Tienerzelfmoorden in Rusland

René Does

Op 7 februari 2012 sprongen de vriendinnen Jelizaveta Petsylja en Anastasija Koroljova, beiden 14 jaar oud, hand in hand van een flatgebouw in de Moskouse voorstad Lobnja. Dit maakte veel los in Rusland. Omdat er rond deze dag meer opmerkelijke tienerzelfmoorden plaatsvonden werd er gesproken over een 'epidemie' van tienerzelfmoorden. Er was echter geen sprake van een epidemie, maar van een bijna dagelijkse praktijk.

Berichten over tienerzelfmoorden in Rusland maken vaak extra indruk, omdat daarbij niet zelden foto's van de stoffelijk overschotten worden afgedrukt. Zo ook bij Jelizaveta en Anastasija, bijvoorbeeld in de krant Novaja Gazeta. Jelizaveta (links) en Anastasija zijn de twee meisjes op de tweede fotorij bij het artikel. Boven hen staat Ajschan Sleptsov (13) uit de republiek Jakoetsk, die zich zes dagen eerder ophing, en onder hen Sasja Filipjov (14), die uit een raam op de zeventiende verdieping van een flat sprong en Diana Sivakova (15) die van de 23ste verdieping van een flat sprong, respectievelijk een dag en vier dagen later dan de twee vriendinnen.

De discussie die in de tweede helft van februari over de 'epidemie' van tienerzelfmoorden losbrak, had twee oorzaken. Allereerst de landelijke ontzetting over de dubbelzelfmoord van Jelizaveta Petsylja en Anastasija Koroljova, hoewel dubbelzelfmoorden van tieners vaker voorkomen. Ten tweede omdat UNICEF net daarvoor een rapport over tienerzelfmoorden in Rusland had uitgebracht.

Uit het UNICEF-rapport blijkt dat Rusland op de derde plaats ter wereld staat van het relatieve aantal tienerzelfmoorden. Alleen in Kazachstan en Wit-Rusland komen nog meer tienerzelfmoorden voor. Hierdoor kan men dus stellen dat de drie kernlanden van de door president Vladimir Poetin van Rusland gewenste Euraziatische Unie samen een koppositie innemen in deze treurige statistiek.

Volgens cijfers uit het UNICEF-rapport en van de Russische kinderombudsman Pavel Astachov doen jaarlijks 4.000 minderjarigen in Rusland een zelfmoordpoging, van wie er 1.500 overlijden. Dit zijn bijna vier tienerzelfmoorden per dag. Onder de groep 15 tot 19-jarigen gaat het om 19 tot 20 zelfdodingen per 100.000 tieners per jaar. Dit cijfer is 2,7 keer hoger dan het mondiale gemiddelde en vijf keer hoger dan het zelfmoordcijfer onder tieners uit deze leeftijdsgroep in westerse landen.

Alcoholmisbruik, huiselijk geweld en streng ouderschap worden als de belangrijkste oorzaken genoemd. Als kinderen om een bepaalde reden depressief worden, zoals door liefdesverdriet of huiselijke ruzies, zijn er in Rusland weinig personen en instanties in de omgeving van de kinderen die hen snel uit zo'n donkere tunnel kunnen halen. Ouders zijn daarom vaak streng, hebben dikwijls zelf problemen en besteden te vaak te weinig tijd aan hun kinderen. Volgens Astachov besteden ouders dagelijks gemiddeld twintig minuten echt aandacht hun kinderen, terwijl die thuis gemiddeld vier uur achter de televisie en hun computerscherm doorbrengen.

Ook de scholen zijn onvoldoende toegerust om kinderen met ernstige depressies te signaleren en te helpen. Astachov constateerde dat 65 procent van de scholen geen psycholoog heeft en dat er voor de 48.000 middelbare scholen in Rusland 16.000 jeugdpsychologen beschikbaar zijn. Vaak zijn dit de minder goede psychologen die op andere, meer prestigieus geachte instellingen geen betrekking hebben kunnen krijgen. Daarnaast moet gezegd worden dat Russen naar verhouding erg weinig vertrouwen hebben in officiële psychologen en vaak liever hun heil zoeken in het alternatieve circuit.

Er bestaat in Rusland een landelijke vertrouwenstelefoon voor jongeren in hoge psychische nood, maar dit is een onmogelijk nummer om uit het hoofd te kennen: 8 800 200-01-22. Toen Astachov bij het Moskouse stadsbestuur vroeg om een eenvoudig telefoonnummer van drie cijfers kreeg hij als antwoord dat dit niet mogelijk was.

Verder vinden veel jeugdpsychologen dat de grote aandacht voor tienerzelfmoorden in de traditionele media en op internet een aanmoedigende werking heeft. In sociale netwerken bespreken jongeren onderling de zelfmoordmethoden. Zelfmoord plegen krijgt hierdoor een aureool van heroïek waarmee uiteindelijk wel werkelijke aandacht van de directe omgeving kan worden getrokken.

Psychotherapeut Sergej Beloroesov, die als vrijwilliger meewerkt aan de kerkelijke website 'Kies voor het leven' voor hulp aan jongeren in psychische nood, zegt: 'Vaak denken jongeren dat zelfmoord iets heroïsch is. Maar ze denken ook dat er ergens een knop voor een herstart is.'

Anastasija Koroljova volgde zanglessen bij privé-leraar Dmitri Konovalov. Ook Jelizeveta Petsylja, die volgens Konovalov een mooiere en krachtigere stem had dan haar vriendin, wilde zanglessen volgen, maar haar moeder wilde die niet betalen. Vanaf begin januari begonnen de twee meisjes hun school te verzuimen, maar Anastasija kwam nog wel naar haar zanglessen, het laatst op 6 februari.

'Als je veertien bent kun je niet goed begrijpen wat zelfmoord is,'verklaarde Konovalov op 7 februari in The Washington Post. '"Hoe mooi zal mijn begrafenis zijn!" Ze begrijpen niet dat ze de reactie niet kunnen zien. Het is het einde.'

In de Russische media is ook bericht over de brieven die Jelizaveta en Anastasija na hun sprong van de flat in Lobnja hebben achtergelaten. Zo wilden ze in witte jurken en in witte kisten begraven worden. Aan deze wens werd gehoor gegeven.