Winter in Rusland (1): superfile op de M10

René Does

Gewoonlijk kunnen Russen goed met barre winterse omstandigheden omgaan, maar tegen plotselinge extreme sneeuwval en het vroeg invallen van zeer strenge vorst waren ook zij afgelopen december moeilijk opgewassen. Zo stond er in het eerste weekend van december op de M10 tussen Moskou en Sint-Petersburg een dagenlange en honderden kilometers lange file. De eerste van twee artikelen over de winter in Rusland.

Door zeer zware sneeuwval op vrijdag 30 november kwam het verkeer op de M10 volkomen tot stilstand. Op het hoogtepunt stond er in het middenstuk van de snelweg, in de provincies Pskov en Novgorod, bijna 200 kilometer file in beide richtingen. Pas in de nacht naar maandag kwam het verkeer weer op gang.

Automobilisten en vrachtwagens zaten soms dus dagenlang vast. Zij moesten hun motoren draaiende zien te houden en aan eten en drinken zien te komen. Ook de sanitaire behoeften leverden problemen op.

Sommige automobilisten raakten in paniek of probeerden de wegafscheiding in de middenberm te slopen om rechtsomkeer te kunnen maken op de andere baan. De eigenaren van etenskiosken langs de weg verhoogden razendsnel hun prijzen, maar er was ook veel vrijwilligerswerk van bewoners langs de weg die gestrande automobilisten en vrachtwagenchauffeurs gratis eten en drinken kwamen brengen.

In de stad Moskou was het die vrijdag met de snelheid van het verkeer niet beter gesteld. Op het toppunt van de problemen stond er op de 3.600 kilometer wegen in de hoofdstad voor 3.200 kilometer aan file. De 140 bedrijven die als onderaannemers de Moskouse wegen sneeuwvrij moeten maken en de beschikking hebben over 12.000 strooiwagens, sneeuwschuivers en vrachtwagens voor de afvoer van sneeuw konden de problemen niet aan.

Voor deze winter hebben zij met het Moskouse stadsbestuur contracten afgesloten voor het schoonmaken en verwijderen van 6,5 miljoen kubieke meter sneeuw van de wegen voor een prijs van 473,5 miljoen roebel (circa 11 miljoen euro), maar alleen al op 30 november viel er een gemiddelde maandelijkse hoeveelheid sneeuw.

M10
De verkeersproblemen op vrijdag 30 november en in het eerste weekend van december waren echter niet alleen het gevolg van extreem zware sneeuwval, het overvallen worden en gebrek aan voorbereiding bij zo´n eerste aanval van de winter. Ze toonden ook de structurele problemen van de Russische wegeninfrastructuur in het bijzonder en die van het hele transportsysteem in het algemeen aan.

Zo is de M10 al jarenlang chronisch zwaar overbelast. De weg heeft een capaciteit van 40.000 voertuigen per etmaal. Door de snelle groei van het autobezit en het vrachtvervoer werd er op het einde van het vorige decennium een omslagpunt bereikt: de M10 raakte overbelast. Tegenwoordig moet de weg tegen de 140.000 voertuigen per etmaal verwerken, waarvan 40 procent vrachtvervoer.

De afstand van het Kremlin in Moskou naar de Hermitage in Sint Petersburg bedraagt 750 kilkometer. De M10 bestaat uit 450 kilometer vierbaansweg, 220 kilometer driebaansweg en 80 kilometer tweebaansweg. Veertig procent van de weg loopt door de bebouwde kom van steden en dorpen, waar de maximumsnelheid 60 kilometer per uur bedraagt. Ook in normale weersomstandigheden duurt het minimaal tien uur om de afstand tussen de ´twee hoofdsteden´ te overbruggen.

Het gehele interstedelijke wegennet van Rusland onder het beheer van de overheidsdienst Rosavtodor (Russische Autowegen) is overbelast, hoewel bij de M10 in extreme mate. Begin 2010 bedroeg de lengte van dit net van snelwegen en andere interprovinciale wegen 50.100 kilometer, ofwel 5 procent van het totale wegennet in Rusland. Deze wegen moeten echter 40 procent van het autoverkeer en vrachtvervoer verwerken.

Daarbij is Moskou ook het absolute transportknooppunt van het land. Wat overdreven gesteld geldt ´Alle wegen lopen naar Moskou´. Anders dan in de Verenigde Staten, waar wegennetten een ruitstructuur bezitten, heeft het Russische wegennet een sterstructuur. Containers met importgoederen kunnen via drie havengebieden het land in: via de havens aan de Oostzee van Sint Petersburg, de drie Baltische republieken en Finland, via Vladivostok in het Verre Oosten en via Novorossijsk aan de Zwarte Zee.

In de periode januari - september 2012 werd echter slechts voor 10,5 miljard euro, ofwel 6 procent van de totale import, via Vladivostok ingevoerd. Zelfs de import van Chinese producten verloopt voor slechts 15 procent via Vladivostok: 34 procent van de Chinese import verloopt via de haven Sint Petersburg en de rest via havens in de Baltische republieken en Finland. Hierdoor is de snelweg M9 tussen Moskou en de Baltische republieken even overbelast als de M10.

´De bij de Moskouse handelsbedrijven gekochte producten en machines bereiken in het gunstigste geval West-Siberië, waarachter een echte transportwoestijn begint,´ schreef medewerker Artjom Nikitin van het weekblad Itogi in een artikel over de Russische vervoersproblemen na het ´Armageddon´ op de M10. Zo zijn het oosten van Siberië en het Verre Oosten economisch nauwelijks verbonden met het Europese deel van Rusland. Rusland is dus geen brug tussen Europa en China, hoewel de geografische ligging deze functie natuurlijk wel logisch zou maken.

Sapsan
Spoorvervoer en transport over water zijn in de praktijk geen alternatieven voor de transportproblemen op het Russische wegennet. Een groot deel van het Russische spoorwegennet is opgezet als afvoerlijnen van industriegebieden. Vervoer over spoor is nu duurder dan wegvervoer en onbetrouwbaar door een gebrek aan materieel en overslagcapaciteit. Veel goederenwagons van de landelijke staatsmonopolist Russische Spoorwegen zijn lange tijd in gebruik voor de organisatie van grote evenementen in de nabije toekomst, met name de Olympische Winterspelen in Sotsji in 2014 en het WK Voetbal in 2018.

Het spoorbedrijf is voor een flink deel ook indirect schuldig aan de groeiende obstipatie op de M10. Er is een nieuwe mooie hogesnelheidstrein gaan rijden tussen Moskou en Sint Petersburg, de Sapsan, maar er werd voor deze trein geen nieuw spoor aangelegd. De Sapsan drukte vrachtvervoer van de oude spoorlijn tussen Moskou en Sint Petersburg.

Het vrachttransport over water zucht eveneens onder technologische veroudering en ondercapaciteit. Verder lijdt de belangrijkste waterweg van het land, de Wolga, steeds sterker onder verzanding en dichte algengroei door de watervervuiling.

Al deze transportproblemen en tekortkomingen in de structuur van de Russische infrastructuur leveren aanzienlijke economische verliezen op. Zo wees minister voor Economische Ontwikkeling Andrej Beloöesov op de gevolgen voor de voedingsmiddelenindustrie: ´Wij hebben reële afwijzingen van investeringen in de voedingsmiddelenindustrie gehad, omdat het onmogelijk was de voedingsmiddelen binnen de gebruikstermijn bij de consument te krijgen.´ Artjom Nikitin van Itogi wees erop dat internationaal goederenvervoer over Russisch grondgebied slechts 380 miljoen euro per jaar bedraagt, ´hoewel Rusland heel goed de verbindingsketen tussen een verenigd Europa en bijvoorbeeld China zou kunnen worden, die jaarlijks voor 300 miljard euro handel met elkaar drijven´.

Uiteraard hebben de autoriteiten gereageerd op het volkomen vastlopen van het verkeer op de M10 en in Moskou. Op de korte termijn wordt gesproken over strengere controle van de regel dat wegen vijf uur na sneeuwval weer sneeuwvrij en goed berijdbaar moeten zijn, de inzet van het leger bij vervoerscalamiteiten door extreme weersomstandigheden, en de verplichting voor auto's en vrachtwagens bij het kouder worden van het weer winterbanden te hebben.

Op de langere termijn moet er een snellere uitbreiding van het onderontwikkelde Russische wegennet plaatsvinden. In het huidige bouwtempo kan het volgens verkeerspecialisten nog wel dertig jaar duren eer de Russische wegen het vervoersaanbod aankunnen.

Tussen Moskou een Sint Petersburg worden een nieuwe snelweg, de M11, en een nieuwe spoorlijn voor de Sapsan aangelegd, maar het duurt nog zeker tot 2018 voor deze gereed zijn. De komende vijf jaar is er dus geen verlichting van de verkeersproblemen tussen Moskou en Sint Petersburg te verwachten. Overigens moet die M11 door het Chimki-bos ten noorden van Moskou gaan lopen, tegen de kap waarvan milieuactivisten onder leiding van Jevgenija Tsjirikova zo fel hebben geprotesteerd.

Tot die tijd, zo waarschuwde Dmitri Goebin van het weekblad Ogonjok, moeten de Russische weggebruikers zich op het ergste voorbereiden: ´Daarom heb ik het volgende voorstel: de drie dagen file op de M10 zijn gewoon een repetitie voor dat wat ons allemaal onvermijdelijk te wachten staat, het moment X, wanneer niet alleen Moskou, maar het hele land tot stilstand komt in de Grote File en daar één dag, twee dagen en drie dagen in zal vaststaan.´