Rusland: woord van het jaar 2009

René Does

Ook in Rusland worden tegenwoordig woorden en uitdrukkingen van het jaar gekozen. 2009 was het derde jaar waarin dit gebeurde. In 2007 en 2008 was het alleen een panel van taaldeskundigen dat de keuze maakte. Voor de keuze uit 2009 mocht ook het grote publiek meedoen via de sociale netwerksite Imchonet.

Het zal geen verbazing wekken dat de woorden en uitdrukkingen uit 2009 in het teken staan van de economische crisis, die ook Rusland hard heeft getroffen. De 211 woorden en uitdrukkingen die voor de verkiezing genomineerd werden, hadden daarom in meerderheid een negatieve uitstraling. Van de 38 woorden die de halve finale haalden hadden 33 een negatieve betekenis en maar vijf een positieve.

Het jaar 2009 was taalkundig ook heel anders dan het economische topjaar 2007, toen de volgende drie woorden de top-3 bezetten: гламур (glamour), нано- (nano-, zoals in nanotechnologie) en блог (blog).

Bij ons is het woord van het jaar een nieuw woord. In de Russische verkiezingen gaat het meestal om bestaande woorden en uitdrukkingen, die door politieke, economische en maatschappelijke ontwikkelingen op de voorgrond treden. Neologismen zijn maar één van de vijf categorieën waarin wordt gestemd: 'Woord', 'Jargonuitdrukking', 'Uitdrukking', 'Neologisme' en 'Netologisme' (nieuwe woorden uit het internetverkeer).

De taaldeskundigen en het grote publiek kwamen voor 2009 redelijk overheen in hun keuze voor het soort woorden, dus die de crisissfeer aangaven. De deskundigen kozen hierbij voor meer creatieve, maar ook meer gekunstelde woorden en uitdrukkingen dan het grote publiek. Hieronder de uitslag uit de vijf categorieën.

Woord
De top-3 van woorden bestaat uit перезагрузка (de vertaling van het Engelse reset), ЕГЭ (de Russische afkorting van 'algemeen staatsexamen') en op de gedeelde derde plaats дуумвират (duoviraat) en тандем (tandem).

Dit zijn drie woorden met sterke politieke betekenis: reset komt van de nieuwe Amerikaanse president Barack Obama die de 'reset-knop' wil indrukken in zijn Rusland-beleid, 'EGE' slaat op het algemene staatsexamen op het einde van de basisvorming dat dit jaar werd ingevoerd, en duoviraat en tandem wijzen natuurlijk naar het leidersduo Poetin en Medvedev.

Dit is sterk de keuze van de specialisten. Als het alleen aan de volksstemming had gelegen was антикризисный (anti-crisis-) het woord van het jaar geworden.

Jargonuitdrukking
De jargonuitdrukking van het jaar 2009 is зомбоящик (zombiedoos), dat een bijnaam van 'televisie' werd. Dit vanuit de gedachte dat je als kijker in een zombie verandert en dat het televisieaanbod vaak door zombies lijkt te worden gemaakt.

Op de tweede plaats staat объЕГЭрить (aan het staatsexamen onderwerpen), een verbastering van het werkwoord объегорить (besodemieteren), en hiermee verwijzend naar bedrog plegen in het staatsexamen. Daarna komt фуфломицин ('foeficijn'), een medicijn dat geen keuring heeft doorlopen.

De top-5 wordt voltooid met Медвепутия (Medvepoetija), een bijnaam voor het huidige Rusland, en нанопрезидент (nanopresident), een woord dat zowel de geringe fysieke lengte als het gebrek aan macht van president Dmitri Medvedev aangeeft.

Uitdrukking
De uitdrukking van het jaar is дезавуировать народ (het volk desavoueren). Dit is een verspreking die minister van Binnenlandse Zaken Rasjid Noergalijev in een interview deed, maar door de Russen werd opgepakt als een goede weergave van hoe de politieke leiders tegenover het kiezersvolk staan.

De andere winnaars in deze categorie staan duidelijk in het teken van de crisisverschijnselen: новые бедные (nieuwe armen, verwijzend naar nieuwe rijken die hun rijkdom weer hebben verloren), свиной грипп (varkensgriep) en голодообразующее предприятие (honger vormende onderneming), in het Russisch maar één letter verschillend van городообразующее предприятие (een stad vormende onderneming). De uitdrukking verwijst naar het vraagstuk van de 'monosteden', steden die van één bedrijf afhankelijk zijn, dat in 2009 in de actualiteit belandde.

Neologisme
Het neologisme van het jaar werd нехоть (niet-willen), de menselijke toestand waarin men nergens meer zin in heeft. Daarna komt нана-технологии (nana-technologieën), dat wil zeggen manipulatie van verkiezingsprocessen door de zittende machthebbers.

Een mooie is nummer drie, брехлама (misleidende reclame), een samentrekking van drie Russische woorden: реклама (reclame), брехня (gelul) en хлам (rotzooi, troep). Ook mooi is nummer vier: державничать (grootmachtje spelen), afgeleid van het woord voor grootmacht, держава.

Netologisme
Het internet blijkt in Rusland een rijke bron van nieuwe woorden, 'netologismen'. Op 1 staat гуглик (googlik): een verwijzing in Google . Daarna volgen вампьютер (vamputer) en осетить (publiceren op het net).

Een virtuele vriendengroep is een френдёж ('frendjozj', waarin in het begin het Engelse friend zit). Verder hopen de Russen dat вир (vir, 'virtuele wereld') een wereldwijd bekend Russisch woord wordt, in navolging van het Russische woord voor wereld: mir.

Michail Epstein, de voorzitter van het 'Centrum voor de kunstzinnige ontwikkeling van de Russische taal', maakte een alinea tekst met de woorden en uitdrukkingen uit 2009 die hoog op de vijf categorielijsten terecht kwamen:

Расцвет нана-технологий в Медвепутии ведет к дезавуированию народа и распространению массовой нехоти. Несмотря на антикризисные мерыи борьбу с коррупцией, накатывается вторая волна кризиса и плодятся новые бедные и голодообразующие предприятия. Брехлама пользуясь ужене только зомбоящиками, но и вампьютерами, набирает всебольше гугликов, а среди осетенелых идет сплошной френдёж. Свиной грипп привел к невиданным распродажам фуфломицина. И хотя среди ЕГЭнутых и объЕГЭренных растет недовольство глобализацией, последняя чревата прекраснейшей перезагрузкой, а на горизонтах инновационного развития уже маячат виры.