Kazachstan wil misschien Kazak eli heten

René Does

Komt er één ´stan´ minder in Centraal-Azië? Dat is heel goed mogelijk, want de autoritaire president van de voormalige sovjetrepubliek Kazachstan, Noersoeltan Nazarbajev, heeft een maatschappelijke discussie in gang gezet over de naam van het land. Tijdens een werkbezoek begin februari aan de provincie Atyraoe stelde hij voor de naam van het land te veranderen van Kazachstan in ´Kazak eli´, hetgeen in het Kazaks ´land van de Kazakken´ betekent.

Letterlijk zei Nazarbajev tijdens zijn werkbezoek aan Atyraoe: ´De naam van ons land eindigt op -stan, net zoals bij de andere staten in Centraal-Azië. Gelijktijdig hebben buitenlanders belangstelling voor Mongolië, waarvan de bevolking slechts twee miljoen inwoners telt en zijn naam het suffix - stan ontbreekt. Misschien moeten we in de loop der tijd de verandering van de naam van ons land in "Kazak eli" bekijken, maar dit moeten we eerst echt met de bevolking bespreken.´ Als Nazarbajev iets voorstelt, is het in Kazachstan echter erg onwaarschijnlijk dat zoiets niet doorgaat.

De naam Kazachstan is een Russische naam, die uit de tijd van de Sovjet-Unie stamt. De volledige officiële naam van het land is tegenwoordig Kazakstan Respublikasy. De Russen noemen de naamgevende etniciteit van Kazachstan ´Kazachen´, terwijl de Kazachen zelf zich ´Kazakken´ noemen. Maar ´kazak´ betekent in het Russisch ´kozak´. Om verwarring met de echte kozakken te voorkomen, werd ´Kazak´ in Rusland verbasterd tot ´Kazach´.

Naamsveranderingen van landen komen niet vaak voor, maar zijn ook weer niet een zeldzaamheid. Zo werd het Osmaanse rijk in 1923 Turkije, Perzië in 1935 Iran, Siam in 1939 Thailand, Opper-Volta in 1984 Boerkina-Faso en Birma in 1989 Myanmar. In de voormalige Sovjet-Unie zijn na het uiteenvallen van het land in vijftien onafhankelijke staten vele straat- en plaatsnamen veranderd.

Ook in Kazachstan: de stad Semipalatinsk (bekend/berucht vanwege de atoomproeven op de steppe in de omgeving) werd Semej en de stad waar Nazarbajev zijn voorstel deed, Atyraoe, heette vroeger Goerjev. In een andere Centraal-Aziatische republiek, Tadzjikistan, werd het gebruik van de Russische suffixen -ov en -ev in familienamen verboden. Zo veranderde de naam van president Emomali Rachmonov in Emomali Rachmon.

Het voorstel van Nazarbajev had een inhoudelijke en een tactische kant. Waarschijnlijk ziet Nazarbajev het oprecht niet meer zo zitten dat zijn land door de buitenwereld vaak op een hoop met andere -stans wordt gegooid. Want daar zijn er naast Kazachstan veel van in Centraal-Azië: Oezbekistan, Kirgizstan, Turkmenistan, Tadzjikistan, Pakistan, Afghanistan… Vandaar zijn opmerking over de naam Mongolië in Atyraoe. De ´kazakkisering´ van de naam van het land kan bovendien op veel bijval rekenen onder Kazakse nationalisten, die als extra steun voor het regime van Nazarbajev kunnen optreden.

Bovendien deed Nazarbajev zijn voorstel aan de vooravond van een flinke devaluatie van de nationale munt, de tenge. De maatschappelijke discussie over de landsnaam kon de aandacht afleiden van deze pijnlijke maatregel voor de bevolking. Op 11 februari werd de waarde van de tenge met 20 procent gedevalueerd, van 155 tot 184 tenge voor een dollar. De straatkoers zakte zelfs naar 250 tenge voor een dollar.

De Kazachstaanse bevolking reageerde op de waardedaling van de tenge door zo veel mogelijk dollars op te kopen, aan het hamsteren te slaan en haar tenges op andere manieren zo snel mogelijk uit te geven. Zo werden er massaal bioscopen en concerten bezocht. Verder vond er weer een sterkere dollarisering van de Kazachstaanse economie plaats.

Net als in Rusland is de machtselite van Kazachstan benauwd voor een volksopstand uit sociaal-economische onvrede. Kazachstan behoort momenteel in de wereld tot de groep van landen met een zwakke nationale munt, die vooral onder druk staan door het aantrekken van de kapitaalmarkt in de Verenigde Staten. In de dagen na de devaluatie werden er rond grote steden als Almaty en Astana op de achtergrond veiligheidstroepen achter de hand gehouden om eventuele massale volkswoede de kop in te drukken.

De kwetsbaarheid van de nationale munt wordt vooral verklaard uit de grote afhankelijkheid van inkomsten uit enkele grondstoffen in combinatie met grote afhankelijkheid van importen van consumptiegoederen in harde valuta. Kazachstan-correspondent Aleksej Bojarski van de Russische krant Kommersant schreef op 24 februari:

In Rusland bedraagt de oliewinning ongeveer 500 miljoen ton per jaar, in Kazachstan ongeveer 80 miljoen ton. En de hele Kazachstaanse stabiliteit steunt op de export van grondstoffen: olie, uranium, koper en andere metalen. En nog wat graan. Met het verdiende geld worden voedingsmiddelen gekocht (bijna 70 procent van het aanbod in levensmiddelenwinkels is import), industriële goederen en zelfs benzine met een hoog octaangehalte.

Op de Russische politieke website Polit.ru stelde de econoom Grigori Gritsenko op 21 februari dat de Kazachstaanse en de Russische economie in dit opzicht veel op elkaar lijken, maar dat Rusland grotere financiële buffers heeft om waardedalingen van de roebel op te vangen:

Ten eerste is het aantal economische sectoren en het aantal van de door hen geproduceerde goederen in Rusland groter dan in Kazachstan. Daarom is er in Rusland de kans dat door een devaluatie van de roebel binnenlandse bedrijven hun productie kunnen verhogen en als importvervangers kunnen optreden.
Ten tweede bedragen de officiële valutareserves van Kazachstan slechts 24,7 miljard dollar, ofwel de helft van de jaarlijkse goederenimport. De valutareserves van Rusland daarentegen, ondanks hun afname in het afgelopen jaar, bedragen bijna 500 miljard dollar, dat wil zeggen bijna de waarde van anderhalf jaar import. Met andere woorden, de Russische monetaire autoriteiten hebben veel grotere manoeuvreerruimte op valutagebied. Maar daar houden de verschillen tussen Kazachstan en Rusland ook wel mee op.