Porosjenko moet het doen in Oekraïne

René Does

Meteen in de eerste ronde een meerderheid halen: overtuigender winnen kon natuurlijk niet voor de nieuwe Oekraïense president Petro Porosjenko (48) tijdens de presidentsverkiezingen van 25 mei. De Oekraïense burgers maakten met deze verkiezing de meest rationele keuze op een moment dat het land door de Russische annexatie van de Krim en het afscheidingsstreven in de Donbass in zijn bestaan wordt bedreigd.

Medewerker Valeri Kalnysj van het Russische weekblad Ogonjok schetste het profiel waaraan de nieuwe Oekraïense president na alle revolutionaire verwikkelingen sinds november 2013 moest voldoen: ´Een patriot, die staat achter zelfstandigheid, vooral economische, van de regio´s, tweetalig is en streeft naar de Europese integratie van Oekraïne.´

Hoewel al deze profieleisen elkaar soms tegenspreken en niet in een persoon volledig te verenigen zijn, voldeed Porosjenko er toch het meest aan. Kortom, een president die zal werken aan de Europese integratie van Oekraïne en daarnaast het beste in staat lijkt om de verhoudingen met Rusland weer enigszins te normaliseren.

Oud-president Leonid Kravtsjoek, de eerste president van het onafhankelijke postcommunistische Oekraïne, vergeleek de recente presidentsverkiezingen met zijn verkiezing in december 1991 na het uiteenvallen van de voormalige Sovjet-Unie: ´De situatie nu is vergelijkbaar met die in het begin van de jaren negentig. Toen moest er ook een president gekozen worden om de natie te consolideren, de situatie in het land te stabiliseren en een antwoord te geven aan degenen die het recht van ons volk op vrijheid betwistten.´ Kravtsjoek kreeg toen ook meteen een absolute meerderheid in de eerste ronde van 61,6 procent.

Porosjenko won in de eerste ronde met 54,7 procent van de uitgebrachte stemmen. Joelija Timosjenko werd tweede met 12,8 procent van de stemmen. Derde werd de populist Oleg Ljasjko met 8,4 procent van de stemmen.

De uitslag maakt de volgende conclusies over de huidige staat van de Oekraïense politiek mogelijk:

• Zoals gezegd hebben de Oekraïense kiezers de meest rationale keuze gemaakt door de kandidaat te kiezen die het beste een evenwicht tussen westen (de Europese Unie) en het oosten (Rusland) kan bewerkstelligen.
• Timosjenko lijkt haar grote aantrekkingskracht uit het verleden definitief kwijt te zijn. Ze wordt te veel met het problematische verleden van het land geassocieerd.
• Ultrarechtse ultranationalistische kandidaten als Oleg Tjagnibok van de partij Vrijheid kregen nauwelijks stemmen, eens te meer bevestigend dat de kiezers geen radicale kandidaten steunden.
• De rol van de Partij van de Regio´s (PR) van de verdreven ex-president Viktor Janoekovitsj lijkt uitgespeeld. PR-kandidaat Michail Dobkin kreeg 3,1 procent van de stemmen.
• Populisme tegen bestaande machtsstructuren is ook in Oekraïne een potentieel invloedrijke politieke kracht, zoals blijkt uit de verrassende derde plaats van Ljasjko.

Biografie
Porosjenko is een oligarch. Met een geschat persoonlijk vermogen van 1,6 miljard dollar staat hij op de zesde plaats van rijkste Oekraïense oligarchen. aldus het Amerikaanse tijdschrift Forbes. Zakenleven en politiek zijn in Oekraïne nauw verbonden. Maar van Porosjenko wordt door alle commentatoren gezegd dat hij politiek belangrijker vindt dan zijn economische activiteiten en rijkdom en bezit.

Petro Porosjenko werd in 1965 geboren in het kleine stadje Bolgrad (20.000 inwoners) in het westen van de provincie Odessa, tegen de grens met Moldova. Porosjenko ging in 1982 studeren aan de prestigieuze faculteit voor internationale betrekkingen van de Staatsuniversiteit van Kiev. Hij haalde een meesterschapsgraad in judo en trouwde met medisch studente Marina, met wie hij een goed huwelijk en vier kinderen heeft.

Tijdens zijn studie ging Porosjenko met gebruikmaking van de zakelijke contacten van zijn vader voor het eerste zaken doen. Zo importeerde hij onder meer cacaobonen. In 1993 richtte Porosjenko met zakenvrienden de investeringsmaatschappij Oekrprominest (Oekraïense industriële investeringen) op.

In 1999 verwierf hij zijn belangrijkste zakelijke bezit: een meerderheidspakket aandelen in de Karl Marx Koekfabriek van Kiev, dat onder meer het merk ´Kievse taart´ bezat. Door zijn bezittingen in meerdere chocolade- en koekfabrieken te verenigen in de holding Roshen werd hij bekend als de ´chocoladekoning van Oekraïne´. Overigens maakt Porosjenko zelf geen gebruik van de producten van Roshen, want hij heeft suikerziekte.

Nadat Porosjenko eind jaren negentig zijn zakelijke lusten had bevredigd, werd hij politiek actief. Hij werd lid van de Sociaal-Democratische Partij van Oekraïne. In 2001 was hij een van de medeoprichters van de Partij van de Regio´s.

Echter, een jaar later stapte hij over naar de partij Ons Oekraïne van Viktor Joesjtsjenko. In deze rol was hij een van de leidende krachten achter de Oranje Revolutie van eind 2004, begin 2005, die Joesjtsjenko het presidentschap bracht. Niet Porosjenko, maar Timosjenko werd echter premier onder Joesjtsjenko. Sinds die tijd heeft hij een ruzieachtige verhouding met Timosjenko.

In 2006 werd hij parlementslid namens Ons Oekraïne. In 2007 werd hij voorzitter van de bestuursraad van de Nationale Bank van Oekraïne en in 2009 minister van Buitenlandse Zaken. Deze functie moest hij in 2010 na het aan de macht komen van president Viktor Janoekovitsj weer verlaten. Wel werd hij in de herfst van 2012 minister van Economie Ontwikkeling en Handel.

Zijn goede uitgangspositie als presidentskandidaat wist hij te bereiken door de demonstranten op Maidan in Kiev wel te steunen, maar niet direct actief te zijn in de protestbeweging tegen Janoekovitsj, die de president in februari uiteindelijk tot aftreden dwong.

Voor zijn politieke carrière is Porosjenko bereid zakelijke belangen op te geven. Zo heeft hij na zijn verkiezing tot president zijn aandeel in Roshen opgegeven. Wel heeft hij zijn televisiezender Kanaal 5 gehouden.

Problemen
Porosjenko staat aan het begin van zijn presidentschap voor een flink aantal zware problemen en opgaven. Uiteraard is daar het omgaan met de annexatie van de Krim door Rusland en het separatisme in de Donbass. Hij moet ondertekening van het Associatieverdrag van de Europese Unie zien te verenigen met verbetering van de betrekkingen met Rusland. En de Oekraïense economie staat er financieel en qua groei slecht voor.

Om meer politieke armslag te krijgen, moet hij twee zaken zien door te voeren: het houden van vervroegde parlementsverkiezingen en het doorvoeren van grondwetswijzigingen. Die vervroegde parlementsverkiezingen moeten er komen omdat het huidige parlement de nieuwe politieke machtsverhoudingen in Oekraïne niet meer weerspiegelt en Porosjenko, als lone wolf in de Oekraïense politiek, geen eigen politieke vertegenwoordiging heeft in de Verchovna Rada. Hij heeft inmiddels wel een eigen nieuwe politieke partij, namelijk Solidarnost.

Er zijn echter fracties in het parlement die niet zitten te wachten op vervroegde verkiezingen, omdat zij, mede op basis van de uitslag van de presidentsverkiezingen, een nederlaag vrezen en verlies van zetels en alle daaraan verbonden voordelen als parlementariër. Dit geldt met name voor de Partij van de Regio´s en de extreemrechtse partij Vrijheid. Toch verwachten de meeste Russische en Oekraïense politieke commentatoren vervroegde verkiezingen in september.

Ook is het natuurlijk de vraag wat de werkelijke waarde is van parlementsverkiezingen als de separatistische provincies Donetsk en Loegansk niet meestemmen: dit vergroot de kans op een overwinning van Porosjenko, maar geeft het nieuwe parlement geen volledig landelijke legitimiteit.

Grondwetswijzigingen zijn voor Porosjenko noodzakelijk om de president weer meer volmachten te geven in relatie tot de regering. Het parlement had vlak vóór de verdrijving van Janoekovitsj juist meer macht gekregen. Momenteel heeft Porosjenko in wezen alleen echte zeggenschap over de buitenlandse politiek en de defensie en over de benoeming van de ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie.

Er wordt naar gestreefd de president in de wijzigingen grotere wetgevende bevoegdheid te geven. De beoogde grondwetsherziening ligt momenteel ter beoordeling bij de Commissie van Venetië.

Dmitri Korotkov van het Oekraïense weekblad Vesti. Reporter stelt dat de maand oktober een sleutelmaand zal worden voor het op de rit krijgen van het presidentschap van Porosjenko. Oktober is in de eerste plaats de laatste maand waarin vervroegde parlementsverkiezingen kunnen worden gehouden vóór de reguliere verkiezingen in 2017.

Bovendien begint in die maand het nieuwe winterse stookseizoen, en daarvoor is de zekere aanvoer van Russisch gas noodzakelijk. Korotkov verwacht daarom dat Porosjenko tot de parlementsverkiezingen geen concessies aan Rusland zal doen, maar dat er na de vervroegde parlementsverkiezingen een nieuw vergelijk met Moskou zal komen.