Abramovitsj-Berezovski 5-0

René Does

In het ´proces van de eeuw´, zoals de Engelse kranten het omschreven, heeft de Russische oligarch in ballingschap Boris Berezovski een enorme nederlaag geleden tegen de man die hij had aangeklaagd, collega-oligarch Roman Abramovitsj. Op 31 augustus 2012 deed rechter Elizabeth Gloster van het Hogerhof in Londen uitspraak in de rechtszaak, waarvan de getuigenverhoren in het najaar van 2011 waren gevoerd. Berezovski zag zijn aanklacht in de uitspraak van Gloster op alle punten de mist ingaan. De rechtszaak ging echter minder om de uiteindelijke uitspraak, maar meer om het proces zelf. Daarom spraken de Engelse media ook over ´het proces van de eeuw´.

Waarom werd Abramovitsj door Berezovski aangeklaagd? Berezovski eiste van Abramovitsj de betaling van 5,56 miljard dollar achterstallige vergoeding voor de verkoop van zijn aandelen in met name het oliebedrijf Sibneft van Abramovitsj. Volgens Berezovski had hij in 2001 onder dwang van president Poetin via boodschapper Abramovitsj zijn aandelen in Sibneft voor een veel te lage prijs moeten verkopen. Want dan zou zijn zakenpartner Nikolaj Gloesjkov van Aeroflot, die op dat moment wegens economische delicten vast zat, worden vrijgelaten.

In 2002 betaalde Abramovitsj nog eens 1,3 miljard dollar aan Berezovski, volgens hem als laatste vergoeding voor de bescherming die hij van Berezovski had genoten, maar volgens Berezovski nog steeds als afbetaling voor zijn aandelen in Sibneft. In het najaar van 2005 verkocht Abramovitsj 70 procent van zijn aandelen voor 13,1 miljard dollar aan het gasbedrijf Gazprom. Berezovski stelde in de rechtszaak dat hij recht heeft op een deel van die 13,1 miljard, maar Abramovitsj ontkende dit omdat zijn zakelijke contacten met Berezovski met de betaling van de 1,3 miljard definitief zouden zijn afgehandeld.

Abramovitsj en Berezovski leerden elkaar in 1994 kennen tijdens een boottocht in de Caraïben. Berezovski was inmiddels rijk geworden in de autohandel en ontwikkelde zich tot een ´Raspoetin´ en ´Grijze Kardinaal´ achter de Familie van president Boris Jeltsin in het Kremlin. Abramovitsj had geld verdiend in de oliehandel en met de productie van plastic speelgoed. Tussen de oudere Berezovski en de jonge Abramovitsj ontwikkelde zich een soort vader-zoon-relatie, zoals ze zelf ook hebben verklaard.

In 1995 hielp Berezovski eraan mee dat Abramovitsj voor 100 miljoen dollar het oliebedrijf Sibneft kon kopen, dat werd opgericht op basis van het Siberische staatsoliebedrijf Nojabrskneftegaz. Abramovitsj verkocht Sibneft in 2005 dus voor 130 keer de aankoopprijs. De volgende aandelenverhouding zou in Sibneft zijn afgesproken: 50 procent voor Abramovitsj, 25 procent voor Berezovski en ook 25 procent voor diens zakenpartner Badras Patarkatsisjvili.

Daarna zou er een werkverdeling tussen Berezovski en Abramovitsj zijn ontstaan: terwijl Abramovitsj onder Berezovski zijn zakelijke activiteiten ongestoord kon ontplooien, kon de laatste door de hulp van Abramovitsj zijn aandacht concentreren op zijn politieke intriges achter de schermen en via de televisiezender ORT. Terwijl Berezovski in de presidentiële tuin aan het politieke dealen was, hielp de stille Abramovitsj bij zulke gelegenheden bij het barbecueën, waardoor hij regelmatig als lid van het bedienend personeel werd gezien. Hij fungeerde toen als ´kassier´ voor de presidentiële familie en als ´melkkoe´ voor de hoge persoonlijke uitgaven van Berezovski, zoals vluchten in privévliegtuigen en juwelen voor zijn vrouw.

Maar in 2000, met het aantreden van president Vladimir Poetin, kantelden de persoonlijke verhoudingen. Een van de eerste dingen die Poetin als president deed was de machtige ´Raspoetin´ Berezovski naar het buitenland jagen, naar Londen. Abramovitsj bleef in de gratie bij Poetin. Hiermee kreeg Abramovitsj overwicht over Berezovski in plaats van andersom, zoals voorheen. Snel kwamen ze weer in elkaars fysieke nabijheid, want Abramovitsj vestigde zich meestentijds ook in Londen, waar hij vanaf 2003 als eigenaar voetbalclub Chelsea in de vaart der volkeren ging opstoten.

In maart 2007 diende Berezovski zijn aanklacht in tegen Abramovitsj. In het najaar van 2011 waren de verhoren van Abramovitsj, Berezovski en de getuigen. En op 31 augustus 2012 deed rechter Elizabeth Gloster dus haar uitspraak ten gunste van Abramovitsj.

Krysja
Het belang van de rechtszaak wordt algemeen niet gezien in de rechterlijke uitspraak, maar in het proces zelf. De verhoren gaven een beeldend inzicht in en nieuwe feiten over het wilde kapitalisme dat in de jaren negentig in Rusland heerste. Het proces werd gezien als moderne geschiedschrijving van Rusland, waarin zowel het prestige van de Russische zakenwereld als van het hele land ernstige schade zou kunnen oplopen.

Bijzonder was al dat de zaak tussen de twee Russische kemphanen niet in Rusland zelf, maar in Londen werd gevoerd. Dit had verschillende oorzaken. Allereerst natuurlijk het gebrek aan politieke onafhankelijkheid van de Russische rechtsspraak. Ten tweede omdat beide mannen alweer veel jaren in Londen wonen en het voor Berezovski raadzaam was fysiek weg te blijven uit Rusland. Maar de belangrijkste reden was dat alle zakelijke afspraken tussen Abramovitsj en Berezovski mondelinge overeenkomsten zijn geweest en het Engelse recht bewijsrecht geeft aan gentlemen´s agreements. De hoofdvraag in het proces werd hiermee wie als het meest geloofwaardig overkwam in de ogen van de rechter, Abramovitsj of Berezovski.

Het proces gaf extra inzicht in hoe het privatiseringsproces was verlopen in de jaren negentig. Ronduit bevestigd werd dat persoonlijke politieke contacten en beschermingsrelaties doorslaggevend waren in de vraag welke oligarch in wording welke voormalige communistische staatsbedrijven in bezit kreeg.

Instruerend in de rechtszaak was ook de terminologie die in het Russische zakenmilieu werd en wordt gebezigd. Na enige tijd gebruikte ook rechter Elizabeth Gloster zonder enige terughoudendheid termen als krysja (letterlijk ´dak´) over personen en structuren die bescherming boden voor zakelijke activiteiten, krestny otets (peetvader) en het werkwoord kinoet (letterlijk ´weggooien´) voor iemand zakelijk bedriegen of in de steek laten.

Het weekblad Roesski Reporter zette de vijf inhoudelijke hoogtepunten naar haar mening op een rij:

1. Er werd bevestigd dat Berezovski in de tweede helft van de jaren negentig de belangrijkste krysjevatel (beschermheer) van Rusland was.
2. Abramovitsj erkende dat hij niet-legale inkomsten had genoten. Hij had in 2000 voor 300 miljoen dollar aan belastingvoordeel genoten door in bedrijven van Sibneft werknemers als invaliden te registreren.
3. Abramovitsj heeft, anders dan zijn CV tot dan toe vermeldde, geen hoger onderwijsopleiding afgerond. Terzijde: Berezovski stelde tijdens het proces dat Abramovitsj ´niet slim´ is.
4. Het begrip ´aluminiumoorlogen´ over de verhoudingen in de Russische aluminiumindustrie moet tamelijk letterlijk worden genomen gezien de volgende uitspraak van Abramovitsj over deze sector in de jaren negentig: ´Iedere drie dagen werd hier wel iemand vermoord.´
5. Berezovski zou in 2000 weinig van zijn geld en bezit hebben kunnen meenemen uit Rusland en helemaal niet meer zo rijk zijn.

In het zoeken naar de details van de rechtszaak zette de populaire Russische nieuwssite Slon.ru de tien meest opmerkelijke uitspraken van Abramovitsj op een rij, waaronder ´Hij was de golfbreker´ over de rol van Berezovski in de jaren negentig´, ´Ik heb geen eindscriptie geschreven, maar de rest klopt wel´ over zijn CV, ´De aankoop van Chelsea heeft mijn leven veranderd´, ´Het volk is klootjesvolk´ en ´Naar de rechter kijken en rustig ademen´ over het advies dat hij had gekregen van een coach vóór de rechtszaak.

Getuigen van Abramovitsj vertelden ook over de hechte banden die Berezovski zou hebben gehad met de georganiseerde misdaad en Tsjetsjeense opstandelingen, waarbij Patarkatsisjvili, die in 2008 onder verdachte omstandigheden in Londen om het leven kwam, als verbindingsman zou zijn opgetreden. Abramovitsj zou volgens geluidsbanden van een gesprek met Berezovski en Patarkatsisjvili op het Parijse vliegveld Le Bourget gesproken hebben over ´Anton en Aksen´ van de beruchte maffiabende uit de Moskouse stadswijk Izmajlovo als belanghebbenden in de aluminiumindustrie, met wie Anton Malevksi en Sergej Aksjonov werden bedoeld.

Ook zou Berezovski het gijzelen van westerlingen en Russen dor Tsjetsjeense opstandelingen hebben aangemoedigd, want dan kon hij door ze vrij te kopen in een gunstig daglicht treden. Voor beide partijen zou dit voordelig zijn geweest: de Tsjetsjeense opstandelingen verdienden flink, terwijl Berezovski zijn imago kon oppoetsen door als bevrijder van gijzelaars op te treden.

Nederlaag
Wie veel over Rusland leest zal niet van verbazing van zijn stoel zijn gevallen van de inzichten en feiten die de rechtszaak openbaarde. Wat de rechtszaak wel bracht waren bevestiging en precisering van zakendeals, verhoudingen en gebruiken tijdens het wilde kapitalisme van de jaren negentig in Rusland.

Berezovski heeft in de rechtszaak een enorme nederlaag geleden. Hij heeft geen 5,56 miljard dollar aan achterstallige inkomsten uit de verkoop van Sibneft gekregen. De rechter vond de verklaringen van Abramovitsj wel betrouwbaar, maar die van Berezovski helemaal niet. Berezovski moet als verliezer opdraaien voor de proceskosten van minimaal 160 miljoen dollar. Er werd zelfs door sommige bladen gespeculeerd dat Berezovski langzamerhand aan de bedelstaf zou raken.

De Engelse publieke opinie was sterk op de hand van Chelsea-weldoener Abramovitsj, hetgeen werd bevestigd door het persoonlijke beeld dat beide mannen tijdens de rechtszaak opriepen: de rustige en overdachte Abramovitsj tegenover de letterlijk draaiende en emotionele Berezovski.

Om in voetbaltermen te spreken: Abramovitsj heeft de wedstrijd tegen Berezovski met een nulletje of vijf gewonnen. De vraag is: waarom is Berezovski deze wedstrijd aangegaan, terwijl hij redelijkerwijs kon voorzien dat hij zo´n nederlaag zou gaan lijden? Het lijkt dat Berezovski op emotionele gronden zijn jarenlange persoonlijke strijd tegen het politieke en economische systeem in Rusland in het algemeen en president Poetin in het bijzonder via de rechtszaak met extra openbaarheid wilde voortzetten. Maar Poetin als getuige was helaas voor Berezovski ook in dit ´proces van de eeuw´ of ´proces van het decennium´ een brug te ver.