Beperkte amnestie voor ondernemers

René Does

Amnestie voor ondernemers die veroordeeld zijn of strafrechtelijk worden vervolgd: het leek een mooi initiatief om het ondernemersklimaat in Rusland een steuntje in de rug te geven nu het land toenemende economische tegenwind ondervindt. Maar nadat de praktische uitwerking bekend werd, bleef er echter weinig van over.

Het initiatief voor de amnestie werd afgelopen voorjaar genomen door Boris Titov, de presidentiële gevolmachtigde voor de bescherming van de rechten van ondernemers, kortweg de ´business-ombudsman´ genoemd. De amnestie zou zo´n beetje alle veroordeelde en vervolgde ondernemers betreffen, in totaal ongeveer 100.000 personen, van wie er 13.500 in de gevangenis zitten. De overigen werden vervolgd of hadden een niet-vrijheidsstraf opgelegd gekregen.

De eerste reactie van president Vladimir Poetin tijdens een bijeenkomst met ondernemers in Voronezj op 23 mei op het plan van Titov was dat het nog ´onuitgewerkt´ was en door economen en het Openbaar Ministerie nader moest worden bekeken. Vervolgens vertelde Poetin op 21 juni tijdens zijn openingsrede op het Petersburgs Economisch Forum dat het amnestievoorstel klaar was en naar de Doema gestuurd kon worden. Die keurde het amnestievoorstel op 2 juli goed.

Tijdens het Peterburgs Economisch Forum presenteerde Poetin de amnestie als een van de twee maatregelen voor het bewerkstelligen van een opleving van de Russische economie. De andere betrof voor 450 miljard roebel (11 miljard euro) aan infrastructurele staatsinvesteringen in het weggennet en het spoor, met onder meer de aanleg van een hogesnelheidsspoor tussen Moskou en Kazan, het oplappen van de Transiberische Spoorlijn en de aanleg van een nieuwe autoringweg rond Moskou, de Centrale Autoringweg (TsKAD). In de eerste drie maanden van 2013 groeide de Russische economie nog maar met 1,6 procent, tegen 4,8 procent in de eerste drie maanden van 2012.

De amnestie voor ondernemers was een bijzondere, want het was de eerste economische amnestie in Rusland en ze was niet gebonden aan een speciale datum, zoals een historisch jubileum of een nationale feestdag. ´We doen er alles aan om het werken in Rusland winstgevend, comfortabel en veilig te maken,´ benadrukte Poetin in zijn openingsrede voor het Forum.

Beperkingen
Echter, tussen de ontmoeting in Voronezj op 23 mei en de indiening bij het parlement was er flink geknipt en geplakt in het oorspronkelijk amnestievoorstel van Titov. Het aantal ´ondernemersmisdrijven´ uit het Wetboek voor Strafrecht waarvoor de amnestie gold, werd ingekrompen van 53 naar 27, waardoor alleen de lichtere economische vergrijpen overbleven.

Vooral het uitsluiten van veroordeelden wegens ´verduistering´ deed het aantal gegadigden voor de amnestie flink teruglopen. De Doema schrapte ook nog veroordelingen wegens ´illegale bankactiviteiten´.

Verder werden er allerlei beperkende voorwaarden aan een amnestie verbonden: het betrof alleen personen die voor het eerst waren veroordeeld en ze gold niet voor veroordeelden voor meerdere misdrijven, niet voor misdrijven die met geweld gepaard waren gegaan, en de in het misdrijf toegebrachte schade moest binnen een half jaar worden vergoed door een veroordeelde, ter compensatie van de benadeelden in het misdrijf. Die laatste eis was een zware, want dit betekende in de praktijk - naast de kosten die moesten worden gemaakt na vrijlating - een schuldbekentenis.

De economische amnestie werd op 2 juli door de Doema met 298 van de 450 stemmen aangenomen. Voor stemden de afgevaardigden van regeringspartij Verenigd Rusland en het centrumlinkse Rechtvaardig Rusland. De afgevaardigden van de Communistische Partij van de Russische Federatie (KPRF) en de nationalistische Liberaal-Democratische Partij van Rusland (LDPR) onthielden zich van stemming.

LDPR-fractieleider Vladimir Zjirinovski wilde alleen voor stemmen als alle ondernemers met amnestie verplicht naar het Verre Oosten van Rusland zouden verhuizen om daar het lage en dalende inwonertal op te vijzelen. De KPRF wilde een geschrapt strafrechtartikel weer aan de amnestie toevoegen, namelijk ´het geven van steekpenningen´, omdat dit misdrijf meestal uitgelokt zou worden door de vertegenwoordigers van rechtshandhavende organen.

Fractiewoordvoerder Joeri Sinelsjtsjikov verklaarde zich verder tegen het hele idee van de amnestie en de argumenten ervoor van mogelijke onschuld van veel ondernemers en de mogelijkheid de economische groei op te vijzelen: ´Maar de industrie en de landbouw ontwikkelen door gebruik te maken van criminele ervaringen is amoreel en gevaarlijk.´

De beperkende regelingen betekenen ook dat Michail Chodorkovski en Aleksej Navalny, een bekende veroordeelde en een bekende vervolgde criticus niet onder de amnestie kunnen vallen. Chodorkovski is al twee keer veroordeeld voor twee afzonderlijke strafbare feiten. En Navalny wordt vervolgd voor overtreding van artikel 160 van het Wetboek van Strafrecht (´malversatie van geld´) en dat artikel valt niet onder de amnestie.

Drieduizend
De voorstanders van een zo ruim mogelijke economische amnestie reageerden berustend op de inkrimping van het aantal artikelen en de beperkende voorwaarden onder het motto ´beter iets dan niets´. Op 29 juli werden de eerste dertien ondernemers vrijgelaten in het kader van de amnestie.

Het aantal ondernemers dat onder de amnestie viel werd steeds verder naar beneden bijgesteld. Na de 100.000 in het begin, ging het al gauw over 10.000 vrijlatingen, maar uiteindelijk lijken het er maar ongeveer 3.000 te worden. Volgens het Ministerie van Binnenlandse Zaken betreft het 1.299 zaken waarin het onderzoek zal worden gestopt, 1.280 verdachten, 180 gevangenen, 160 ondernemers in voorarrest en 1.350 personen die veroordeeld zijn zonder vrijheidsstraf. Dit zijn geen aantallen waarvan de Russische economie de gewenste boost zal krijgen.