Russische sancties treffen ook eigen economie

René Does

Noorse zalm, Belgische peren, Poolse appelen, Italiaanse mozzarella, Hollandse Edammer: de Russen zullen het voorlopig even zonder moeten stellen. Op 6 augustus voerde de Russische president Vladimir Poetin voor de daaropvolgende dag een boycot in van een groot assortiment westerse voedingsmiddelen in de vorm van een volledig importverbod.

Poetins maatregel was weer een antwoord op de invoering van scherpere sectorale sancties door het Westen als strafmaatregel voor het steunen van de pro-Russische separatisten in Oost-Oekraïne, die verantwoordelijk werden gesteld voor het neerhalen van de MH17. De westerse sancties troffen de financiële, militaire en energiesector van Rusland.

Welke landen werden getroffen door de Russisch boycotmaatregel? Het gaat om de lidstaten van de Europese Unie, Noorwegen, de Verenigde Staten, Canada en Australië. Twee landen die zich bij de sancties tegen Rusland hadden aangesloten, Zwitserland en Japan, werden buiten de sancties gehouden. Naast een beetje verdeel-en-heers toont die uitzonderingen dat Rusland de situatie in Oekraïne vooral ziet als een geopolitieke strijd met de westerse machtsblokken EU en NAVO.

Hoe lang duren de Russische sancties? Vooralsnog een jaar, dus tot 7 augustus 2015. Premier Dmitri Medvedev verklaarde op 19 augustus dat wat hem betreft de ´sanctieoorlog´ snel over mocht zijn, maar dat het opbouwen van minder afhankelijkheid van afzonderlijke buitenlandse leveranciers van voedingsmiddelen, zoals appelen uit Polen, een goede zaak zou zijn voor Rusland.

Welke producten werden door de Russische boycot getroffen? Het ging om een flinke lijst vlees-, vis- en melkproducten en groente en fruit. Een greep: rund- en varkensvlees, vleeswaren, vlees van kippen, ganzen, eenden, kalkoen en parelhoen, melk en melkproducten, kaas, vis en visproducten (zalm, forel, tonijn en sardientjes), krabben, kreeften en garnalen, en allerlei soorten groente en fruit: appels, peren, sinaasappels, mandarijnen, kersen, avocado´s, perziken, nectarines, bessen, citroenen en abrikozen.

Interessant is ook de lijst van voedingsproducten die níet onder het embargo vielen, namelijk kindervoeding, sappen, conserven en… wijn en sterke dranken. Blijkbaar wil men de bevolking niet te veel alcoholische geneugten ontzeggen.

Onder de door de sancties getroffen landen zijn er flinke verschillen qua afhankelijkheid van export van de gesanctioneerde producten naar Rusland en binnen die landen zijn er weer voedselsectoren en -producten die sterker van export naar Rusland afhankelijk zijn dan andere. Voorbeelden van sterke afhankelijkheid zijn Noorse zalm, Litouwse melk en melkproducten, Spaanse perziken en nectarines, Poolse appelen en Belgische peren. Zo ging 82 procent van de Belgische perenexport naar Rusland en tot 40 procent van de Spaanse export van perziken en nectarines.

Nederland heeft een relatief groot aandeel in de Russische import van melk en melkproducten en van groente. Zo importeerde Rusland in 2013 voor 4,3 miljard dollar aan melk en melkproducten, waarvan 8,6 procent uit Nederland kwam. Nederland was vorige jaar de grootste groente-exporteur naar Rusland: van de Russische import voor 2,8 miljard dollar kwam 10 procent uit Nederland.

Van de verkochte voedingsmiddelen in Rusland bestaat 25 tot 35 procent uit import. Het embargo raakt tussen de negen en twaalf miljard dollar aan voedselexporten naar Rusland.

Russische consumenten geven rond de 40 procent van hun voedseluitgaven uit aan importproducten. Ook hier zijn er weer verschillen tussen voedingsmiddelen en het aandeel van de import uit de bij de sancties betrokken landen. De grootste klap betreft de consumptie van kaas: de helft van de in Rusland geconsumeerde kaas wordt geïmporteerd, waarvan 30 procent uit de landen die onder de boycot vallen.

Van het geconsumeerde fruit in Rusland komt naar verhouding nog meer uit import, 58,5 procent, maar het aandeel uit de gesanctioneerde landen is kleiner, namelijk 14,7 procent. Van het geconsumeerde rundvlees wordt bijna 30 procent geïmporteerd, maar hier is het aandeel uit de gesanctioneerde landen weer erg klein, namelijk 2,5 procent. Rundvlees in Rusland komt vaker uit Latijns Amerika en voormalige sovjetrepublieken.

De vraag ontstaat of door het importverbod van voedingsmiddelen uit de Europese Unie, Noorwegen, Amerika, Canada en Australië weer voedseltekorten kunnen optreden in Rusland. Echte tekorten worden niet verwacht. Gevolgen die wel optreden voor de Russen zijn prijsstijgingen en verschraling van het aanbod. Eind augustus waren in verschillende regio´s van de Russische Federatie de prijzen van verschillende voedingsproducten met tietallen procenten gestegen. Hierbij kunnen de regionale verschillen in productgroepen groot zijn.

Vanwege de prijsstijgingen van voedingsmiddelen zijn het vooral de armere Russische gezinnen die door de voedselsancties worden getroffen. Russen geven gemiddeld naar verhouding al veel uit aan voedingsmiddelen, en dit aandeel in de huishouduitgaven zal door de sancties alleen maar stijgen.

Zo vertelde de oppositionele viceburgemeester van Novosibirsk en landbouwdeskundige Ivan Starikov (hij werkte onder meer 4,5 jaar land als hoofd van het landbouwcomité van de Federatieraad) op 19 augustus tegen het weekblad Novaja Gazeta:
Het gemiddelde Russische gezin besteedde vorig jaar ongeveer 35 procent van zijn budget aan voedingsmiddelen. Dit is erg veel, als je ziet dat dit aandeel in de Verenigde Staten ongeveer 9 procent is en in Europa 11 tot 13 procent. (…) Mijn prognose is dat het gemiddelde gezinsbudget tegen het einde van het jaar voor 40 tot 42 procent aan voedingsmiddelen besteed zal worden.

En omdat geld maar een keer uitgegeven kan worden, zullen de sancties de gehele Russische detailhandel raken. Niettemin was 70 procent van de Russen het eens met de tegensancties van Poetin toen ze werden afgekondigd. De vraag is natuurlijk of dit zo blijft als zij het echt in hun huishoudportemonnee gaan voelen.

De verschraling van het aanbod vindt vooral plaats in het hogere segment van de voedselmarkt. Zo zijn de restaurants in het land helemaal niet blij met de sancties. Door de betere restaurants in de grote steden wordt tegen de 70 procent van de ingrediënten in de menu´s geïmporteerd. Russische producten vinden zij kwalitatief geen alternatief. Zij improviseren dan maar om het aanbod kwalitatief op peil te houden.

De sancties hebben ook voor Russische bedrijven nog indirecte gevolgen. Ze raken verschillende sectoren en bedrijven die afhankelijk zijn van de voedselimporten, zoals vervoerbedrijven en importeurs. De staatskas verliest door lagere importheffingen. Al met al lijken de Russische sancties de eigen Russische economie harder te treffen dan de economieën van de landen op de sanctielijst.

Natuurlijk wordt er door de Russen gezocht naar vervanging voor de voedselimport die onder de sancties vallen. Daarover een volgende keer.