Russische visies op de Cyprus-crisis

René Does

´Onrechtvaardig, onprofessioneel en gevaarlijk.´ Dit was de reactie van de Russische president Vladimir Poetin op het voornemen om in Cyprus een eenmalige belasting op de banktegoeden te heffen om het land uit de financiële problemen te halen. ´Volkomen absurd,´ vond premier Dmitri Medvedev van het medicijn dat door de Europese Unie, de Europese Centrale Bank en het IMF, de ´trojka´, aan Cyprus werd opgelegd. Over de Russische visies op de financiële crisis in Cyprus.

Poetin en Medvedev wezen eveneens op het gevaar van algemeen verlies aan vertrouwen in het bancaire depositogarantiestelsel, maar hun woorden hadden natuurlijk ook te maken met het feit dat naast de Cyprioten zelf, in het bijzonder Russen en Russische bedrijven door de depositobelasting zouden worden geraakt.

Cyprus had in het midden van maart 2013 een lening van 15,8 miljard euro nodig om het nationale bankwezen voor een bankroet te behoeden. De trojka stelde 10 miljard euro ter beschikking, maar stelde dat rekeninghouders op Cyprus zelf 5,8 miljard euro moesten bijdragen vanwege de grootte van de bankensector op het eiland in vergelijking met de omvang van de economie. De grote bankensector zou voor een belangrijk deel het gevolg zijn van de aanwezigheid van veel ´zwart geld´ uit Rusland.

Aanvankelijk zou het gaan om een depositobelasting van 6,75 procent op tegoeden onder de 100.000 euro en van 9,9 procent op tegoeden boven de 100.000 euro. Maar andere verdelingen waren ook mogelijk, als het bedrag van 5,8 miljard euro maar werd gehaald.

Na de felle protesten van de Cypriotische bevolking tegen de heffing op kleine spaartegoeden, kwam er uiteindelijk een regeling uit de bus waarin alleen tegoeden boven de 100.000 aangeslagen zouden worden, maar dan voor een hoger percentage dan aanvankelijk bedacht. Het ging om aanslagen van 40 tot 60 procent op de tegoeden op de twee meest getroffen banken, de Laiki Bank en de Bank of Cyprus. Hierdoor werden Russische rekeninghouders nog harder getroffen dan in de eerdere plannen.

Onteigening
De analyse over de oorzaken van de financiële crisis in Cyprus is in Rusland dezelfde als die van de trojka, namelijk een gezwollen financiële sector op het eiland die in de problemen kwam door de besmetting van de Cypriotische banken door de crisis in het Griekse bankwezen, waarmee Cypriotische banken nauwe banden hadden, en de zeepbel op de Cypriotische bouwmarkt die door de crisis uiteenspatte.

Maar de heffing op de spaartegoeden wordt door de meeste Russen, onder wie dus ook Poetin en Medvedev, oneerlijke en ondoordachte ´onteigening´ genoemd. Medvedev sprak van ´roof van het geroofde´. De oppositiejournaliste Joelija Latynina stelde in de krant Novaja Gazeta: ´Dit is geen strijd tegen zwart geld, dit is een strijd om het zwarte geld.´

De meeste Russische reacties zijn verwijtend, beledigd en vol onbegrip richting het bittere medicijn van de trojka. Zo stelden verschillende kranten dat Rusland al een bijdrage aan het verzachten van de financiële crisis in de eurozone had geleverd door zijn buitenlandse reserves voor het hoge percentage van 40 procent in euro´s aan te houden en door het verstrekken van een lening van 2,5 miljard euro aan Cyprus in december 2011. In het belasten van de banktegoeden op Cyprus werd daarom een sterk element van ´Russen pesten´ gesignaleerd.

Verder werd aanslaan van de Cypriotische banktegoeden vaak een ´economisch experiment´ genoemd, omdat het wordt gezien als een test voor de aantasting van het oude principe van de volledige garantiestelling voor banktegoeden in het geval van nieuwe bankencrises binnen de eurozone.

De omvang van de Cypriotische bankensector bedraagt ongeveer 170 miljard euro, ruim acht keer het jaarlijkse bruto binnenlands product van het eiland. De schattingen over de Russische tegoeden op de Cypriotische banken lopen sterk uiteen. Volgens het hoofd van de Centrale Bank van Cyprus, Panicos Dimitriades, gaat het slechts om een bedrag tussen de 4,9 en 10,2 miljard euro. Volgens het kredietratingbureau Moody´s gaat het om 31 miljard euro en volgens de Duitse inlichtingendienst, de Bundesnachrichtendienst (BND), om ruim 20 miljard euro. Er worden ook bedragen van 40 miljard euro genoemd. In het algemeen wordt uitgegaan van een bedrag tussen de 15 en 20 miljard euro. Russische rekeninghouders zullen minstens twee miljard euro aan de eenmalige depositobelasting bijdragen.

Verder stellen de Russen dat de Russische spaartegoeden lang niet allemaal bestaan uit zwart geld van corrupte ambtenaren en bedrijfsleiders, zoals veel Europeanen denken, maar ook uit doorzichtige rekeningen van bedrijven. Met name premier Medvedev benadrukte dit door te stellen dat ook tegoeden van Russische ´staatsstructuren´ zouden worden getroffen.

Veel grote Russische bedrijven in de grondstoffensector en de metaalsector hebben rekeningen op Cypriotische banken, waaronder het grote staatsoliebedrijf Rosneft. Voor bedrijven kent Cyprus een lage winstbelasting van 10 procent. Daarbij sloten Cyprus en de voormalige Sovjet-Unie al in 1982 een belastingverdrag dat dubbele belastingheffing uitsloot.

Duitsland
Evenals de Cyprioten zien de Russen vooral Duitsland als de kwade genius achter de eenmalige depositobelasting. Zo zou volgens het weekblad Itogi alles begonnen zijn met de publicatie van een artikel in het weekblad Der Spiegel in november 2012, ´Hering und Wodka´, waarin gesteld werd dat financiële hulp aan Cyprus vooral ten goede zou komen aan Russische oligarchen. Het artikel was gebaseerd op een geheim rapport van de Bundesnachrichtendienst. Zulke steunverlening zou de Duitse belastingbetaler niet accepteren.

De twee ´ijzeren dames´ van de trojka, bondskanselier Angela Merkel en IMF-baas Christine Lagarde, zouden ieder hun eigen belang hebben bij het opleggen van de depositobelasting voor rekeninghouders op Cyprus als onderdeel van het hulpprogramma voor Cyprus. Merkel vanwege de komende Duitse parlementsverkiezingen in september 2013 en Lagarde omdat zij verwikkeld is in een affaire rond de Franse ondernemer Bernard Tapie, die zij in 2008 als minister van Economie en Financiën een dubieuze lening van 285 miljoen euro zou hebben gegeven, en zij dus afleiding door een andere aandachtstrekker kon gebruiken.

Rusland lijdt door de financiële crisis op Cyprus twee grote verliezen, aldus medewerker Andrej Veseljov van het weekblad Roesski Reporter. Behalve de directe geldelijke verliezen door de depositobelasting gaat het om een verlies op de langere termijn dat schadelijk kan uitpakken voor de Russische economie, namelijk het verlies van Cyprus als ´betrouwbaar kanaal van herinvesteringen´.

Er verdwijnt geld uit de Russische economie naar Cyprus, maar er komt ook weer veel geld terug vanuit Cyprus. Het eiland is de grootste buitenlandse investeerder in Rusland: in 2012 ging het volgens het Russische Bureau voor de Statistiek (Rosstat) om 76,7 miljard dollar, ofwel 21,2 procent van het totaal aan investeringen in Rusland.

De Cypriotische minister van Financiën Michalis Sarris (28 februari 2013 - 2 april), reisde op 20 maart naar Moskou af om bij de Russen een nieuw krediet los te krijgen in ruil voor een aandeel in de toekomstige gaswinning voor het eiland. Volgen schattingen bedragen de gasreserves van Cyprus 1,7 biljoen ton kubieke meter gas voor een waarde van twee biljoen euro.

Rusland ging niet in op het verzoek, omdat een nieuw Russisch krediet door de trojka bij het Cypriotische schuldbedrag zou worden opgeteld en omdat Rusland geen problemen met Turkije wilde krijgen, want Turkije erkent de Cypriotische aanspraken op het gas onder de bodem van dit deel van de Middellandse Zee niet. Of gas de redding wordt van Cyprus is dus ook nog niet zeker.

Letland
Er wordt wel gesteld dat de Russische regering niet al te rouwig is om het aanpakken van de Russische banktegoeden in Cyprus, omdat men streeft naar een ´de-offshorisering´ (deofsjorizatsija) van de Russische economie en door de verdwijning van Cyprus als offshore-haven van Russisch kapitaal meer van dat kapitaal in Rusland zelf zal achterblijven, wat een beleidsdoelstelling is.

Toch zullen vanwege de tekortkomingen in het Russische investeringsklimaat en belastingstelsel, bedrijven en particulieren die op Cyprus getroffen zijn op zoek gaan naar andere offshore-havens. Genoemd worden landen als Luxemburg, Malta, Hongkong en Letland.

Premier Medvedev stelde als reactie op de problemen op Cyprus zelfs voor om in het Verre Oosten van Rusland, de Koerillen-eilanden en het eiland Sachalin, binnenlandse offshores op te richten. Maar zo´n plan lijkt weinig kans te hebben. Niet alleen vanwege het gebrek aan financiële infrastructuur op deze eilanden en hun enorme afstand tot Europees Rusland, maar ook omdat binnenlandse offshores voor het parkeren van binnenlands kapitaal moeilijk voor te stellen zijn.

Vaak wordt Letland gezien als de belangrijkste kandidaat voor het fungeren van nieuwe vluchthaven voor Russisch kapitaal. Evenals Cyprus heeft Letland naar verhouding een grote financiële sector in zijn nationale economie. En evenals Cyprus is er bij Letland sprake van geografische en culturele nabijheid.

Letland is voor rijke Russen een makkelijk toegankelijke poort naar Europa. Buitenlanders kunnen in Letland een verblijfsvergunning krijgen als zij voor een bepaald minimumbedrag een huis kopen, leningen verstrekken of investeringen plegen. Zo gaat het bij een huizenkoop en een bedrijfsinvestering om een bedrag van minimaal 100.000 lat (ruim 140.000 euro). Letland is (nog) geen lid van de eurozone, maar de koers van de nationale munt, de lat, is wel gekoppeld aan die van de euro. Wordt Letland het nieuwe Cyprus?

Augustus 1998
Toch is er ondanks alle scherpe kritiek in Rusland op het financiële hulpplan van de trojka voor Cyprus ook een sterke mate van berusting met de gang van zaken. Dit heeft verschillende redenen. Allereerst is de omvang van de getroffen Russische tegoeden van 15 tot 20 miljard euro op Cypriotische banken als aandeel in de hele Russische economie niet erg groot, namelijk zo´n 1 procent van het bruto binnenlands product van Rusland.

Bovendien is het alternatief van het afwijzen van het reddingsplan van de trojka erger, namelijk een bankroet van het eiland of het uittreden van Cyprus uit de eurozone, en dan zijn de Russische rekeninghouders nog veel meer kwijt dan ze nu zijn door de eenmalige depositobelasting, zo niet alles.

En in de hoogste financiële bestuurskringen van Rusland bestaat er een flinke mate van begrip voor het hulpprogramma van de trojka, dus inclusief het besluit (Russische) rekeninghouders van Cypriotische banken te laten meebetalen. Zo stelde viceminister van Financiën Sergej Sjatalov: ´Een eenmalige depositobelasting is niet de slechtste variant die door de Cypriotische machthebbers gekozen kon worden voor de redding van de economie van het land.´

En oud-minister van Financiën Aleksej Koedrin zei: ´In deze omstandigheden is een gedeeltelijke afschrijving van de tegoeden onvermijdelijk. Je kunt natuurlijk zeggen dat dit oneerlijk is. Dat is ook zo. Maar als de verliezen 10 procent bedragen, moeten de beleggers opgelucht adem halen.´

Rusland heeft zelf ook ervaring in het gedeeltelijk afschrijven van banktegoeden. Dit gebeurde bij de diepe roebelcrisis van augustus 1998. Buitenlandse beleggingen in Russische staatsobligaties werden toen voor de helft afgeschreven. Dit heette toen geen ´confiscatie´, maar ´schuldsanering´.