Dissernet doet Dissergate

René Does

Dissergate: onder deze spannende naam loopt er in Rusland een inmiddels jarenlange speurtocht naar gefalsificeerde proefschriften. Volgens de speurders naar onterechte wetenschappelijke titeltoekenningen gaat het om minstens 10 procent van de Russische proefschriften. Ook het promotiestelsel in Rusland blijkt geïnfecteerd door corruptie en nepotisme. Deze speurtocht naar gefalsificeerde proefschriften heeft een stammenstrijd in de Russische wetenschappelijke wereld doen ontbranden en is een nog lang niet voltooid verhaal.

Het promotiestelsel in Rusland bestaat uit twee niveaus. Eerst is er een promotie tot 'kandidaat in de wetenschappen', een titel die qua niveau iets onder onze doctorstitel hangt, en vervolgens is er promotie tot 'doctor in de wetenschappen' mogelijk. Tot voor kort vonden er jaarlijks rond de 23.000 wetenschappelijke promoties plaats in Rusland, waarvan 10 procent voor de titel 'doctor in de wetenschappen'.

De komst van internet, en de groeiende capaciteit van het net om grote databestanden te doorzoeken, heeft ook in Rusland het zoeken naar plagiaat en andere onregelmatigheden in proefschriften versneld en vereenvoudigd. 'Dissergate' begon op het einde van 2012. Eerder in dat jaar, in maart, was de toen 31-jarige Andrej Andrijanov benoemd tot hoofd van het Kolmogorov Onderwijs- en Wetenschappelijke Centrum van de prestigieuze Moskouse Staatsuniversiteit (MGOe). In dat centrum komen de meest talentvolle studenten uit de Russische provinciesteden buiten Moskou bij elkaar.

De jonge Andrijanov had geen grote wetenschappelijke reputatie opgebouwd, maar hij was wel voorzitter geweest van de Studentenbond van de MGOe. De Studentenbond werd onder zijn leiding lid van het regeringsgezinde Al-Russische Volksfront (ONF), waarin een bonte verzameling maatschappelijke organisaties is vertegenwoordigd. Verder werd Andrijanov een vertrouwenspersoon van president Vladimir Poetin betreffende studentenzaken.

Hij was afgestudeerd aan de scheikundefaculteit van de MGOe, maar verdedigde in 2011 een sociaalwetenschappelijk proefschrift aan de Moskouse Pedagogische Staatsuniversiteit (MPGOe) onder de titel De studentenbeweging in het maatschappelijke en politieke leven van Moskou in de periode 1991-2008. Dit wekte achterdocht bij oud-studenten van het Kolmogorov Centrum. Zij ontdekten dat Andrijanov in veel noten had verwezen naar niet bestaande publicaties. Andrijanov werd ontslagen en moest zijn titel kandidaat in de wetenschappen inleveren.

het megalomane universiteitsgebouw

Hoofdgebouw van de Moskouse Staatsuniversiteit. Foto: www.msu.ru.

Dissernet
Ondertussen ontdekten wetenschappers dat er bij veel meer proefschriften die waren verdedigd aan de MPGOe iets aan de hand was. 'Bijna gelijktijdig werden tientallen vergelijkbare gevallen ontdekt. Er bleek in de universiteit een echte fabriek van namaakdissertaties te functioneren.'(1)

Begin 2013 werd de organisatie Dissernet opgericht, die zich richtte op het opsporen van dubieuze proefschriften. Drie vooraanstaande wetenschappers en een journalist werden de drijvende krachten achter Dissernet: de natuurkundigen Andrej Zajakin en Andrej Rostovtsev, de bioloog Michail Gelfand en wetenschapsjournalist Sergej Parchomenko.

Zij publiceerden hun bevindingen in twee oppositionele kranten, Novaja Gazeta (Nieuwe Krant) en het digitale Jezjednevny Zjoernal (Dagelijkse Krant), en op de eigen nieuwe website www.dissernet.org. Op de openingspagina van de website zien we een foto met alleen het achterlijf van een hond, die zijn kop onder de grond in een konijnenhol heeft gestoken.

Dissernet werkt met crowdfunding en een landelijk netwerk van vrijwilligers. Voor 3.000 roebel (bijna 70 euro) kan men toegang krijgen tot het digitale databestand Antiplagiat van de Russische Staatsbibliotheek (RGB) in Moskou, die van ieder verdedigd proefschrift in Rusland een exemplaar bezit (of in ieder geval dient te bezitten). De RGB heeft bijna 1,4 miljoen proefschriften, waarvan er circa 800.000, verdedigd sinds 1948, zijn gedigitaliseerd. Antiplagiat is het officiële anti-plagiaatprogramma van het Ministerie van Onderwijs en Wetenschap. In zijn manifest stelt Dissernet zich het volgende doel: 'De leden van de gemeenschap strijden met vereende krachten tegen machtsmisbruik, machinaties en bedrog op het gebied van onderwijs en wetenschap.'(2)

Dissernet publiceerde na zijn oprichting een stroom van artikelen waarin vervalsingen van proefschriften werden gesignaleerd. Het ging om plagiaat, zelfplagiaat, verwijzingen naar niet bestaande publicaties, het ontbreken van verwijzingen en fantoomproefschriften, dat wil zeggen proefschriften die niet terug te vinden zijn in de RGB. De campagne was des te effectiever, omdat Dissernet zich richtte op de proefschriften van bestuurders in politieke, maatschappelijke en wetenschappelijke topposities. Enkele voorbeelden:

VAK
Russische bestuurders op alle maatschappelijke terreinen zijn meer dan gemiddeld happig op een wetenschappelijke titel die getuigt van een geslaagde promotie in een van de wetenschappen. Zo'n titel geeft persoonlijk en maatschappelijk prestige, is vaak onontbeerlijk voor een topcarrière en geeft een toeslag op het salaris, hoewel die niet erg hoog is. Iets meer dan 8 procent van de Russische werkenden heeft een toeslag op zijn of haar salaris wegens een 'wetenschappelijke graad'. Naar verhouding telt Rusland twee maal zo veel gepromoveerden als Duitsland.(8)

In Rusland is het promotierecht niet het recht van afzonderlijke universiteiten en onderzoeksinstituten. Het promotierecht is het pejoratief van een speciale instelling van het Ministerie van Onderwijs en Wetenschap: de Hoogste Attestatiecommissie (VAK). Onder de VAK ressorteren 73 vakgerichte expertraden, met in totaal circa 1.500 leden, die weer toezicht houden op enkele duizenden promotieraden (dissovjets) aan universiteiten en onderzoeksinstituten.

Nadat Dissernet begin 2013 Dissergate had ontketend en hiervoor grote maatschappelijke aandacht had gekregen, probeerden het Ministerie van Onderwijs en Wetenschap en de VAK het initiatief op het gebied van plagiaatbestrijding terug te winnen. Zeker nadat door Dissernet aangevallen bestuurders, parlementsleden en universiteiten zich beklaagden geen bescherming te vinden bij het ministerie en de VAK.

In februari 2013 werd VAK-voorzitter Feliks Sjamchalov gearresteerd op verdenking van verduistering van 350 miljoen roebel, bestemd als krediet voor de bouw van buitenhuizen, bij de Buitenlandse Handelsbank. Sjamchalov werd vervangen door een ervaren onderwijs- en wetenschapsbestuurder: Vladimir Filippov, oud-minister van Onderwijs en Wetenschap en rector van de Universiteit van de Vriendschap der Volkeren in Moskou.

Op 28 mei 2013 slachtofferde minister Dmitri Livanov zijn staatssecretaris Igor Fedjoekin, die Dissernet steunde, maar onderwerp werd van een door Zjirinovski geregisseerde jij-bak. Zjirinovski beschuldigde Fedjoekin van vervalsing van diens eigen proefschrift. Livanov verklaarde dat Fedjoekin wegens 'onhoudbare druk' was afgetreden.

Eind 2013 werden er op instigatie van premier Dmitri Medvedev een reeks maatregelen voor het Russische wetenschappelijke promotiestelsel afgekondigd als reactie op alle ophef rond Dissergate. Proefschriften moesten twee maanden vóór de promotieplechtigheid op het internet voor controle openbaar worden gemaakt. De appellatietermijn tegen vermeende gefalsificeerde proefschriften werd verlengd van drie tot tien jaar na de promotieplechtigheid.

Deze termijn gold echter niet voor proefschriften die vóór 2011 waren verdedigd. Dit tot groot ongenoegen van de Dissernet-gemeenschap, omdat hierdoor het overgrote deel van hun ontmaskeringen niet tot ontheffing uit wetenschappelijke titels zouden leiden na een hernieuwde beoordeling van een verdacht proefschrift in een dissovjet. VAK-voorzitter Filippov reageerde op deze kritiek met de stelling dat de straf van wetenschappelijke bedriegers van vóór 2011 bestond uit grote persoonlijke reputatieschade.

Tot slot werd het aantal gepubliceerde peer reviewed artikelen voor het halen van een titel opgevoerd: van één tot drie voor een kandidaatstitel en van zeven tot vijftien voor een doctorstitel. Ondanks deze maatregelen noemde minister Livanov in februari 2014 de activiteiten van Dissernet niettemin een 'politieke actie'.(9)

Ondertussen was Filippov aan een grote schoonmaak begonnen van dysfunctionele dissovjets. Dissovjets moeten voortaan uit minstens zeven hoogleraren op het betreffende wetenschappelijke vakgebied bestaan, die ieder bovendien in de voorgaande drie jaar minstens één peer reviewed artikel op hun vakgebied hebben gepubliceerd.

Dissernet zag in deze maatregel wel een optreden tegen dysfunctionele promotieraden, maar niet een optreden tegen namaakproefschriften. Volgens de organisatie blijft de VAK een 'onderneming voor de handel in gefalsificeerde dissertaties'.(10) Hoe dan ook, in 2014 werd het aantal dissovjets met 14 procent ingekrompen van 3.161 tot 2.706.(11) Filippov wil een verdere snelle 'optimalisering' van hun aantal tot 1.500 à 1.600.(12)

In een interview met de nieuwssite Polit.ru meldde Filippov verder een flinke daling in het aantal verdedigde proefschriften: 'In 2012 kwamen bij de VAK ruim 30.000 dissertaties binnen. In 2013 al een stuk minder, namelijk 18.000 dissertaties. In 2014 waren het ongeveer 15.000 dissertaties. Dus in twee jaar tijd is het aantal dissertaties gehalveerd. Ik bedacht me: dit is dus het "schuim", dit zijn die "overbodige" tien- tot vijftienduizend dissertaties per jaar! Die onnodige dissertaties van ambtenaren en zakenmensen.'(13) Overigens doen deze cijfers vermoeden dat het aantal geschatte nepdissertaties van minstens 10 procent door Dissernet nog een laag cijfer is.

Hervormingen
Ook onder echte wetenschappers is er wel kritiek op Dissernet. Zij verwijten Dissernet meer uit politieke dan uit inhoudelijke wetenschappelijke overwegingen te handelen. Verder stellen zij dat de goede wetenschappers onder de wetenschappelijke bedriegers moeten lijden, omdat als reactie op Dissergate een tijdrovend en bureaucratisch systeem van controle, registratie en rapportage van wetenschappelijke publicaties is opgezet.

Sinds Dissergate wordt er in de Russische wetenschappelijke wereld besproken of en hoe er hervormingen kunnen plaatsvinden in het promotiestelsel. Is het niet beter om op een internationaal vergelijkbaar PhD-stelsel over te gaan, met slechts één promotieniveau? Moet het promotierecht het exclusieve recht worden van de onderzoeksinstellingen zelf, van universiteiten en onderzoeksinstituten? Moet de kwaliteitsbewaking van proefschriften niet aanzienlijk worden versterkt?

Dit artikel heeft niet een afgerond einde. Dissernet gaat door met zijn speurwerk en zijn loopgravenoorlog met het Ministerie van Onderwijs en Wetenschap en de VAK. In juni 2015 meldde de organisatie nog dat 87 procent van de verdedigde proefschriften in de Noord-Kaukasus als 'plagiaat' is te betitelen.

Het leidt in deze regio soms tot haast hilarische bevindingen, bijvoorbeeld als er plagiaat wordt geplagieerd. Zo heeft volgens Dissernet senator Batoe Chasikov van Kalmukkië in een zwaar geplagieerd proefschrift van een bestuurder in Kabardino-Balkarië, De ontwikkelingsstrategie van het ondernemerspotentieel in een regio, Kabardino-Balkarië overal met Ctrl-F vervangen door Kalmukkië.(14)

In juni 2015 bevatte het Dissernet-bestand van namaakdissertaties 1.382 proefschriften op het gebied van economie, 557 op het gebied van rechten, 319 op het gebied van pedagogiek en 234 op het gebied van medische wetenschappen.(15)

Naast plagiaat en andere vormen van falsificatie is er voor bestuurders en zakenmensen nog een manier om zonder al te veel wetenschappelijke inspanning aan een wetenschappelijke titel te komen, namelijk een proefschrift laten schrijven door een kundige klussende onderzoeker. Er zijn volgens de krant Kommersant sites die 'uniek onderzoek' aanbieden voor 1.000 roebel per bladzijde, of een compleet pakket, inclusief verdediging bij een dissovjet, voor een totaalbedrag van 1,5 miljoen roebel (ruim 70.000 euro). In dat geval zijn digitale zoeksystemen naar plagiaat machteloos.(16)

(1) Aleksandr Tsernych, 'Naoeka zasjtsjisjtsjat. Kak "dissergejt" priblizil oetsjonych k narodoe', in: Kommersant, 14-5-2015 (www.kommersant.ru/doc/2469932).
(2) Ibidem.
(3) Vadim Zlobin, 'Astachova oelitsjili v plagiate. Dissertatsija omboedsmena na 80% sostoit iz zaimstvovanij, oetverzjdajet zjoernalist Sergej Parchomenko', op: www.utro.ru/articles/2013/04/03/1111064.shtml, 3-4-2013.
(4) Andrej Zajakin, '"Priznat diplom doktora naoek nedejstvitelnym"', op: http://www.novayagazeta.ru/society/64772.html, 8-8-2014.
(5) Michail Mosjkin, 'Zjertvy obsjtsjestvennogo doznanija. "Moskovskije novosti" vspominajoet glavnych gerojev skandalov, svjazannych s dissertatsijami', op: mn.ru/society_edu/20130311/339188825.html, 11-3-2013.
(6) Kristina Kroetilina, 'Minobrnaoeki otkazalos ot totalnoj proverki dissertatsij', in: Novyje Izevstija, 31-1-2014.
(7) Aleksej Bojarski, 'Anatomija korroeptsii: EGE i "dissergejt". Kak reforma obrazovanija otrazilas na vzjatotsjnikach i plagiatorach', in: Kommersant, 29-6-2015 (www.kommersant.ru/doc/2744292).
(8) Siranoesj Sjarojan, 'Doktorskaja s doesjkom', in: Kommersant, 1-4-2013, (www.kommersant.ru/doc/2149992).
(9) Kristina Kroetilina, 'Vzjatsja za tsjoezjoj oem. Borba s falsjivymi dissertatsijami svoratsjivajetsja', in: Novyje Izvestija, 14-2-2014.
(10) Andrej Zajakin, 'Dissernet. Tsjto sdelano za god', op: ej.ru/?a=note_print&id=26762, 9-1-2015.
(11) Ivan Tjazjlov, 'Dissertatsij stalo mensje. Glava Vyssjej attestatsionnoj kommissii obesjtsjajet dalnejsjeje sokrasjtsjenije dissertatsionnych sovetov', in: Kommersant, 23-1-2015 (www.kommersant.ru/doc/2653258).
(12) Natalija Demina, '"Zakroetim gajki - i pena oejdjot"', op: polit.ru/article/2015/01/27/interview_filippov1, 27-1-2015.
(13) Ibidem.
(14) Goelja Arifmezova, '"Dissernet" nazval protsent plagiata na Severnom Kavkaze. 87% naoetsjnych rabot v regione podgotovleny nedobrosovestno', in: Nezavisimaja Gazeta, 16-6-2015 (www.ng.ru/ng_politics/2015-06-16/15_analiz.html).
(15) Zie noot 7.
(16) Ibidem.

Dit artikel verscheen eerder in het tijdschrift Donau (2015, nr. 2)