Zes militaire escalatiescenario's voor Oekraïne

Jan Limbeek

Na het vredesakkoord van Minsk-II van donderdag 12 februari 2015 en de val van Debaltsevo zes dagen later, werd het betrekkelijk rustig in Oost-Oekraïne. Volgens de invloedrijke, private inlichtingenorganisatie Stratfor is er een strategisch onaantrekkelijke situatie ontstaan voor Rusland, waardoor een hernieuwde escalatie in Oekraïne denkbaar is. Stratfor heeft drie militaire scenario's bedacht en drie varianten hierop.

Sommige experts zijn van mening dat president Vladimir Poetin met het veroveren van de Krim en het destabiliseren van Oekraïne zijn doel om het Oekraïense lidmaatschap van de NAVO en de EU te dwarsbomen al bereikt heeft en net zo goed kan stoppen met de gewelddadigheden. Stratfor denkt hier duidelijk anders over omdat Poetin en het hardliner-deel van zijn entourage de strategische kwetsbaarheid van zowel de Krim als het rebellendeel van de Donbass heel zorgelijk vinden.

Op 18 maart 2014 werd de Krim middels een handtekening van Poetin bij Rusland gevoegd. De toevoerlijnen naar het schiereiland zijn echter makkelijk af te snijden. Vanuit militair oogpunt is de Krim makkelijk te isoleren.

In Oost-Oekraïne is een flink deel van de provincies Donetsk en Loegansk (samen de Donbass) in handen van proRussische rebellen en Stratfor constateert dat het een slecht verdedigbare uitstulping vormt. Stratfor gaat er gemakshalve vanuit dat dit deel van de Donbass al Russisch is, hoewel Rusland - anders dan bij de Krim - niet het officiële voornemen heeft om de Donbass te annexeren.

In deze situatie zou Rusland kunnen overgaan tot een brug-over-land scenario ('Land bridge') teneinde beter verdedigbare grenzen te verkrijgen (deels langs de rivier de Dnjepr) en een landverbinding met de Krim te creëren via het uiterste zuiden van Oekraïne.

Rusland moet in dit scenario 46.620 km2 veroveren (iets meer dan Nederland), dat twee miljoen inwoners telt. Daarvoor heeft Rusland een aanvalsmacht nodig van 24.000 à 36.000 militairen en de operatie kost zes tot veertien dagen.

Na de succesvolle verovering van een gebied is er een anti-terreur macht (counter insurgency) nodig en een verdedigingsmacht om het gebied in handen te houden. Afhankelijk van de mate van verzet onder de bevolking heeft Rusland anti-terreurtroepen nodig ter grootte van 4.200 tot 42.000 militairen. Het verschil is zo groot omdat onbekend is hoe fel de bevolking zich tegen een Russische bezettingsmacht gaat verzetten. Als de NAVO Kiev gaat assisteren, dan zijn er 40.000 à 55.000 militairen nodig.

Vreemd is dat Stratfor alleen in dit scenario rekening houdt met betrokkenheid van de NAVO en geen van de volgende scenario's. Normaal gesproken gaat Stratfor in Oekraïne niet uit van externe westerse militaire bemoeienis, want de gevolgen van zo'n escalatie zijn onduidelijk en dus niet planbaar.

Het veroveren van de gehele zuidkust van Oekraïne is de tweede Russische militaire optie. Dit scenario kost ongeveer twee keer zoveel militairen. Een aanvalsmacht van 40.000 à 60.000 militairen is nodig om een gebied te veroveren van 103.600 km2 (tweeënhalf keer Nederland), waar zes miljoen mensen wonen. De operatie duurt 23 à 28 dagen.

Vanwege de slecht verdedigbare grenzen is er een grote verdedigingsmacht van 80.000 à 112.000 militairen nodig. Tevens moeten er anti-terreurtroepen komen, variërend in grootte van 13.200 tot 120.000 manschappen, om het gebied te pacificeren.

Naarmate men verder van de Donbass af komt, zal de bevolking, die talrijker is, zich minder proRussisch of zelfs vijandig opstellen. Dan is een grotere anti-terreurmacht noodzakelijk.

Het nadeel het veroveren van geheel of gedeeltelijk Zuid-Oekraïne, met name het tweede scenario, is dat de nieuwe grenzen in een vlak terrein verdedigd moeten gaan worden, hetgeen altijd moeilijk en kostbaar is. De aanvoerlijnen zijn dan bovendien lang.

Het derde scenario, verovering van de gehele Oost-Oekraïne, ondervangt dit laatste probleem, omdat de nieuwe oostgrens dan gevormd wordt door de zeer brede Dnjepr. Omdat dit gebied zo goed verdedigbaar is, denkt Stratfor dat dit scenario voor Rusland het zinnigst is.

Een ander voordeel is dat de verovering van dit gebied heel snel kan gaan, het vergt naar schatting slechts elf tot veertien dagen. Veel sneller dan het tweede scenario omdat er verschillende toegangswegen zijn.

Aan de andere kant zijn er ook grote nadelen aan deze operatie verbonden. Ten eerste moet er een groot gebied van 222.740 km2 veroverd worden (ruim 5 keer Nederland), waar dertien miljoen mensen wonen. Daarom zijn er veel troepen nodig: een aanvalsmacht van 91.000 à 135.000 troepen, geen grotere verdedigingsmacht door het duidelijk afgebakende gebied dankzij de Dnjepr, maar wel 28.000 à 260.000 anti terreur troepen.

De mobilisering en verplaatsing van zulke aantallen militairen zorgt ervoor dat Europa en de VS in een vroeg stadium op de hoogte van de plannen zullen zijn.

De gehele Russische landmacht telt ongeveer 280.000 militairen, hetgeen betekent dat Rusland onvoldoende troepen heeft als de bevolking zich fel verzet. Een beperkter variant op dit scenario zou beter haalbaar zijn: de verovering van alleen de zuidelijke helft van Oost-Oekraïne, onder de lijn Charkov - Dnjepropetrovsk. Dit scenario is beter uit te voeren, maar resulteert in een moeilijk verdedigbare noordgrens.

De vijfde variant is het kleinst: de verovering van de rest van de provincies Loegansk en Donetsk. Het voordeel van deze militair beperkte variant is dat vergroting van deze gebieden ze economisch beter levensvatbaar maken. Het nadeel is dat geen van de bovenvermelde strategische omstandigheden zijn verbeterd: er blijven slecht verdedigbare grenzen en de Krim is nog niet over land verbonden met Rusland. Het lijkt daarom waarschijnlijk dat de oorlog na dit scenario nog niet voorbij is.

Ditzelfde valt te zeggen over het zesde scenario: een serie aanvallen over de gehele Russisch-Oekraïense grens om de Oekraïense verdedigingsmacht te verspreiden en daarmee te verzwakken. Maar het levert verder geen strategische voordelen op voor Rusland en moet daarom gezien worden als voorbereiding op een van de andere scenario's of als dreigement om Kiev tot grotere concessies te bewegen.

In een handzame video worden de bovenvermelde scenario's beschreven.

In alle zes scenario's is Russisch militair succes verzekerd, want het Oekraïense leger is niet opgewassen tegen de Russische militaire kracht, maar ze brengen wel grote kosten met zich mee. Door de hoge kosten zouden Russische beslissers militaire opties aan zich voorbij kunnen laten gaan. Maar dit hoeft natuurlijk niet.

Opvallend is dat Stratfor uitgaat van directe Russische betrokkenheid, waardoor de acties soepel en snel zal verlopen. Het is natuurlijk realistisch om Rusland te zien als kwade genius in het Oekraïne-conflict, maar tot nu toe probeerde Rusland niet openlijk een oorlogspartij te zijn en moesten rebellen én irreguliere Russische manschappen de strijd voeren. Stratfor gaat er in de scenario's vanuit dat Rusland zich openlijk in Oekraïne gaat mengen.

Als dit niet gebeurt en de strijd blijft op de eerdere manier gevoerd worden, dan zal de snelheid en de mate van succes voor Rusland minder zijn dan door Stratfor beschreven.