Rusland en Brazilië lijken wel op elkaar

René Does

Tijdens de Koude Oorlog waren de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie de twee grootmachten in de wereld. In allerlei mondiale vergelijkingen was het toen gebruikelijk deze twee landen tegenover elkaar te stellen. Sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 is Rusland niet langer een mondiale supermacht en is het geen gelijke meer van de Verenigde Staten. Om de mondiale positie en het karakter van Rusland te typeren zijn vergelijkingen met een heel ander land illustratiever, namelijk Brazilië.

Ook Aleksandr Zotin van het dagblad Kommersant is deze mening toegedaan. Naar aanleiding van het WK Voetbal in Brazilië schreef hij op 16 juni een portret van het gastland van het WK, waarin hij verschillende vergelijkingen met Rusland maakte.

´Bij alle sprekende uiterlijke historische en klimatologische verschillen tonen de twee landen opmerkelijke overeenkomsten: afhankelijkheid van grondstoffen, sociale tweedeling, corruptie, staatskapitalisme en een oriëntering op China.´ Zotin haalt de vaker gehoorde typeringen aan van Brazilië als ´een tropisch Rusland´ en Rusland als ´Brazilië met sneeuw´.

Geografisch zijn er ook overeenkomsten aan te wijzen. Beide landen zijn groot, hoewel Rusland qua omvang natuurlijk geen gelijke kent in de wereld. Beide landen hebben twee grote steden die er in het stedelijke landschap bovenuit springen: Moskou en Sint-Petersburg in Rusland en Rio de Janeiro en Sao Paulo in Brazilië. Beide landen hebben een dichter bevolkte rand met een grotendeels leeg achterland: Rusland het Europese deel van het land met Siberië en Brazilië de kuststreek met het Amazone-gebied.

Zotin zette in zijn artikel in Kommersant vergelijkbare economische indicatoren, verzameld door het IMF, op een rij:

• Het bruto binnenlands product van Brazilië bedraagt 2,2 biljoen dollar per jaar, dat van Rusland 2,1 biljoen dollar. Hiermee hebben Brazilië en Rusland respectievelijk de zevende en de achtste economie ter wereld.
• Het bbp per hoofd van de bevolking is in Brazilië 11.100 dollar en in Rusland 14.600 dollar.
• Het aandeel van investeringen in het bbp is in beide landen relatief laag: 18,1 procent in Brazilië en 23,6 procent in Rusland.
• Brazilië heeft in 2014 naar verwachting een inflatie 5,9 procent, Rusland een inflatie van 5,8 procent. Beide landen kenden in het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw een periode van zeer hoge inflatie.
• Ook het werkloosheidscijfer is in beide landen bijna gelijk: 5,6 procent van de beroepsbevolking in Brazilië, 6,2 procent in Rusland.
• Op de schaal van het World Economic Forum van de concurrentiekracht van de economieën staan ze ook dicht bij elkaar: Brazilië op plaats 54 van de lijst van 144 landen en Rusland op plaats 64.
• Op de index ´Doing business´ van zakenvriendelijkheid van de Wereldbank staat Rusland iets hoger op deze lijst van 189 landen: Rusland op plaats 92 en Brazilië op plaats 116.

Qua economische structuur en sociaal-economische verhoudingen zijn er flinke overeenkomsten. Beide landen hebben een economie die sterk drijft op de winning van grondstoffen en de productie van ruwe producten, en op de export van zulke producten.

Beide landen kennen een sterke sociaal-economische tweedeling met een kleine rijke toplaag en een grote massa van armen en mindervermogenden. Een verschil is wel dat de tweedeling in Rusland een recent verschijnsel is, van de postcommunistische tijd, terwijl Brazilië zulke verschillen in zijn hele geschiedenis heeft gekend.

In Rusland hebben armen en minvermogenden een hoger en zekerder bestaansminimum dan in Brazilië, met zaken als goedkope huisvesting, relatief goedkoop openbaar vervoer en andere voor hen redelijk toegankelijke basisvoorzieningen. Rusland kent geen omvangrijke armenwijken als de favela´s in Brazilië.

En beide landen staan voor de opdracht een moderniseringsslag te maken, weg van de te sterke afhankelijkheid van de winning van grondstoffen in de richting van technologisch hoogwaardigere productie.

BRIC
Brazilië en Rusland zitten samen in de BRIC, de informele groep van grote, zich snel ontwikkelde landen in de wereld. Dit is nog teken van hun gelijkvormigheid. In deze groep landen onderscheiden zij zich ook weer gezamenlijk: zowel Brazilië als Rusland kent de laatste tijd een toenemende stagnatie in de economische groei. Beide landen blijven flink achter bij de groeicijfers van de twee andere landen in de BRIC, China en India.

Ook qua bevolkingsaantal kunnen zij niet tippen aan de meer dan een miljard inwoners tellende bondgenoten in de BRIC. Brazilië telt 201 miljoen inwoners en Rusland, inclusief de Krim, 146 miljoen inwoners. Het verschil in inwonertal tussen Brazilië en Rusland zal echter groter worden: Brazilië kent een bevolkingsgroei van ruim 1 procent per jaar, terwijl in Rusland van bevolkingsgroei minder sprake is en de bevolking daar mogelijk zal gaan krimpen.

Betrekkingen

In 2013 vierden Rusland en Brazilië het jubileum van 185 jaar diplomatieke betrekkingen. Brazilië is tegenwoordig de grootste handelspartner van Rusland in Latijns-Amerika. Maar om echt grote bedragen gaat het niet.

In 2010 bedroeg de wederzijdse handel zes miljard dollar: Brazilië exporteerde voor 4,5 miljard dollar naar Rusland en Rusland exporteerde voor 1,5 miljard dollar naar Brazilië. Brazilië exporteert vooral koffie en landbouwproducten naar Rusland.

Het streven is al lange tijd om de onderlinge handel op te voeren naar een bedrag van tien miljard dollar per jaar, maar het bereiken van dit bedrag gaat bijzonder traag, als het al gehaald wordt. Met name de enorme geografische afstand tussen beide landen is een grote belemmering.

Verder is er het streven de onderlinge economische betrekkingen een kwalitatief hoger karakter te geven, van de onderlinge handel in voornamelijk grondstoffen naar meer technologische samenwerking. Perspectiefrijke sectoren die in dit verband worden genoemd, zijn militaire technologieën, nanotechnologie, luchtvaart, technologieën voor de winning van olie in zee, en onderwijs en wetenschap.

En dan is er natuurlijk nog de sport. Rusland zal in 2018 Brazilië opvolgen als het organiserende land van het WK Voetbal. Tijdens de finale van het WK Voetbal in Rio de Janeiro tussen Duitsland en Argentinië zat president Vladimir Poetin op de tribune om na de wedstrijd symbolisch het stokje van Brazilië over te nemen in een samenkomst met de Braziliaanse presidente Dilma Rouseff en FIFA-president Sepp Blatter.

Ondertussen helpen de Brazilianen Rusland om beter te gaan voetballen en leren de Russen de Brazilianen ijshockeyen. In de Braziliaanse deelstaat Sao Paulo wordt tegenwoordig geijshockeyd onder begeleiding van Russen. In de Russische provincie Krasnodar heeft Brazilië een voetbalschool geopend, waar zij hun specifieke sportkennis aan Russisch voetballers overdragen.

Dat Rusland Brazilië opvolgt als organisator van het WK Voetbal is mooie symboliek in de geografische en sociaal-economische gelijkenis en mondiale positie van beide landen. Ondanks de grote klimatologische verschillen, de enorme afstand tussen beide landen en de moeite die het kost de economische verhoudingen kwantitatief en kwalitatief te versterken, blijft Brazilië in het geval van Rusland de beste vergelijkingsbron voor een soortgelijk land in de wereld.