Verre Oosten van Rusland staat onder water

René Does

Regen, regen, regen… Bij ons mag het een droge zomer zijn, maar wereldwijd zijn er in 2013 veel grote overstromingen geweest. Eén van de ergste was en is in het Verre Oosten van Rusland, het zuidoostelijke deel van het land achter Siberië. Rusland is een groot land met veel soorten klimaat. Er is zelfs een gebied met een moessonachtig klimaat, namelijk dat Verre Oosten dat onder water is gelopen. In de eerste dagen van september werd een piek in de waterstand beleefd.

De overstromingen in het Verre Oosten waren de ernstigste in de 120 jaar dat ze worden bijgehouden. Concreet gesproken zijn de hoofdrivier van de regio, de Amoer, de grensrivier met China, en haar zijrivieren door de enorme watertoevloed veranderd van rivieren in stuwmeren. De Amoer lijkt momenteel meer op de Amazone in Brazilië dan op de vertrouwde, rustig stromende rivier die ze gewoonlijk is.

Overvloedige en langdurige regenval is de oorzaak van de waterellende van de afgelopen maanden. In de loop van de zomer trekken er vanaf de Stille Oceaan moessonachtige regendepressies het land op, die het Verre Oosten van Rusland en het uiterste noordoosten van China veel regenval brengen. Gewoonlijk valt de regen gelijkmatig over de late zomer en de regio verspreid, waardoor de rivieren het regenwater op normale wijze kunnen afvoeren. Dit jaar viel er over de hele regio tegelijk zonder nauwelijks onderbreking veel regen.

Het hardst getroffen zijn de provincies Amoer en Chabarovsk en de Joodse Autonome Provincie. In Blagovesjtsjensk, de hoofdstad van de provincie Amoer, viel in juli 241 millimeter regen, 85 procent meer dan gemiddeld. In de eerste twaalf dagen van augustus viel op veel plaatsen nog eens zo´n 300 millimeter regen. Volgens de voorspellingen bereikte de Amoer bij de stad Chabarovsk op 3 september een piek in de waterstand van tegen 8,3 meter. Alleen in 1984 was daar plaatselijk een nog hoger waterpeil van 8,57 meter. De waterstand van de Amoer is ruim 6,5 meter hoger dan normaal. De kritiek waterstand ligt rond de zes meter.

De Amoer kreeg grote hoeveelheden regenwater te verwerken uit haar zijrivieren, zoals de Oessoeri, de Soengari, de Sjilka, de Amgoen, de Zeja en de Boereja. Stroomafwaarts aan de Amoer kregen steeds meer plaatsen de grote hoeveelheden water te verwerken, eerst Blagovesjtsjenk, daarna Chabarovsk, en ook Komsomolsk-aan-de Amoer en Nikolajevsk-aan-de-Amoer krijgen nog veel water te behappen.

De gevolgen en de schade van de overstromingen zijn groot. Eind augustus waren 102.000 inwoners van de regio getroffen in ruim honderd ´bewoonde punten´, zoals plaatsen in de omvang tussen stad en dorp in Rusland vaak worden genoemd. Elfduizend huizen stonden toen onder water. 35.000 inwoners kwamen voor evacuatie in aanmerking, van wie er 20.000 niettemin hun huis niet onbeheerd wilden achterlaten.

De oogst in de regio is veelal verloren gegaan en veel rundvee is aan mond-en-klauwzeer overleden. Aardappelen en groenten op de datsja´s, die een belangrijke rol spelen in de voedselvoorziening van de bevolking, zijn veelal ook onder water verdwenen. Hetzelfde geldt voor de inhoud van de buitenwc´s die er veel zijn in de regio. Het gevolg is dat de voedselprijzen na de overstromingen snel zijn gestegen en dat er naar schatting voor 30.000 ton aardappelen en 25.000 ton groenten aan voedselhulp naar de regio moet.

Er werd een grote hulpoperatie op touw gezet, waarbij het Ministerie voor Noodsituaties en het Staatscomité voor het Toezicht op Consumentenproducten (Rospotrebnadzor) het voortouw hadden. Veel ministers vlogen naar de regio. Op 29 augustus kwam president Poetin zelf polshoogte nemen. Eind augustus waren er 45.000 hulpverleners actief. Verder waren er duizenden vrijwilligers.

Ondere andere legden zij langs de over van de Amoer bij de stad Chabarovsk een 15 kilometer lange dam van zandzakken, waarbij 5.250 kilo zand in 110.000 zandzakken werd geschept. De situatie leidde op veel plaatsen tot uitingen van patriottisme: op huizen werden Russische vlaggen gehesen en plakkaten opgehangen met teksten als ´Russen geven niet op´.

Vanwege het ontbreken van een verzekeringscultuur in Rusland (ervan uitgaande dat zulke rampen te verzekeren zijn), krijgen slachtoffers schadevergoeding van de overheid. Ieder slachtoffer, hoe klein de schade ook, heeft recht op 10.000 roebel (230 euro). Wiens huis wateroverlast heeft van water dat over de drempel is gestroomd, krijgt 50.000 roebel, en wiens huis echt is overstroomd, heeft recht op 100.000 roebel.

Onder de inwoners heerst echter veel scepsis of dit genoeg is en of het geld wel echt wordt uitbetaald. Er wordt voorspeld dat de overstromingen het toch al lage inwonertal van de regio nog zal reduceren, omdat veel getroffen bewoners zullen wegtrekken.

Getwijfeld wordt ook of het water zal zijn weggestroomd voordat in oktober de vorst invalt. Zo niet, dan kunnen getroffen dorpen en landbouwgebieden bevriezen en door vocht doortrokken huizen in ijspaleizen veranderen. De totale materiële schade loopt in de tientallen miljarden roebel, vermoedelijk zo´n veertig miljard roebel (920 miljoen euro).

Ondanks de omvangrijke hulpoperatie, toonde de ramp enkele structurele waterkundige en bestuurlijke tekortkoningen in zulke situaties aan. Waterkundig is er in het Verre Oosten weinig ondernomen na eerdere overstromingen. Zo hebben de meeste zijrivieren geen stuwmeren die overvloedig regenwater kunnen opslaan en bleven de stuwmeren in de zijrivieren die die wel hebben, de Zeja en de Boereja, gewoon water lozen, dat de overstroomde Amoer bleef voeden.

Verder is er ook gebouwd en wordt er landbouw gepleegd in hogere uiterwaarden, die niet vaak maar wel incidenteel kunnen onderlopen door overstromingen. Andere vormen van ´passieve bescherming´, zoals het bouwen van dammen, bleven meestal ook achterwege.

Ook de grote rol die de hoogste politieke leider van het land speelt, werd weer eens aangetoond. Pas nadat Poetin zelf de regio bezocht en vragen stelde over de hulpoperatie, kwamen regionale bestuurders met betrouwbare cijfers over de omvang van de overstromingsramp en verminderden de stuwmeren in de zijrivieren van de Amoer hun waterlozingen.

Het positieve nieuws is dat de noodhulp toch effectief is gebleken. Ondanks de omvang van de overstromingen zijn er geen dodelijke slachtoffers gevallen en zijn er geen berichten van plunderingen geweest. Dat eerste is in scherp contrast met het noordoosten van China, aan de andere kant van de grensrivier de Amoer, dat ook grote overstromingen kreeg te verwerken. Daar moesten in een gebied waar drie miljoen Chinezen wonen 300.000 mensen worden geëvacueerd, vielen er 85 doden en raakten er 115 mensen vermist.