Verenigd Rusland houdt stand in regionale verkiezingen

René Does

Op 14 oktober 2012 vonden er in Rusland een massa regionale en plaatselijke verkiezingen plaats. Ze waren om twee redenen interessant om te volgen. Allereerst waren het de eerste verkiezingen na de turbulente verkiezingscampagnes voor de parlements- en presidentsverkiezingen van december 2011 en maart 2012. Zouden de zittende machthebbers verder onder druk komen te staan van de nieuwe oppositiebeweging? Ten tweede konden er nu veel meer politieke partijen meedoen, want een van de concessies in december 2011 van de machthebbers aan de nieuwe oppositie was dat het veel makkelijker werd om een politieke partij op te richten en te laten registreren. Kwamen er nieuwe partijen op de voorgrond in de politiek van Rusland?

Het totale aantal regionale en plaatselijke verkiezingen op 14 oktober bedroeg 4.814. Het ging om gouverneursverkiezingen in vijf provincies, verkiezingen voor regionale parlementen in zes provincies en verder een enorme hoeveelheid burgemeestersverkiezingen en verkiezingen voor stadsraden en dorpsraden.

Ook het hernieuwd houden van gouverneursverkiezingen was een handreiking naar de oppositie geweest, want president Vladimir Poetin had het houden van gouverneursverkiezingen afgeschaft na de terreuraanslag op de school in Beslan op 1 september 2004. Vanaf die tijd werden gouverneurs door de president benoemd.

Natuurlijk waren lang niet al die regionale en plaatselijke verkiezingen spannend. De media-aandacht concentreerde zich op de vijf gouverneursverkiezingen en op de plaatselijke verkiezingen waar kandidaten of partijen van de oppositie een kans om te winnen werden toegedicht. Hier ging het bijvoorbeeld om de raadsverkiezingen in Vladivostok en Barnaoel en de burgemeestersverkiezingen in Kaliningrad - drie steden die bekend stonden om flinke aanhang onder de bevolking voor de nieuwe oppositiebeweging.

Chimki
De meeste aandacht ging uit naar de burgemeestersverkiezingen in de Moskouse noordelijke voorstad Chimki (200.000 inwoners). Hier had een vooraanstaand lid van de nieuwe oppositiebeweging zich kandidaat gesteld, milieuactiviste Jevgenija Tsjirikova, die bekend was geworden door haar leiding van het verzet tegen de aanleg van een nieuwe snelweg naar Sint Petersburg door een mooi bos in Chimki. Na de rechtszaak tegen Pussy Riot werden de verkiezingen in Chimki het volgende thema waar de strijd tussen het regime van Poetin en de oppositie zich concentreerde.

Tsjirikova moest het met name opnemen tegen waarnemend burgemeester Oleg Sjachov van de presidentiële machtspartij Verenigd Rusland, de ecoloog Oleg Mitvol, de voormalige minister van Natuurlijke Hulpbronnen, en de bekende popzanger Sergej Troïtski. In totaal waren er zestien kandidaten. Ook de andere grote politieke partijen naast Verenigd Rusland brachten vooraanstaande leden in het strijdperk.

In totaal namen 23 politieke partijen en kandidaten van die partijen deel aan de regionale en plaatselijke verkiezingen. Dit van de veertig politieke partijen die op het moment van de verkiezingen waren opgericht sinds de versoepeling van de oprichting en registratie van politieke partijen (zie kader).

In de strijd tussen machthebbers en oppositie hield regeringspartij Verenigd Rusland stand. Alle gouverneursverkiezingen werden door kandidaten van Verenigd Rusland gewonnen: Nikolaj Denin won in de provincie Brjansk met 66,7 procent van de stemmen, Ivan Kozjemjako won in de provincie Amoer (77,3 procent), Sergej Mitin in de provincie Novgorod (76,0 procent), Oleg Kovaljov in de provincie Rjazan (64,8 procent) en Jevgeni Savtsjenko in de provincie Belgorod (77,9 procent). Voor die laatste was het de zesde verkiezingswinst op rij.

Ook in de regionale raadsverkiezingen hield Verenigd Rusland de overhand. Alleen de vier traditionele parlementaire partijen van de afgelopen decennia wonnen zetels: naast Verenigd Rusland (VR) de Communistische Partij van de Russische Federatie (KPRF), de nationalistische Liberaal-Democratische Partij van Rusland (LDPR) en het sociaaldemocratische Rechtvaardig Rusland (SR). Zoals gebruikelijk bleef de KPRF in de meeste verkiezingen de ´eeuwige nummer 2´.

Alleen op plaatselijk niveau werden er door de ´niet-systeemoppositie´ en onafhankelijke kandidaten enkele successen bereikt. In de stad Kamensk-Oeralski in de provincie Sverdlovsk won een onafhankelijke kandidaat, ondernemer Sergej Beloöesov, de burgemeestersverkiezingen van VR-kandidaat Joeri Borisov. Hetzelfde gebeurde in de Siberische steden Angarsk en Bajkalsk in de provincie Irkoetsk.

De liberale oppositiepartij PARNAS haalde de kiesdrempel van 5 procent in Barnaoel (5,4 procent), hetgeen te danken was aan het feit dat partijleider Vladimir Ryzjkov uit deze stad afkomstig is. Nog enkele andere partijen buiten de traditionele vier haalden de kiesdrempel in enkele plaatselijke verkiezingen: milieupartij de Groenen in de Oeral-stad Berezovski (14,9 procent), de Partij van de Gepensioneerden in het district Jelninsk in de provincie Smolensk (8,6 procent) en Kamensk-Oeralski (9,4 procent).

Die laatste industriestad in de Oeral is misschien wel het baken van democratie in Rusland, want ook de partij Voor de Vrouwen van Rusland haalde er de kiesdrempel (6,0 procent). Voor het parlement van Noord-Ossetië deed de partij Patriotten van Rusland het erg goed met 26,4 procent van de stemmen.

Het beste resultaat behaalde VR in de Oeral-stad Nizjni Tagil met een winst van 92,6 procent van de stemmen van Sergej Nosov in de burgemeestersverkiezingen. Nizjni Tagil is de stad van de grote treinwagonfabriek Oeralvagonzavod. De werknemers van die fabriek schoten tijdens de presidentsverkiezingen Poetin massaal te hulp, onder meer met het voornemen om naar Moskou op te trekken om daar die intellectuelen uit de oppositie een arbeiderslesje te leren.

Het slechtste resultaat behaalde VR op de Solovki-eilanden in de provincie Archangelsk: 2,58 procent. Daar moest de VR-kandidaat het in de burgemeestersverkiezingen afleggen tegen onafhankelijke kandidate Jelena Ambrotsje, die ruim 40 procent van de stemmen won.

Jevgenija Tsjirikova kon ook geen potten breken in Chimki. Zij werd tweede met 17,1 procent van de stemmen. Oleg Sjachov won tamelijk probleemloos: hij kreeg 47,6 procent van de stemmen. Het verlies van Tsjirikova wordt vooral verklaard uit het feit dat zij een campagne op basis van vrijwilligers voerde, en daarmee geen kans had tegen de geoliede professionele campagnemachine van VR-man Sjachov.

Oud-president en premier Dmitri Medvedev, de partijleider van VR, toonde zich dan ook tevreden over de resultaten van zijn partij op 14 oktober: ´Iedereen verwachtte een fiasco voor de partij na de verkiezingen van december, niet omdat de partij toen bijzonder slecht presteerde, maar omdat de neergaande trend niet meer terug te draaien zou zijn. Daar klopt dus niets van.´

Opkomst
Toch heeft Verenigd Rusland geen reden om heel hard te juichen, want het belangrijkste resultaat van het verkiezingscircus van 14 oktober was de zeer lage opkomst. Een verplichte minimumopkomst gold niet meer.

De gemiddelde opkomst lag rond de 30 procent. Enkele slechte opkomstcijfers waren: 13,1 procent in Vladivostok (raadsverkiezingen), 16,6 procent in Petropavlovsk-Kamtsjatski (raadsverkiezingen), 20,5 procent in Barnaoel (raadsverkiezingen), 20,6 procent in Kaliningrad (burgemeestersverkiezingen), 23,9 procent in Jaroslavl (stadsraad), 24,1 procent in Tver (stadsraad) en 27,5 procent in de provincie Sachalin (provincieraad).

In absolute aantallen hebben veel minder Russen op de plaatsen met verkiezingen op VR gestemd dan tijdens de parlementsverkiezingen in december 2011, maar de oppositie heeft echter nog minder stemmers getrokken deze keer. Zo mocht VR wel de grootste zijn geworden in de raadsverkiezingen in Vladivostok met 41,6 procent van de stemmen, maar vanwege de opkomst van 13,1 procent heeft maar 5,4 procent van de kiesgerechtigden in de stad op VR gestemd.

Kortom, zowel onder de aanhangers van Verenigd Rusland als onder de aanhangers van de oppositie lijkt zich een enorme apathie meester te hebben gemaakt. Tijdens de parlementsverkiezingen van december 2011 lieten veel kiezers zich leiden door de oproep van oppositieleider Aleksej Navalny om op willekeurige andere partij te stemmen dan Verenigd Rusland, een reden waarom oppositiepartij Rechtvaardig Rusland het toen zo goed deed. Bij de regionale en plaatselijke verkiezingen van 14 oktober werkte deze tactiek niet meer: kiezers kwamen gewoon niet naar de stembus, zeker niet de kiezers die de oppositie steunen.

Een tweede verklaring voor de lage opkomst kan het grote aantal partijen zijn dat is opgericht sinds de partijhervormingen van december 2011. Er kunnen ook te veel partijen zijn, waardoor de kiezer het zicht kwijtraakt in het partijlandschap naast de traditionele vier parlementaire partijen. Veel Russische politicologen stellen dat dit de reden is dat de machthebbers in december juist zo´n hele liberale partijwet hebben aangenomen.

Ook zijn er door politieke technologen van het Kremlin zogenoemde ´bederfpartijen´ (spojlerskije partii) opgericht, die in naam en ideologie op partijen in de oppositie lijken, maar als doel hebben het electoraat van die echte oppositiepartijen te versnipperen. Zo zijn er naast de traditionele KPRF twee nieuwe communistische partijen opgericht: Communisten van Rusland en de Communistische Partij voor Sociale Rechtvaardigheid (KPSS), die dus dezelfde afkorting heeft als de communistische partij in de sovjettijd.

Verschillende politieke commentatoren concludeerden na de regionale en plaatselijke verkiezingen dan ook dat er in de praktijk geen echte politieke hervormingen hebben plaatsgevonden: ondanks enkele kosmetische veranderingen als de herinvoering van de gouverneursverkiezingen en de versoepeling van het oprichten van politieke partijen blijven Verenigd Rusland en zijn kandidaten gewoon winnen en kunnen oppositiepartijen en nieuwe politieke partijen electoraal nog geen potten breken.

Op 8 september 2013 komt er een nieuw ronde in het circus van regionale en plaatselijke verkiezingen. Dan zal de strijd tussen machthebbers en oppositie zich concentreren op de gouverneursverkiezingen in de belangrijke provincie Moskou.