Vreedzame machtswisseling in Georgië

René Does

De parlementsverkiezingen van 1 oktober 2012 in Georgië zijn voor president Michail Saakasjvili op een onverwachte teleurstelling uitgelopen. Niet zijn regerende Verenigde Nationale Beweging (VNB) won, maar de nieuwe verenigde oppositiepartij Georgische Droom van de miljardair Bidzina Ivanisjvili. Hierdoor liep Saakasjvili´s opzet om na afloop van zijn twee zittingstermijnen als president in oktober 2013 een machtiger premier te worden in de soep. Waarom verloor Saakasjvili en wat zijn de gevolgen voor de nabije toekomst van de Georgische politiek?

Het Georgische parlement telt 150 zetels, waarvan er 77 via proportionele partijverkiezingen worden gevuld en 73 via een districtenstelsel. Georgische Droom won op 1 oktober niet alleen in de partijverkiezingen met 55 procent van de stemmen, maar won even onverwacht ook nog de meeste zetels in de districtsverkiezingen, namelijk 41. In het nieuwe parlement bezet Georgische Droom 85 zetels en VNB 65. Met de opkomst van de verenigde oppositiepartij Georgische Droom heeft Georgië momenteel een klassiek tweepartijenstelsel.

Projecten
Waaruit is het onverwachte verlies van Saakasjvili te verklaren? Uiteraard ontstaat er onder kiezers dikwijls verveling met en onvrede over een politieke leider die lang aan de macht is. Daarnaast was er de razendsnelle opkomst van een onverwacht sterke oppositieleider, de miljardair Bidzina Ivanisjvili.

Volgens het zakenblad Forbes heeft de rijkste man van Georgië een persoonlijk vermogen van 6,3 miljard dollar. Dit is even groot als de staatsbegroting van het land en gelijk aan een derde van het bruto nationaal product. Veel Georgiërs hopen van zijn rijkdom te profiteren, wat door een flink aantal investerings- en liefdadigheidsprojecten van Ivanisjvili ook al gebeurd is.

Dan zijn er nog de naweeën van de vijfdaagse oorlog met Rusland uit augustus 2008. Veel Georgiërs willen een einde aan de diepe vijandschap met het machtige en economisch belangrijke buurland Rusland, die onvermijdelijk zou zijn blijven voortduren als Saakasjvili de parlementsverkiezingen had gewonnen.

Ook groeide de onvrede over het beleid van het bewind van Saakasjvili. Nog steeds gaf de bevolking Saakasjvili veel krediet voor belangrijke resultaten die hij heeft geboekt, met name het zeer effectief aanpakken van de criminaliteit en de corruptie in het land en de hechtere politieke en economische samenwerking met het Westen.

Maar daarnaast vonden steeds meer Georgiërs dat de zij te weinig merkten van het hervormingsbeleid van Saakasjvili. Steeds meer kregen zij het gevoel dat Saakasjvili eerder aan prestigieuze projecten werkte dan aan beleid dat iedereen ten goede kwam, zoals de aanleg van de nieuwe luxueuze badplaats Lazika, de bouw van een glazen brug over de rivier de Koera in Tbilisi en de verhuizing van het parlement naar een nieuw gebouw van glas en beton in de provinciestad Koetaïsi, waar op 20 oktober dan ook de eerste zitting van het nieuwe parlement plaatsvond.

Tot overmaat van ramp voor Saakasjvili bracht een televisiezender van de oppositie twee weken voor de verkiezingen een video naar buiten waarop martelingen in gevangenis nummer 8 in Tbilisi te zien waren, waaronder verkrachting van een gevangene met een bezemsteel. Vooral in de hoofdstad ging een grote woedende menigte de straat op, die daarbij met bezems zwaaide.

Nadat Saakasjvili in december 2003 met de Rozenrevolutie aan de macht was gekomen, luidde deze ´Bezemrevolutie´ zijn verlies bij de verkiezingen in. Door al deze ontwikkelingen had hij vooral in de hoofdstad Tbilisi zijn aanhang grotendeels verloren.

Reïntegratie
Behalve het onverwachte feit van de machtswisseling op zich, werd het algemeen ook opmerkelijk gevonden dat de machtswisseling van Saakasjvili naar Ivanisjvili vreedzaam verliep. Een vreedzame machtswisseling was hiervoor immers nog niet voorgekomen in postcommunistisch Georgië.

Saakasjvili wilde blijkbaar niet via vervalsing van het verkiezingsproces aan de macht zien te blijven. Dit had zijn aanzien en autoriteit in het Westen immers teloor doen gaan en zeer waarschijnlijk net zulke straatacties van de oppositie losgemaakt waardoor hij zelf in 2003 aan de macht was gekomen. Saakasjvili heeft duidelijk voor een positiever verhaal in de geschiedenisboeken gekozen.

Dat de machtswisseling vreedzaam verliep betekende ook voor de oppositie een uitdaging. Plotseling kreeg ze grote bestuursverantwoordelijkheid en moest ze - deels onder Amerikaanse en andere westerse druk - afzien van het voornemen zittende bestuurders, onder wie Saakasjvili, strafrechtelijk te vervolgen. Saakasjvili en Ivanisjvili spraken snel verzoenende woorden tegen elkaar uit.

Ivanisjvili kreeg als kandidaat-premier de taak een regering te vormen. Beleidsmatig beloofde hij de prestigieuze projecten van Saakasjvili af te bouwen, zich te concentreren op ontwikkeling van de gezondheidszorg en de landbouw (53 procent van de beroepsbevolking nog steeds in de landbouw werkzaam), de grote armoede en werkloosheid te bestrijden en de betrekkingen met Rusland te verbeteren.

Op dit laatste punt blijft de positie van de opstandige deelrepublieken Abchazië en Zuid-Ossetië, die zich op 26 augustus 2008 met steun van Rusland eenzijdig onafhankelijk verklaarden, natuurlijk een heet hangijzer, dat ook onder premier Ivanisjvili niet snel opgelost zal worden. Als de verantwoordelijke minister voor Reïntegratie (let op de benaming) benoemde hij de politicoloog en kenner van de materie Paata Zakareïsjvili.

In een exclusief interview met de Russische krant Nezavisimaja Gazeta op 10 oktober zei de nieuwe minister: ´Volgens het internationale rechts is er sprake van de bezetting van Abchazië en Zuid-Ossetië, hoe Rusland hier ook over mag denken. Volgens het internationale recht zijn deze gebieden deel van Georgië.´

Over de hele materie van de opstandige deelrepublieken stelt Zakareïsjvili: ´Ik heb altijd gezegd dat wij het Abchazische en Zuid-Ossetische volk tegemoet moesten komen en alle doelen moeten kunnen bespreken, met uitzondering van de erkenning van de onafhankelijkheid. Maar dit standpunt van mij wordt door verschillende vertegenwoordigers van de Georgische samenleving als aanmoediging van separatistische strevingen gezien. De Abchazische en Zuid-Ossetische volken hebben slechts twee keuzes: Rusland of Georgië. Hun onafhankelijkheid wordt door niemand in de wereld serieus bekeken. Opmerkelijk is ook dat ook Rusland geen belang heeft bij de werkelijke internationale erkenning van Abchazië en Zuid-Ossetië en hen voor zijn eigen belangen manipuleert.´

Criminaliteit
In 2010 liet Saakasjvili een nieuwe grondwet aannemen, waarin Georgië veranderde van een presidentiële republiek in een parlementaire republiek. Deze politieke hervorming gaat in na de presidentsverkiezingen van oktober 2013. Georgië gaat politiek dus een vreemd tussenjaar tegemoet, waarin twee sterke leiders naast elkaar zullen bestaan: Saakasjvili als de grondwettelijk machtige president en Ivanisjvili als de met een grote meerderheid gekozen premier, die na oktober 2013 bovendien kan uitzien naar aanzienlijke uitbreiding van zijn volmachten.

Daarnaast zijn er echter bedreigingen van de machtspositie van Ivanisjvili denkbaar. Zo zou zijn partijencoalitie Georgische Droom weer uiteen kunnen vallen in zijn zes vormende politieke partijen. Dan verliest Ivanisjvili zijn machtsbasis en politieke achterban. Nog een bedreiging is de mogelijke wederopbloei van de criminaliteit en corruptie, die onder Saakasjvili met zeer harde hand zijn aangepakt. Praktische alle machtige Georgische maffiabazen (kanonieri qurdebi), die ook in de Russische criminele wereld een hoofdrol speelden, zijn onder Saakasjvili achter de tralies verdwenen.

Door de harde aanpak van de criminaliteit en corruptie heeft Georgië nu relatief het hoogste aantal gevangenen van Europa en een van de hoogste ter wereld. Absoluut was er een groei van 10.000 naar 25.000 gevangenen. Het gaat nu om 514 gevangenen per 100.000 inwoners. Dit zijn er meer dan in Cuba (510) en Rusland (502). Volgens de officiële mondiale statistieken moet Georgië op het relatieve aantal gevangenen vijf landen in de wereld laten voorgaan, waaronder de Verenigde Staten.

Ivanisjvili wil dit hoge aantal gevangtenen weer verminderen door een ´omvangrijke amnestie´. Daar is natuurlijk veel voor te zeggen en het wordt door veel Georgiërs gesteund, maar de amnestie kan ook de openbare veiligheid die onder Saakasjvili is ontstaan doen omslaan. De vraag is hoe de bevolking dan weer reageert op het bewind van Ivanisjvili.

Dat Saakasjvili zijn verkiezingsnederlaag grootmoedig erkende wordt door veel commentatoren verklaard met de stelling dat Saakasjvili denkt na vier jaar (of korter) oppositie voeren aan de macht te kunnen terugkeren als machtige premier. Dat zou natuurlijk kunnen. Aan de andere kant is het zeer de vraag of de Georgiërs bij Saakasjvili zullen terugkeren in het geval het bewind van Ivanisjvili voor hen op een teleurstelling uitloopt. Voor Saakasjvili valt sterk te vrezen van niet.