Rusland: militsija wordt politsija

René Does

De meeste reacties zijn cynisch of afwachtend. Het voorstel op initiatief van president Dmitri Medvedev om de Russische politie met ingang van 1 januari 2011 politsija te noemen en niet langer de sovjetnaam militsija te gebruiken, vanwege alle negatieve connotaties, maakte niet direct veel enthousiasme los. Is dit schouderophalen gerechtvaardigd?

De naamsverandering is bedoeld om het imago van de Russische politie te verbeteren, het vertrouwen van de Russische bevolking in haar politieapparaat te vergroten, de benaming in overeenstemming te brengen met die in andere landen (police), en Rusland als rechtsstaat te versterken. Een nieuwe Politiewet moet de Militiewet uit 1991 vervangen. Over het doel van de hervorming staat in de inleiding van de nieuwe wet: 'In de huidige tijd moet de politie in overeenstemming met de internationale standaarden haar belangrijkste inspanningen concentreren op de bescherming van de vrijheden en de rechten van de mens en de burger.'

Het cynisme en schouderophalen zijn goed te begrijpen. Het wantrouwen van het Russische publiek in de politie is groot. Volgens een recente opiniepeiling van het onafhankelijke Centrum van Joeri Levada heeft 70 procent van de Russen geen vertrouwen in de politie. Hierbij zij opgemerkt dat een vergelijkbaar onderzoek van het door de overheid gecontroleerde Centrum voor de Bestudering van de Publieke Opinie (VTsIOM) als uitkomst had dat 'slechts' 35 procent van de bevolking de politie niet vertrouwde. Verder moet iedereen die maar iets weet van de Russische politie toegeven dat een mentaliteitsverandering een helse klus zal worden.

Zo is de gehate en corrupte verkeerspolitie onlangs hernoemd van Staatsinspectie voor het Autoverkeer (GAI) in Staatsinspectie voor de Veiligheid van het Wegverkeer (GIBDD). Verkeersagenten staan in Rusland echter nog altijd bekend als gaïsjniki.

Het voornemen de term politsija in te voeren is onderdeel van een grotere hervorming van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. De politie moet de komende jaren met 20 procent inkrimpen, waardoor de overgebleven politieagenten een hoger salaris kunnen krijgen om minder ontvankelijk voor corruptie te zijn. Strafrechterlijk onderzoek, nu ook een taak van de politie, moet overgeheveld worden naar een speciaal op te richten onderzoekscomité van het Openbaar Ministerie. Voor de politie blijft alleen vooronderzoek in kleine criminele zaken over.

Nog een nieuwigheid is dat de nieuwe Politiewet vanaf 7 augustus via een speciale website is aangeboden voor een 'constructieve' maatschappelijke discussie (www.zakonoproekt2010.ru). Het publiek kan tot 14 september reageren. Hierna gaat de wet voor behandeling naar de Staatsdoema om per 1 januari 2011 te worden ingevoerd.

Tweede Wereldoorlog
De naamsverandering in politsija betekent een terugkeer naar de naam uit de tsaristische tijd. Tsaar Peter de Grote richtte in 1712 een Russische politie op. Na de revolutie van 1917 veranderden de bolsjewieken de naam in militsija.

De tegenstanders van de naamsverandering halen twee argumenten aan. Het eerste luidt dat de naamswijziging een kostbare zaak wordt: alle auto's, gebouwen en papieren met de naam militsija erop moeten worden aangepast. Het tweede argument is principiëler: de naam 'politie' doet denken aan Russische collaboratie met de nazi's in de Tweede Wereldoorlog, toen collaborerende Russen dienst deden in de zogenoemde Hilfspolizei. De naam 'politie' is dus niet helemaal onbesmet.

Knuppelen
De gezaghebbende militaire journalist Aleksandr Golts noemde een formule waaraan een politiehervorming naar zijn mening moet voldoen: 'Rusland moet voor eens en altijd afzien van een systeem van wethandhavende organen, die als belangrijkste opdracht de bescherming van het heersende regime hebben, in plaats van de bescherming van de burgers.'

Redacteur Andrej Vladimirov van het weekblad Itogi schreef: 'Het aantal gevallen van machtsmisbruik en wetsovertredingen van de kant van de handhavers van de wet is het belangrijkste waarheidscriterium. De rebranding zal geslaagd zijn als deze cijfers aanzienlijk verminderen. Bovendien niet alleen van de officieel geregistreerde overtredingen, maar ook van de niet voor de wereld zichtbare gevallen: ondernemers die worden afgeperst en van wie hun zaak wordt afgenomen, figuranten in criminele zaken uit wie bekentenissen worden geslagen, deelnemers van politieke acties die volgens politieverslagen zichzelf letsel hebben toegebracht, et cetera.' (www.itogi.ru/russia/2010/33/155542.html)

En meerdere commentatoren stellen dat een echte hervorming van de Russische politie, naar Amerikaans voorbeeld, de invoering van verkiesbare Russische sheriffs zou zijn.

In de nieuwe Politiewet wordt agenten opgedragen open en vriendelijk met het publiek om te gaan. Ook het knuppelen wordt aan banden gelegd: agenten mogen volgens de nieuwe wet niet slaan op hoofd, nek, sleutelbeenderen, de buik, geslachtsorganen en de hartstreek, en ze mogen ook niet meerdere keren op dezelfde plek blijven slaan. Het waterkanon mag niet langer worden gebruikt als het vriest.

En de band tussen politie en samenleving moet worden versterkt door, ten eerste, regelmatige verantwoording van politiecommissarissen in bijeenkomsten met de bevolking en, ten tweede, door verslagen van politiecommandanten voor wetgevende organen op de verschillende bestuursniveaus. Maar net als voorheen krijgen burgers en volksafgevaardigden geen middelen om invloed uit te oefenen op het werk van de politie.

Volmachten
Andrej Vladimirov vergeleek de nieuwe Politiewet met de Militiewet uit 1991. Hij komt tot de conclusie dat de nieuwe wet vooral een langere versie van de wet uit 1991 is, waarin de volmachten van de politie zelfs zijn toegenomen. Hij noemt:

Gemeten naar de criteria van Golts, Vladimirov en de aanhangers van het sheriff-model lijkt de nieuwe Politiewet geen wezenlijke verbetering in het politiewerk in Rusland te gaan brengen.

Smerissenklasse

Het Russische woord voor 'smeris' is ment. Commentator Leonid Nikitinski van de altijd kritische krant Novaja Gazeta verdedigt in zijn commentaren al langer de stelling dat Rusland een 'smerissenstaat' (mentovskoje gosoedarstvo) is met een machtige 'smerissenklasse' (mentovski klass).

Over de term ment schreef hij in een nieuw commentaar naar aanleiding van de nieuwe Politiewet: 'Het begrip ment, zoals zich dat gevormd heeft in het maatschappelijke bewustzijn, komt totaal niet overeen met het begrip "politieagent". Niet iedere politieagent is een ment, maar velen zijn dat wel: wanneer een nieuweling in het Ministerie van Binnenlandse Zaken (MVD) niet meedoet aan de diefstal, knikkert het systeem hem eruit.

Tot deze klasse - in de zin van een gemeenschap van personen verenigd door gelijksoortige economische belangen - behoren niet alleen de medewerkers van het MVD, maar ook die van de FSB, de gerechtelijk onderzoeksorganen, het Openbaar Ministerie en de verschillende inspectiediensten: iedereen die zijn dienstverband bij "veiligheidsstructuren" als basis voor persoonlijke verrijking heeft. Vaak begrijpen de smerissen zelf niet wie wie is. Voor hen is werken met maskers en bewuste ondoorzichtigheid in volmachten karakteristiek, hoewel zij elkaar foutloos herkennen als insecten met hun voelsprieten.

Het voorstel in de nieuwe Politiewet om de politie alleen het vooronderzoek te laten en het strafrechtelijk onderzoek te delegeren aan een Onderzoekscomité, zal hierin helemaal niets veranderen: daar en daar zijn het smerissen.'

Bron: Novaja Gazeta, 20-8-2010