Vastberaden Georgië
Jan Limbeek
Sinds de onafhankelijkheid in 1991 waren Georgië en Rusland nooit meer goede vrienden, maar sinds de Rozenrevolutie van november 2003, toen de Georgiërs president Edoeard Sjevardnadze verjoegen, verslechterden de betrekkingen tussen beide landen snel verder. Tot het dieptepunt van dit najaar.
In de eerste helft van de jaren negentig veranderde Georgië van een van de welvarendste sovjetrepublieken in een rampgebied. Bloedige separatistische oorlogen, een burgeroorlog en elkaar bevechtende krijgsheren leidden tot een economische ineenstorting. De bevolking verarmde en een groot deel van de intelligentsia verliet het land.
In 1994 produceerde de Georgische economie 65 procent minder dan in 1991, althans volgens de beperkte Georgische statistieken. Vanaf 1995 begon de economie echter weer te groeien, hoewel dat volgens de econoom Anders Åslund eerder te danken was aan het registreren van voorheen ongeregistreerde economische activiteit. Vanaf 2001 begon de economie serieus te groeien.
De opvolger van Sjevardnadze, Michaïl Saakasjvili, begon meteen met verregaande economische hervormingen en snelle privatisering. Hij werd hierbij geholpen door de minister van Economische Zaken, Kacha Bendoekidze, die in Rusland schatrijk was geworden. De belastinginkomsten stegen, het tekort op de begroting kromp. De publieke sector werd verkleind door het afstoten van overheidstaken en een razendsnelle privatisering, die in 2007 zo goed als afgerond zal zijn. Georgië heeft inmiddels ook een van de liberaalste handelsregimes ter wereld.
Saakasjvili voert een onversneden pro-westerse koers en streeft ernaar Georgië nog voor 2009 lid te maken van de NAVO. De Georgische leiding spreekt regelmatig denigrerend over Rusland en blijft zich verzetten tegen het WTO-lidmaatschap van Rusland. Dit alles tot ergernis van Rusland, dat probeert door middel van sancties Georgië op andere gedachten te brengen.
Sinds het voorjaar van 2006 stelde Rusland een officieel embargo in op bepaalde Georgische producten, zoals wijn en mineraalwater. Georgische bedrijven in Rusland kregen het steeds moeilijker. Gastarbeiders zonder papieren werden in grote getale het land uitgezet. Zij die wel beschikten over de nodige papieren werden niet zelden weggepest. Gazprom heeft de gasprijs verdubbeld van 65 dollar in 2005 naar 110 dollar per duizend kubieke meter in 2006 en is van plan de prijs voor 2007 verder te verhogen naar 230 dollar (zie kader).
Deze maatregelen hadden niet het gewenste effect. Georgië bond niet in. Waarom zou het ook: de economie groeide nog harder dan verwacht, de belastinginkomsten stegen en de bevolking schaarde zich eensgezind achter Saakasjvili. Georgië toonde zich onkwetsbaar, hetgeen tot grote Russische frustratie leidde.
Na de nog verdere verslechtering van de betrekkingen in oktober 2006 heeft Rusland het gehele arsenaal aan bruikbare machtsmiddelen ingezet. Het stelde een algehele handelsblokkade in, sneed alle verbindingen af en zette buurland Azerbeidzjan onder druk om geen goedkoop gas te leveren aan Georgië.
Minister Bendoekidze zei op 11 november te verwachten dat de Russische maatregelen maximaal anderhalf procent van de groei gaan kosten. Onderzoeksbureau Standard & Poors is iets minder optimistisch en verwacht dat de stijging van de gasprijs naar 230 dollar alleen al 1,1 procent van de groei kost. Niettemin is de economische groei zo hoog dat de afname nauwelijks gemerkt zal worden.
Wat betreft onkwetsbaarheid en prestaties lijkt Georgië op Estland. Estland boekte in de jaren negentig de hoogste groeicijfers van alle Oost-Europese transitielanden en voerde het liberaalste economisch hervormingsbeleid. Wellicht niet toevallig was de Estische ex-premier Mart Laar tot voor kort de economisch adviseur van Saakasjvili.
Waarom laat Saakasjvili het eigenlijk zover komen? Weliswaar vallen de kosten van de Russische sancties vooralsnog mee, maar het zou toch beter zijn om Rusland te vriend te houden? Het zou kunnen dat Saakasjvili het idee heeft dat Georgië zich veel beter kan ontwikkelen als de band met Rusland losser wordt.
Georgische producenten moeten zich dan richten op andere afzetmarkten, waar doorgaans hogere kwaliteitseisen gelden. Als Georgië zich wil meten met die landen, zal de kwaliteit van de productie hoger worden. Ook het IMF verwacht dat meer internationale concurrentie zal leiden tot betere producten en meer economische groei op lange termijn.
Interessant is dat Poetin niet gelooft in het effect van economische sancties tegen Iran, Noord-Korea en andere vastberaden landen. Hij denkt dat ze eerder averechts werken. De Russische houding ten aanzien van Georgië laat de juistheid van die visie zien.
2001 2002 2003 2004 2005
Groei bbp 4,7 5,5 11,1 5,9 9,3
Inflatie, gemiddeld 4,7 5,6 4,8 5,7 8,3
Belastinginkomsten (% bbp) 14,3 14,4 14,5 18,4 19,8
Begrotingssaldo (% bbp)* -2,0 -2,0 -2,5 3,2 -1,5
Saldo lopende rekening (% bbp) -6,4 -5,8 -7,4 -8,4 -5,4
* In de jaren tot 2006 pakte het begrotingstekort in feite hoger uit, onder meer omdat een deel van de inkomsten werd overgeheveld naar privatiseringsinkomsten, die buiten de begroting vallen. Voor 2004 was er feitelijk geen overschot van 3,2 procent van het bbp maar een tekort van 0,2%; in 2005 was het verschil 0,9 procent.
Prognose 2006 2007 2008 2009
Groei bbp 7,5 6,5 5,5 5,0
Inflatie, gemiddeld 9,6 6,0 5,0 5,0
Belastinginkomsten (% bbp) 21,6 21,5 21,8 22,0
Begrotingssaldo (% bbp) -2,5 -2,1 -1,9 -1,5
Saldo lopende rekening (% bbp) 9,9 11,5 8,8 7,5
Nominaal bbp (mln lari) 13.708 15.475 17.143 18.901
Nominaal bbp (mln dollar) 7.493 8.365 9.266 10.217
Bron: Georgische autoriteiten en staf IMF (http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2006/cr06395.pdf
Misbruikt Rusland zijn positie van energieleverancier?
Het staat vast dat Rusland bevriende landen een lagere gasprijs in rekening brengt. Is dit slecht? Rusland heeft natuurlijke het volste recht de maximaal haalbare prijs te vragen. En waarom zou Rusland niet het recht hebben een lagere prijs te vragen aan landen die een pro-Russische koers varen. De maximaal haalbare prijs wordt voor een deel op een niet-monetaire manier berekend. Dit is een normale gang van zaken, te vergelijken met ontwikkelingshulp. Grotere landen geven die doorgaans aan hen gunstig gezinde landen.
Het zou vreemd zijn als Rusland een lage prijs bleef vragen aan landen die weinig van Rusland moeten hebben. Rusland zou pas echt in gebreke blijven als het de leverantie van energie zou beperken zonder dat hier een prijsgeschil aan ten grondslag ligt. Dat neemt niet weg dat Rusland zich best wat minder boers en arrogant kan opstellen. Maar zolang Rusland geen hogere prijs wil hebben dan wat het van West-Europa ontvangt, is er van misbruik geen sprake.
Gazprom is van plan om in 2007 gemiddeld 293 dollar per duizend kubieke meter te vragen van West-Europa. De huidige internationale gasprijs is 260 tot 270 dollar.
Ten aanzien van Georgië is er wel machtsmisbruik in het spel. Rusland blies naar alle waarschijnlijkheid de eigen pijpleidingen op en dit frustreert de soepele leverantie van gas en elektriciteit.