. Dat wil zeggen: ruim 2000 doden per jaar.
Golts wijst erop dat dit aantal hoger is dan het aantal Amerikaanse militairen dat in de eerste twéé jaar van de oorlog in Irak bij gevechtshandelingen en aanslagen is omgekomen. Hij noemt de dienstplicht in Rusland 'de zwaarste belasting die de staat zijn burgers oplegt'. Dit soort sprekende en inzichtelijke feiten en analyses uit één krantencolumn ontbreken in Politkovskaja's stuurloze litanie van 350 bladzijden.
Een lezer van Politkovskaja's boek kan verbijsterd over Poetins Rusland achterblijven. Het door Politkovskaja geschetste beeld is echter eenzijdig en ontbeert praktisch iedere analyse. Wie geïnteresseerd is in een sprekend portret van de persoon Poetin en een goede analyse van Poetins Rusland, raad ik aan om Inside Putin's Russia van Andrew Jack te lezen.
Jack is sinds 1998 correspondent van de Financial Times in Rusland. Hij heeft er goede contacten in de hoogste bestuurlijke kringen. Het beeld dat Jack van Poetin en zijn beleid schetst is deskundig, afgewogen, objectief en in een goed leesbare journalistieke stijl geschreven. Zo levert Jack een evenwichtige analyse van de kwestie-Tsjetsjenië, waarin zowel Poetin als de Tsjetsjeense opstandelingen niet worden gespaard voor hun aandeel in de neerwaartse spiraal van geweld en tegengeweld.
In het concluderende slothoofdstuk geeft Jack een afgewogen oordeel over het hedendaagse Rusland. Allereerst stelt hij dat Rusland niet alleen langs de meetlat van westerse normen en waarden gelegd moet worden en dat de ontwikkelingen in het land ook afgezet moeten worden tegen die in andere landen in transitie, zoals China en andere voormalige sovjetrepublieken, en met de sovjettijd.
Met dit vergelijkingsmateriaal is de situatie in Rusland lang niet zo slecht en is Poetin volgens Jack tot nu toe een effectieve leider geweest. Gezien de toestand die Poetin bij zijn aantreden in 2000 aantrof is de huidige gesteldheid van Rusland eigenlijk een logische uitkomst, aldus Jack. Poetin heeft na de chaotische periode-Jeltsin stabiliteit gebracht en zich ontpopt tot een voorspelbare en deskundige politicus.
Wel waarschuwt Jack dat door overdrijving van de 'geleide democratie' en - sinds de Joekos-affaire - het 'geleide zakenleven' de herwonnen stabiliteit kan omslaan in stagnatie en bureaucratie. Dan zal Poetin de geschiedenisboeken ingaan als een leider in de stijl van Leonid Brezjnev.
Jack omschrijft het beleid van Poetin als 'autoritair liberalisme'. Het is een mix van economisch liberalisme en politiek autoritarisme. Hij vraagt zich af hoe lang deze innerlijke tegenstrijdigheid goed blijft gaan.
'Waarschijnlijk is Rusland in 2008 (als Poetins tweede en grondwettelijk laatste regeertermijn afloopt - RD) in een betere vorm dan sommigen nu vrezen, maar niet zo goed in vorm als had kunnen zijn als Poetin zijn potentieel ten volle had gebruikt', zo luidt Jacks aannemelijke oordeel.