In Russisch onderwijs dreigt massaontslag

René Does

Wellicht gaan er in Rusland de komende tijd 200.000 banen in het algemeen vormend onderwijs en nog eens zo’n 100.000 banen in het hoger onderwijs verdwijnen. De belangrijkste oorzaak is de demografische ontwikkeling in het land.

De plannen werden aangekondigd in de weken voor de presentatie van een nieuw projectmatig regeringsprogramma voor het Russische onderwijs op 11 november 2010: het ‘Federale doelgerichte programma voor de ontwikkeling van het onderwijs’ (FTsPRO). Het programma is bedoeld voor de periode 2011-2015. Voor het hele programma heeft de regering 157 miljard roebel (3,7 miljard euro) beschikbaar gesteld. Dit is naast de reguliere jaarlijkse onderwijsbegroting van twee triljoen roebel (47 miljard euro).

Het FTsPRO moet een bijdrage leveren aan de verdere modernisering van het onderwijs, de ontwikkeling van privaat-publieke samenwerkingsverbanden door onderwijsinstellingen als onderdeel van ‘de verhoging van de effectiviteit van de onderwijseconomie’ en betere afstemming van het beroepsonderwijs op de arbeidsmarkt. Dit laatste is een groot onderwijskundig probleem in Rusland.

Op de dag voor de bespreking van het FTsPRO in de regering bezocht premier Vladimir Poetin school nr. 1060 in Moskou, een algemeen vormende school met progressieve leermethoden. Hij zei tijdens dit bezoek over de komende inkrimping van het aantal leerkrachten: ‘Een aanzienlijke inkrimping van het aantal leerkrachten is naar alle waarschijnlijkheid onvermijdelijk. In het land is sprake van een demografische instorting en het aantal leerkrachten moet in overeenstemming zijn met het aantal leerlingen.’ Minister van Onderwijs en Wetenschappen Andrej Foersenko had de weken hiervoor ook al zulke geluiden laten horen.

Momenteel volgen in Rusland 13 miljoen leerlingen algemeen vormend onderwijs. Zij worden onderwezen door 1,2 miljoen leerkrachten. Dit betekent iets meer dan tien leerlingen per leerkracht. Tien jaar geleden was de verhouding nog vergelijkbaar met die in het westen van Europa, namelijk 13 tot 15 leerlingen per leerkracht. Vooral op kleinere scholen op het platteland en in kleine steden is die verhouding nog lager: soms maar zeven of acht leerlingen per leerkracht.

Verder zit schoolgaand Rusland nu op de bodem van de demografische krimp. In 2006 verlieten 1,5 miljoen leerlingen als abituriënten het algemeen vormend onderwijs. Dit jaar waren het er ongeveer 800.000. In 2013 zal met 700.000 abituriënten de bodem worden bereikt, waarna er weer een lichte groei zal volgen. Dit heeft natuurlijk ook gevolgen voor de instroom in het hoger onderwijs. Omdat de instroom in het algemeen vormend onderwijs pas vorig jaar weer is gestegen, moet het hoger onderwijs nog tot 2020 met een laag aantal eerstejaars rekening houden.

De inkrimping van het aantal leerkrachten zal niet makkelijk gaan. Er is natuurlijk verzet in het onderwijsveld tegen de aangekondigde ontslagen. De Vakbond van Onderwijzers en Wetenschappers heeft verklaard dat er juist een tekort aan leerkrachten is en dat het huidige herstel van het geboortecijfer (zie: De Russische bevolking groeit weer) een massaal ontslag onverstandig maakt.

Ook het Bureau voor de Statistiek (Rosstat) spreekt over een tekort van 10.000 leerkrachten in Rusland. Deze genoemde tekorten kunnen het gevolg zijn van een verschil in vakkennis van de huidige leerkrachten en de vakkennis die gevraagd wordt.

Inkrimping van het aantal leerkrachten zal vooral de scholen op het platteland en in de kleine steden treffen. Dat wil zeggen op plekken waar het toch al moeilijk is jongeren te weerhouden van vertrek naar grote steden. Het zal hier betekenen dat scholen via schaalvergroting in elkaar opgaan en dat leerkrachten meerdere schoolvakken zullen moeten onderwijzen.

Theoretisch gezien zou natuurlijk verloop een oplossing kunnen zijn, want de meerderheid van de Russische leerkrachten bestaat uit vrouwen in de pensioenleeftijd of vlak hiervoor. Maar deze vrouwen staan niet te springen om te stoppen met werken, want ze houden van hun werk en kunnen met doorwerken een hoger inkomen genieten dan voorheen. Want in Rusland gaat werk niet ten koste van het pensioen.