Rusland en de Griekse crisis

René Does

Hoewel de Russen zich economisch meer zorgen maken over de beurscrisis in China en de mogelijke daling van de olieprijs door de recente overeenkomst tussen de VS en Iran over het Iraanse atoomprogramma, worden ook de ontwikkelingen rond Griekenland en de euro met grote belangstelling gevolgd. De Russische beschouwingen over de Griekse crisis lopen uiteen van adviezen aan Russische toeristen die naar Griekenland gaan tot geopolitieke beschouwingen over de lessen en de mogelijke winst die Rusland kan halen uit de Griekse problemen binnen de eurozone.

Net als Nederlandse toeristen wordt Russische toeristen naar Griekenland aangeraden zo veel mogelijk euro's in cash mee te nemen door de (mogelijke) problemen met pinnen uit automaten en betalen per creditcard, en dan liefst het hele bedrag dat men denkt uit te geven tijdens de vakantie. Voor veel Russische toeristen zal dit overbodige raad zijn, want Russen betalen ook thuis boodschappen vaker in cash en voor Russische toeristen geldt helemaal dat ze het liefst in cash betalen voor hun dagelijkse en andere uitgaven.

Natuurlijk overheerst ook in Rusland het grotere beeld naast advies aan toeristen. Binnen Russische regeringskringen is besproken welke financiële en economische hulp Rusland het door de geldschieters getergde Griekenland zou kunnen bieden. Deze hulpvraag is - dikwijls impliciet - gekoppeld aan de zwaar verslechterde verstandhouding tussen Rusland en de Europese Unie, en concreet aan de wens van de Russische regering om de tweespalt door de Griekse crisis binnen de Europese Unie te versterken en het Europese economische sanctiebeleid jegens Rusland te ondermijnen.

Zo vroeg parlementslid Andrej Kroetov van de centrumlinkse partij Rechtvaardig Rusland in een brief aan president Vladimir Poetin te onderzoeken of in het Russische importverbod voor Europese landbouwproducten een uitzondering kan worden gemaakt voor Griekse landbouwproducten. Volgens Kroetov zou een Griekse vrijstelling een belangrijke sector van de Griekse economie helpen en ook geen inbreuk betekenen in het binnenlandse landbouwbeleid van importvervanging van geboycotte producten door verhoging van de Russische landbouwproductie, omdat Griekse landbouwspecialiteiten als fetakaas, olijven, tabak en noten geen specialismen van de Russische landbouwsector zijn en ook niet zullen worden.

Investeringen
De Griekse premier Alexis Tsipras heeft zijn goede relatie met Poetin ook als drukmiddel jegens de trojka van crediteurs (IMF, Europese Commissie en Europese Centrale Bank) gebruikt. In de afgelopen drie maanden hebben Poetin en Tsipras elkaar twee keer ontmoet in Moskou en daarnaast regelmatig met elkaar getelefoneerd.

Maar alle Russische bestuurders, financiële specialisten en commentatoren zijn het eens dat Rusland, in vergelijking met het nieuwe financiële hulppakket van 85 miljard euro voor drie jaar van de trojka, Griekenland qua financiële steun weinig tot niets te bieden heeft.

Het enige waartoe Rusland concreet in staat is, zijn extra investeringen in de Griekse economie, met name in de haveninfrastructuur en in energiepijpleidingen voor de toekomstige import en transit van gas en olie uit de Kaspische regio. Dit kan in de vorm van leningen voor aandelen in zulke bedrijven.

Zo'n schema lijkt dan veel op hoe de privatisering van Russische staatsbedrijven in de jaren negentig plaatsvond, namelijk het omzetten van aandelen in eigendom als de leningen niet afbetaald kunnen worden. Maar ook dit idee heeft niet al te veel perspectief, want het is vooral China dat de laatste tijd de hoofdrol speelt in investeringen in de Griekse infrastructuur.

Verder is er in Rusland gefilosofeerd over Griekenland als nieuw lid van de BRICS, het informele samenwerkingsverband van Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika. Op 10 juli, tijdens de recente BRICS-top in Oefa, de hoofdstad van de Russische deelrepubliek Basjkortostan aan de middenloop van de Wolga, werd voor de BRICS-landen een Nieuwe Ontwikkelingsbank opgericht, die een werkkapitaal van 100 miljard dollar kreeg.

Maar ook dit idee is weinig realistisch: Griekenland is geen groot, zich snel ontwikkelend land als de BRICS-leden. De nieuwe bank is bovendien bedoeld voor investeringen in projecten op het gebied van energie, transport en industrie in de vijf lidstaten. En de overige vier leden buiten Rusland hebben niet de Russische geopolitieke bijbedoelingen jegens Europa bij het mogelijk verstrekken van leningen aan Griekenland. Financiële steun aan Griekenland stond dan ook niet op de agenda tijdens de BRICS-top in Oefa.

Euraziatische Economische Unie
Rusland zou Griekenland daarnaast kunnen uitnodigen (ook) lid te worden van de Euraziatische Economische Unie (EEU), die moet uitgroeien tot tegenhanger van de EU in verschillende opvolgerstaten van de voormalige Sovjet-Unie. De huidige lidstaten zijn Rusland, Kazachstan, Wit-Rusland en Armenië. De volgende wordt Kirgizstan.

In deze vrijhandelszone zou Griekenland dan een grote extra afzetmarkt voor met name zijn landbouwproducten krijgen. Maar ook dit voorstel is voor alles een theoretische constructie. Het is zeer onwaarschijnlijk dat Griekenland de EU zal inruilen voor de EEU of dat een Grieks lidmaatschap van zowel de EU als de EEU praktisch denkbaar en uitvoerbaar is.

Niettemin wijzen veel Russische commentatoren op de religieuze en politiek-psychologische verwantschap tussen Rusland en Griekenland. Beide landen zijn christelijk-orthodox en hebben een sterke socialistische politieke traditie. Politiek commentator Vladislav Inozemtsev beoordeelde Griekenland en Rusland als landen met eenzijdige economieën die zich drukker maken over 'nationale trots' dan over economische rationaliteit.

Hoewel in ongelijke uitgangspositie op het moment, staan beide landen voor vergelijkbare moderniseringsvragen. Bovendien kunnen de Russen meevoelen met de Grieken, want in 1998 hebben zij een vergelijkbare nationale schuldencrisis doorgemaakt.

De huidige problemen in de Europese Unie hebben zowel geopolitieke voordelen als waarschuwingen voor Rusland, aldus de Russische buitenlandcommentator Fjodor Loekjanov. Door de Griekse crisis en de nieuwe 'massa-immigratie' zal de EU minder energie en tijd kunnen besteden aan de problemen in de relatie met Rusland na de annexatie van de Krim en de burgeroorlog in het oosten van Oekraïne.

Gelijktijdig moeten de Europese problemen een waarschuwing zijn voor Rusland in zijn streven in de voormalige Sovjet-Unie een Euraziatische Unie te stichten als Euraziatische tegenhanger van de EU, aldus Loekjanov. Een monetaire unie binnen een Euraziatische Unie kan vergelijkbare monetaire problemen opleveren, omdat de economisch zwakkere broeders binnen een toekomstige Euraziatische Unie, zoals Armenië, Tadzjikistan en Kirgizstan, met de Griekse crisis vergelijkbare problemen kunnen opleveren.

Geopolitieke beslissingen kunnen een hoge economische prijs hebben, is een les die veel Russische commentatoren uit de Griekse crisis trekken. Volgens politicoloog Dmitri Oresjkin is Griekenland 'economisch een zwart gat, dat door de EU wordt onderhouden uit geopolitieke overwegingen'.