Homoseksualiteit in Rusland

René Does

De Russische president Vladimir Poetin zal tijdens zijn staatsbezoek aan Nederland op 8 april 2013 minder met de nationale driekleur worden begroet dan met de regenboogvlag van de internationale homobeweging. Dit vanwege de behandeling door het Russische parlement van een wetsvoorstel dat ´propaganda van homoseksualiteit onder minderjarigen´ strafbaar moet stellen. De wet is het culminatiepunt rond het algemene ongenoegen over de nieuwe onderdrukking van oppositiegeluiden en burger- en mensenrechten in Rusland. Hoe staat het met de homorechten in postcommunistisch Rusland?

Het hoofd van de NKVD, Nikolaj Jezjov (r), die de Grote Zuiveringen uitvoerde in 1936-1938, werd gearresteerd in 1939 op beschuldiging van onder meer sodomie.

Pas sinds 3 juni 1993 is homoseksualiteit niet langer strafbaar in Rusland. In de tsaristische tijd kon homoseksualiteit bestraft worden met verbanning naar Siberië en in de communistische tijd met maximaal acht jaar celstraf.

Het wetsvoorstel over de strafbaarstelling van propaganda van homoseksualiteit onder minderjarigen werd uitgewerkt door het Comité voor gezins-, vrouwen- en kindervraagstukken van de Staatsdoema onder leiding van Jelena Mizoelina van de sociaal-democratische partij Rechtvaardig Rusland. De eerste behandeling van de wet door de Staatsdoema (er zijn drie ´lezingen´ nodig om een wet aangenomen te krijgen) stond gepland voor 19 december, maar dat werd telkens enkele weken uitgesteld.

Overtreding van de wet kan bestraft worden met een boete van 4.000 tot 5.000 roebel (100 tot 125 euro) voor individuele burgers, een boete van 40.000 tot 50.000 roebel (1000 tot 1.250 euro) voor overheidsfunctionarissen en 400.000 tot 500.000 roebel (10.000 tot 12.500 euro) voor rechtspersonen.

Op 24 januari vond de eerste behandeling plaats. Van de 450 afgevaardigden stemden er 388 voor de wet, één tegen (afgevaardigde Sergej Koezin van Verenigd Rusland die per ongeluk op de verkeerde knop had gedrukt) en de overigen onthielden zich van stemming. Afgevaardigde Dmitri Sablin van Verenigd Rusland zei tijdens het debat: ´We leven in Rusland en niet in Sodom en Gomorra! Ik vind de bescherming van traditionele waarden zelfs belangrijker dan olie en gas! Daarom steun!´

De wet past in de koers van patriottisme en de bescherming van traditionele waarden die Poetin tijdens zijn nieuwe regeertermijn is ingeslagen. Voorstanders van de wet verwijzen graag naar Poetins woorden tijdens zijn laatste nationale rede voor het nationale parlement in december, waarin hij pleitte voor zaken als ´versterking van de morele en geestelijke waarden´, ´gezinsnormen´ en ´patriottisme´.

Er zijn ook critici van de wet. Zo stellen Russische seksuologen en psychiaters dat seksuele geaardheid geen gevolg is van propaganda, maar van natuurlijke aanleg. Ook wordt er gewezen op de praktisch onmogelijke uitvoerbaarheid van de wet. Wat is ´propaganda van homoseksualiteit´? En wat is het verschil tussen homopropaganda onder volwassenen en onder minderjarigen?

Regionale wetten
Er zijn verschillende Russische regio´s die al een wet tegen propaganda van homoseksualiteit onder minderjarigen hebben aangenomen. Als geestelijke vader van de regionale en later nationale wetgeving wordt meestal de Petersburgse VR-afgevaardigde Vitali Milonov gezien, die zich erg opwond over een komend optreden van popster Madonna in de stad.

Een groot succes voor de anti-homobeweging was dat de stadsraad van Sint Petersburg in maart 2012 zo´n regionale wet aannam. De eerste regionale wet stamt uit 2006, uit de provincie Rjazan. Als reactie op het besluit van Sint Petersburg zegde Milaan vorig jaar november de stedenband op. Later volgden Venetië en Turijn, die ook stedenbanden hadden.

In Archangelsk werden in januari 2012 drie activisten gearresteerd, die ageerden tegen de anti-homowet. Foto: www.gayrussia.eu.

Voor Nederlandse gemeenten die het voorbeeld van deze drie Italiaanse steden willen volgen: naast Sint Petersburg en Rjazan bestaan er momenteel zulke regionale wetten in Archangelsk, Kostroma, Novosibirsk, Magadan, Samara, Krasnodar, Tsjoekotka en Basjkortostan. Kaliningrad en Mari-El zullen waarschijnlijk snel volgen.

Op 16 augustus nam de Moskouse stadsraad een verbod van honderd jaar op het houden van Gay Parades in de stad aan, om precies te zijn van maart 2012 tot mei 2112.

In mei 2012 kreeg homoactivist Nikolaj Aleksejev, als eerste en tot nu toe enige in Sint Petersburg, een boete omdat hij een maand daarvoor een bord met zich meedroeg met een bekende uitspraak van de sovjetactrice Fajna Ranevskaja (1896-1984): ´Homoseksualiteit is geen perversie. Veldhockey en ijsdansen zijn dat wel.

Acties en bijeenkomsten van homoactivisten worden bijna altijd beantwoord door acties van extreemrechtse, nationalistische en orthodoxe activisten. De nieuwssite Slon.ru liet op 31 augustus 2012 twee orthodoxe activisten aan het woord, de studenten Dmitri Tsorionov en Andrej Kaplin van het vooraanstaande Moskouse Staatsinstituut voor Internationale Betrekkingen (MGIMO). ´Ik ben homofoob en seksist,´ zei Kaplin van zichzelf. En Tsorionov zei: ´Homo´s hebben tot 80 seksuele partners in hun leven. Dat is de statistiek. Tussen hen kan er principieel geen liefde zijn.´ Daarbij pleiten de studenten voor het behouden van de maagdelijkheid tot het huwelijk.

Opiniepeilingen
Er zijn de laatste tijd opiniepeilingen gehouden over de meningen van de Russen over homoseksualiteit. Volgens een peiling van het Fonds Publieke Opinie (FOM) uit het voorjaar van 2012 veroordeelt 51 procent van de Russen homoseksualiteit en 32 procent niet. Verder vond 52 procent van de respondenten dat homoseksuelen hun seksuele geaardheid moeten verbergen en meende 20 procent dat zij daar openlijk voor uit moeten kunnen komen (de rest had geen mening).

Volgens een peiling van het Levada Centrum uit augustus 2012 is 77 procent van de Russen tegen het homohuwelijk, maar vond ook 46 procent dat homoseksuelen dezelfde rechten moeten hebben als heteroseksuelen. Veertig procent vond van niet.

Kortom, de algemene opinie in Rusland is dat homoseksualiteit niet meer vervolgd moet worden, maar dat het niet erg is om openbare uitingen van homoseksualiteit te onderdrukken. Met homoseksualiteit moet niet te koop worden gelopen, zeker niet waar kinderen bij zijn. In dit opzicht is de wet tegen de ´propaganda van homoseksualiteit onder minderjarigen´ een wet die binnen Rusland omvangrijke steun heeft, hoewel die natuurlijk botst met het mensenrechtenprincipe van gelijke rechten voor mensen met een verschillende seksuele geaardheid.

Verder past de wet in de Russische traditie om voor minder gebruikelijke activiteiten, zoals prostitutie en drugsgebruik, en afwijkingen van de norm, zoals invaliditeit en geestesziekten, wel begrip of medeleven te kunnen opbrengen, zo lang het maar niet te zichtbaar is.

Wat betreft de homorechten in postcommunistisch Rusland is er al met al sprake van een vreemde mix van fases van vooruitgang en achteruitgang. Om positief af te sluiten: wellicht kan de huidige discussie over de ´propagandawet´ op de lange termijn de maatschappelijke positie van Russische homoseksuelen, biseksuelen en transgenders verbeteren, omdat er over gediscussieerd wordt en de voorstanders van de wet uit binnenland en vooral buitenland veel kritiek te verduren krijgen.