Made in the USSR

Tekst: René Does. Foto's: moscowdesignmuseum.ru.

Wie nog vóór 20 januari in Moskou is, kan daar in de buurt van het Kremlin een leuke en interessante tentoonstelling bezoeken: Sovjetdesign, 1950 - jaren ´80. Op 650 vierkante meter tentoonstellingsruimte zijn hier 350 voorwerpen uitgestald, die thematisch zijn gerangschikt en een inzichtelijk beeld geven van sovjetdesign in de naoorlogse periode.

De tentoonstelling is de eerste van een gloednieuw museum in het grote gebouw van de Manege op het Manegeplein in hartje Moskou: het Moskouse Museum voor Design. De instigator en oprichtster van het museum is de jonge kunsthistorica en curator Aleksandra Sankova.

Als liefhebster van design wilde zij haar interesse aanvankelijk in kleine mobiele tentoonstellingen in een autobus uitleven, maar door een toevallige ontmoeting met personen in de top van de Moskouse kunstwereld die enthousiast op haar ideeën reageerden, heeft zij nu een museum in de prestigieuze Manege én een tentoonstellingsbus.

´Design is dat wat ons omgeeft, wat ons leven comfortabeler en beter maakt, eenvoudiger,´ zegt Sankova in een interview met het weekblad Roesski Reporter. Zij wil in Rusland meer interesse in design opwekken: ´Bij ons is de cultuur van design zwak ontwikkeld en de mensen begrijpen maar matig wat het is. Iedereen denkt dat design ergens van buiten naar ons komt: zoals Ikea, met Italiaanse keukens uit Zweden, maar dat er ook Russisch design bestaat, weet niemand.´

Op de tentoonstelling zijn voorwerpen uit de naoorlogse sovjettijd te zien als radio´s, scooters, slappe plastic 45-toerenplaatjes met gymnastieklessen, platenspelers, melkflessen, metalen boodschappennetjes, telefoontoestellen, kinderspeelgoed, elektrische treinen, tafelklokken, posters en naaimachines.

De curator van de tentoonstelling Sovjetdesign, 1950 - jaren ´80 is Aljona Sokolnikova. Zij verwerpt het meerdere malen geuite verwijt dat de tentoonstelling gemaakt is onder invloed van modieuze ´retronostalgie´ naar voorwerpen en symbolen uit de communistische tijd. Het idee achter de tentoonstelling is volgens haar om te kijken of er op het gebied van sovjetdesign toch wat waardevols is gemaakt dat het waard is behouden te blijven.

´Het ergste probleem gedurende de gehele geschiedenis van Rusland is het verlies van continuïteit. Permanent, tijdens iedere nieuwe etappe, vegen wij het verleden weg met alle prestaties die daarin waren,´ aldus Sokolnikova in een lang interview met de nieuwssite Polit.ru.

De communistische planeconomie was natuurlijk nauwelijks op de wensen van de consument gericht. Ook was er voor producenten nauwelijks concurrentie met andere producenten om de gunsten van de consument. Vanwege de permanente en structurele tekorten van consumptiegoederen in de planeconomie accepteerden de sovjetburgers alles dat op de consumentenmarkt ´gegooid´ werd.

Design was dus niet iets waar producenten en verkopers van producten zich erg mee bezig hoefden te houden. Maar dat wil niet zeggen dat er helemaal geen aandacht voor design was in de naoorlogse Sovjet-Unie. Bovendien had sovjetdesign specifieke kenmerken, die samenhingen met de aard van de sovjeteconomie en -maatschappij.

Sokolnikova vertelt dat sovjetdesign in de jaren ´50 en eerste helft van de jaren ´60 in de voormalige Sovjet-Unie nog voornamelijk neerkwam op het kopiëren van westers design als Franse radio´s en Italiaanse scooters, want in deze decennia na de oorlog was de eerste taak om de consumentenmarkt zo snel mogelijk met acceptabele producten te bevoorraden. En hiervoor werden westerse voorbeelden ´gekopieerd´.

Pas vanaf de tweede helft van de jaren zestig werden eigen sovjetontwerpen gemaakt, zoals de horloges van het merk Raketa (Raket) en het fototoestel van het merk Gorizont (Horizon).

Sovjetdesign had bijzondere kenmerken. Zo speelden auteursecht en patenten maar een kleine rol en werkten designers voornamelijk in collectieven. Individueel beroemde designers zoals die er in het Westen waren, waren er in de Sovjet-Unie nauwelijks.

Vanwege de permanente tekorten werd het geen probleem gevonden als burgers op basis van fabrieksontwerpen zelf aan het knutselen sloegen. Soms werden producten expres extra grof gemaakt om geen ideologische verwijten van uit het Westen overgenomen ´styling´ en ´formalisme´ te krijgen.

Waar sovjetdesign door zijn robuustheid en hergebruik vanuit hedendaagse ogen vaak wel goed in was, aldus Sokolnikova, was duurzaamheid. Een sprekend en voor de oudere lezers van deze website waarschijnlijk herkenbaar voorbeeld waren de glazen melkflessen met gekleurde aluminium doppen. Aan de kleur van de doppen kon de consument zien welk melkproduct er in de flessen zat. Van de aluminium doppen werden slingers geregen.

Na 20 januari zal de tentoonstelling ook in andere plaatsen op de wereld te zien zijn. Het nieuwe Moskouse Museum voor Design is van plan jaarlijks drie tentoonstellingen te organiseren: drie over Russisch design en drie over buitenlands design.

Omdat 2013 het Hollandjaar in Rusland is, is er in het kader van dat jaar in het voorjaar de tentoonstelling Spring over Nederlands design. Er wordt dan getoond hoe jonge Nederlandse designers met de erfenis van oude Nederlandse designers omgaan.