Voorspelbare parlementsverkiezingen in Tadzjikistan

René Does

Heeft het nog zin aandacht te besteden aan de parlementsverkiezingen in Tadzjikistan van 28 februari? Ja, en zeker als u meer wilt weten van deze voormalige Centraal-Aziatische sovjetrepubliek dan alleen de verkiezingsuitslag.

De verkiezingen werden gewonnen door de regerende Democratische Volkspartij van Tadzjikistan (NDPT) van president Emomali Rachmon. Rachmon regeert het land al de hele postcommunistische tijd en was daarvoor de leider van de Tadzjiekse communistische partij.

De NDPT won 54 van de 63 parlementszetels. Het Tadzjiekse parlement wordt gekozen via een gemengd kiesstelsel: 41 zetels worden gevuld via een districtenstelsel en 22 via proportionele partijverkiezingen. In die landelijke partijverkiezingen kreeg de NDPT iets meer dan 70 procent van de stemmen.

Andere partijen die de kiesdrempel van 5 procent haalden waren de Partij van Islamitische Wedergeboorte (PIVT), de belangrijkste oppositiepartij die 8 procent van de stemmen kreeg en twee zetels, de Communistische Partij van Tadzjikistan (7 procent, drie zetels), de Agrarische Partij van Tadzjikistan (5 procent, drie zetels) en de Partij voor Economische Hervormingen (5 procent, drie zetels). De partijen van socialisten, democraten en sociaal-democraten bleven onder de 1 procent.

In Tadzjikistan is ideologie het belangrijkste principe waarop politieke partijen functioneren, het tweede is clan-achtig regionalisme. Zo komt de bestuurselite van de NDPT uit Koeljab, de dichtst bevolkte provincie van het land, en rekruteert de PIVT haar aanhang in het Pamir-gebergte.

Even voorspelbaar als de uitslag waren de reacties van de internationale verkiezingswaarnemers. De westerse waarnemers stelden (terecht) dat de verkiezingen gekenmerkt werden door grove schendingen van de kieswet en democratische principes. De waarnemers uit de republieken van het Gemenebest van Onafhankelijke Staten en de landen van de Sjanghai Organisatie voor Samenwerking meenden (onterecht) dat ze zonder al te veel onregelmatigheden waren verlopen. Tadzjikistan is geen 'oosterse' despotische dictatuur, maar wel een land met een flink gemankeerde democratie.

Islam
Men kan de Tadzjiekse parlementsverkiezingen afdoen als een inmiddels gebruikelijk voorbeeld van 'geleide democratie' in een obscure voormalige sovjetrepubliek. Maar als buurland van Afghanistan, waarmee het 1300 kilometer grens deelt, heeft het land ook voor het Westen grote strategische betekenis. Tadzjikistan ligt op de aanvoerlijnen van de westerse troepen in Afghanistan. Daarbij dreigt het land door politieke en economische problemen een 'mislukte staat' te worden.
De problemen zijn:

• Grote armoede. Tadzjikistan is de armste republiek van de voormalige Sovjet-Unie. De bevolking is economisch sterk afhankelijk van de financiële overschrijvingen van ruim één miljoen Tadzjiekse gastarbeiders in Rusland en Kazachstan. Deze arbeidsemigratie van jonge mannen dient als veiligheidsklep voor het regime, maar zorgt ook voor veel gezinsleed en eenzame vrouwen. De economische crisis zet de inkomsten uit de arbeidsmigratie momenteel onder zware druk. In economisch opzicht is Tadzjikistan overbevolkt.
• Heroïneproblematiek. Tadzjikistan is door zijn geografische ligging een belangrijke doorvoerhaven van heroïne uit Afghanistan. Dit zorgt voor een omvangrijke verslavingsproblematiek onder de Tadzjieken en criminalisering van het openbare leven. Het land dient als toevluchtsoord van Afghaanse drugsbazen.
• Problemen met buurland Oezbekistan. Deze draaien vooral om water. Oezbekistan is voor zijn watervoorziening afhankelijk van water uit het Pamir-gebergte in Tadzjikistan. Maar Tadzjikistan wil in de Amoedarja, tussen Garm en Doesjanbe, een grote waterkrachtcentrale bouwen, de Rogoen Waterkrachtcentrale. Het grotere en sterkere Oezbekistan is hier fel tegen.
  Probleem hierbij is ook dat Tadzjikistan geen enkele buitenlandse investeerder heeft kunnen vinden voor het voor dit land peperdure project van naar schatting drie tot vijf miljard dollar. Ook Rusland is kort geleden afgehaakt. De gewone toch al armlastige Tadzjiekse burgers worden nu door de regering gedwongen aandelen in het project te nemen.
• Radicale islamisering. Naast de gematigde PIVT is in het land ook nog de verboden islamitische beweging Hizb ut-Tahrir actief. De beweging wordt als een fundamentalistische, 'salafistische' beweging gezien. De vrees bestaat dat de radicale islam door de armoede en de ligging naast Afghanistan de bestaande orde zal bedreigen.
  Het regime van president Rachmon reageerde op de islamistische dreiging door het bestuur over het religieuze leven in de republiek onder zijn hoede te nemen. De islam wordt erkend als belangrijke kracht in het maatschappelijke leven. De gematigde 'hanafistische' stroming in de soennitische islam werd tot de officiële religieuze stroming van het land uitgeroepen. Ideologisch propageert men een soort 'Islamitische Derde Weg', een op de islam gebaseerde maatschappelijke ordening die de uitwassen van het neoliberalisme enerzijds en het socialisme anderzijds moet tegengaan.