Die mooie jaren nul in Rusland

René Does

Laten we ook eens iets positiefs over president Vladimir Poetin van Rusland melden. Een recent uitgekomen rapport stelt dat de jaren nul van deze eeuw, tijdens Poetins eerste twee presidentstermijnen en daarna zijn premierschap, ´op het gebied van sociale welstand een van de succesrijkste periodes van de Russische geschiedenis waren, en op basis van de kwantitatieve en kwalitatieve consumptiecijfers de meest succesvolle in zijn geschiedenis´. Het zal geen verbazing wekken dat dit rapport breed is uitgemeten in de Russische media.

Het betreffende rapport is het document Leven in Rusland. De sociale welstand van de Russische bevolking in historisch perspectief van het Instituut voor Globalisering en Sociale Bewegingen (IGSO) onder leiding van directeur Boris Kagarlitski.

Het rapport gaat met grote stappen door de Russische en sovjetgeschiedenis sinds de tijd van tsaar Peter de Grote, die regeerde van 1682 tot 1725. Peter de Grote opende het ´raam naar Europa´, maar onder zijn bewind werd ook de lijfeigenschap definitief gevestigd in Rusland. In 1724 bestond 63 procent van de bevolking uit lijfeigenen en nog eens 19 procent uit staatsboeren.

Op deze plek gaan we met nog iets grotere stappen door de Russische geschiedenis door meteen over te gaan naar de tijd onder sovjetdictator Stalin. De periode 1928-1940 was een tijd van succesvolle ´modernisering van de maatschappij en de economie´, aldus het rapport. Er vond een snelle industrialisering en urbanisering plaats en een ´liquidatie´ van het analfabetisme. ´Maar de keerzijde van deze verworvenheden waren honger en repressie´, geeft Kagarlitski toe.

Tekorten
In de jaren onder partijleider Leonid Brezjnev (1964-1982) bereikte de sovjetbevolking een flinke mate van sociale welstand. In 1968 werd de vijfdaagse veertigurige werkweek ingevoerd en de levensverwachting was in 1970 gestegen tot 69 jaar, tegen 32 jaar op het einde van de negentiende eeuw.

Echter, de sovjetvariant van de consumptiemaatschappij onder Brezjnev liep uit op steeds grotere defitsity, tekorten. Er trad meer en meer zastoj, stagnatie, op. De stagnatie vormde volgens Kagarlitski ´niet alleen de aanleiding voor een nieuwe golf veranderingen, maar voorbestemde ook het catastrofale karakter van de overgang´.

De perestrojka onder sovjetleider Michail Gorbatsjov (1985-1991), die in het Westen zo populair was, wordt in het rapport simpelweg overgeslagen. Van de stagnatie gaat het IGSO meteen over op het tijdperk van ´marktchaos´ onder president Boris Jeltsin in de jaren negentig.

De Russen verloren na de ondergang van het communisme veel van hun sociale verworvenheden, banen en spaartegoeden, maar er bleven toch genoeg oude voorzieningen over om te kunnen overleven, zoals geprivatiseerde woningen, goedkoop openbaar vervoer en een volkstuin (datsja). De jaren negentig waren niet alleen een tijd van verval, maar brachten ook nieuwe mogelijkheden, van allerlei consumentengoederen in volle winkels (als je genoeg geld had) en banen in nieuwe marktsectoren als het bankwezen en het toerisme.

Auto´s
Het rapport beschouwt de diepe roebelcrisis van 1998 als het omslagpunt naar de periode-Poetin. De enorme waardevermindering van de nationale munt maakte het herstel van de Russische industrie en landbouw mogelijk. Toen Poetin na 2000 eenmaal aan de macht was, kwam daar het geluk van snel stijgende mondiale olieprijzen bovenop. Alle lagen van de bevolking profiteerden van het herstel van de productie en de nieuwe geldstoom uit olie, gas en andere grondstoffen in het grondstofrijke Rusland.

Er zijn volgens het rapport twee hoofdredenen waarom de eerste twee termijnen onder Poetin (2000-2008) voor de Russische bevolking in sociaal opzicht zo gelukkig uitpakten: de vrijheid in het persoonlijke leven van de burgers en het feit dat deze acht jaren onder Poetin een periode van vrede waren, zonder hete of koude oorlogen.

Er zijn veel indicatoren die de enorm gestegen sociale welstand van de Russen kunnen illustreren. Zo bedroeg het aantal auto´s in 2012 in het land 35 miljoen. De zuigelingen- en kindersterfte halveerde in de periode 1990-2009. In 1990 had iedere inwoner van Rusland gemiddeld 15,7 vierkante meter woonruimte tot zijn beschikking, in 2010 was dit gestegen tot 22,1 vierkante meter. Het aantal studenten steeg van 176 per 10.000 inwoners in het studiejaar 1993-1994 naar 493 studenten per 10.000 inwoners in het studiejaar 2010-2011. Na een dip van 19 kilo geconsumeerd vlees per hoofd van de bevolking in 1939 (van 31 kilo in 1931), verorberden de Russen in 2012 61 kilo vlees per hoofd van de bevolking (tegen 35 kilo in 1970 en 45 kilo in 1987).

Er is over deze periode maar één echte negatieve indicator te melden: de demografische. Het bevolkingsaantal in Rusland daalde flink, van 148,2 miljoen in 1990 naar 143 miljoen in 2010.

Maar om de tendens van groeiende sociale welstand vast te houden kan Rusland niet op zijn lauweren rusten, waarschuwt het ISGO-rapport. Verschillenden gevaren liggen op de loer in zowel binnen- als buitenland: nieuwe stagnatie, de eurocrisis, de schalierevolutie in de olie- en gassector en de mogelijkheid van minder economische groei in de hele wereld.

De ´materiële, technologische en culturele basis´ waarop de groei in de Poetin-periode werd bereikt, is eindig, aldus het rapport. Nieuwe en modernere economische en politieke structuren zullen ingevoerd moeten worden om het succes van de jaren nul te bestendigen.