Dalende olieprijs slecht nieuws voor Rusland
Jan Limbeek
Sinds midden mei 2015 is de olieprijs weer aan het dalen. Begin augustus dook Brent-olie beneden 50 dollar per vat en de Russische exportvariant Oeral was nog goedkoper. Het einde van de prijsval lijkt niet in zicht. Wat betekent dit voor het verwachte Russische economisch herstel en de overheidsfinanciën?
De prijs van olie wordt bepaald door de omvang van de vraag naar olie en het aanbod van olie. Verwachtingen van handelaren spelen een hoofdrol. De markt doet nooit precies wat handelaren verwachten, dus de olieprijs kan lager of hoger uitvallen. Bovendien kunnen onverwachte factoren, zoals oorlogen, optreden. Ondanks de onzekerheid zijn de voortekenen sterk dat de prijs laag blijft of verder zal dalen.
Allereerst de vraag. Allerwegen wordt aangenomen dat de vraag naar olie structureel beperkt blijft door energiebesparing en lagere groei in China, die de regionale of zelfs mondiale economische groei negatief beïnvloedt. Op kortere termijn neemt de vraag naar olie extra af omdat in de herfst de olieconsumptie traditioneel op het dieptepunt zit, terwijl de vraag naar olie nu al laag is.
Het aanbod van olie blijft naar verwachting hoog omdat er door technologische vooruitgang meer en goedkoper olie uit bestaande en nieuwe putten wordt gewonnen. Vooralsnog heeft de veel lagere olieprijs weinig invloed op het productieniveau. Veel productie is blijkbaar niet zo onrendabel bij het veel lagere prijspeil van 2015 als werd aangenomen. Wellicht zal de productie door de huidige prijsval wel duidelijk afnemen. Het nucleaire akkoord met Iran maakt daarnaast de weg vrij voor substantiële extra Iraanse olieproductie en -export.
Een andere reden om de productie op peil te houden is juist de lage prijs: de meeste olieproducenten proberen de dalende olie inkomsten te compenseren door meer te produceren. Dit geldt ook voor Rusland, waar de olieproductie een van de weinige sectoren is die groei laat zien.
Het huidige aanbod van olie overtreft de vraag en het lijkt erop dat dit de komende tijd zo zal blijven. Volgens analisten van Goldman Sachs was het overaanbod in januari 2015 1,8 miljoen vaten per dag en in juli 2 miljoen vaten. De onderstaande grafiek laat zien dat de olieprijs met rasse schreden het dieptepunt nadert van eind januari 2015, toen de Oeral-olieprijs beneden de 45 dollar per vat lag. Oeral-olie is de Russische exportvariant en doorgaans één tot drie dollar goedkoper dan de Brent standaard.
Olieprijs per vat Oeral-olie ($) sinds 10 augustus 2010. Grafiek: www.neste.com.
Aan de andere kant was er in de periode februari - mei ook een overaanbod van olie, wat niet verhinderde dat de prijs steeg tot 64 dollar per vat Oeral-olie midden mei. Voorspellers in die tijd verwachtten eerder een geleidelijke stijging dan een daling van de olieprijs, laat staan een ineenstorting. De ontwikkeling van de olieprijs is berucht slecht voorspelbaar is, zeker op langere termijn.
Door de huidige lagere olieprijs stroomt er steeds minder oliegeld naar Rusland. Het aanbod van petrodollars daalt, waardoor de koers van de dollar stijgt en die van de roebel daalt. Een nominaal dalende koers van de roebel tegenover de dollar (en de euro) is al enkele maanden zichtbaar. De nominale roebelkoers had eind juli nog lang niet het niveau van eind januari 2015 bereikt. Maar de waardevermindering van de roebel gaat wel steeds harder.
Op 20 mei bereikte de roebel de hoogste waarde in 2015 van 49 roebel voor een dollar. Op 20 juni was de roebel verzwakt naar 54 roebel voor een dollar en op 24 juli naar 57 roebel voor een dollar. Op 8 augustus moest men al 63 roebels neertellen om een dollar te kopen en 70 roebel om een euro te kopen. De reële daling van de roebel, dus rekening houdend met de inflatieverschillen in de thuislanden van de munten, is een stuk minder omdat de Russische prijzen veel harder stijgen.
Aangezien de Russische Centrale Bank (RCB) niet meer met steunaankopen op de markt intervenieert om de koers van de roebel te stutten, kan men veilig aannemen dat samen met de olieprijs ook de koers van de roebel de komende maanden verder zal verzwakken. Te meer daar de RCB de rente op 31 juli 2015 voor de vijfde opeenvolgende keer heeft verlaagd, nu van 11,5 naar 11 procent, ondanks de zwakke roebel. De renteverlaging dient volgens de RCB om de economie te stimuleren. De RCB denkt dat in juli 2016 de inflatie zal zijn teruggelopen tot onder de zeven procent (in juli 2015 15,6 procent). Verdere renteverlagingen zijn daarmee waarschijnlijk.
| jan 15 | feb 15 | mrt 15 | apr 15 | mei 15 | jun 15 | jul 15 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Dollarkoers, einde maand | 68,9 | 61,3 | 58,5 | 51,7 | 53,0 | 55,5 | 59,0 |
| Dollarkoers, maandgemiddelde | 61,7 | 64,6 | 60,2 | 52,9 | 50,6 | 54,5 | 57,1 |
| Eurokoers, einde maand | 78,1 | 68,7 | 63,4 | 56,8 | 58,0 | 61,5 | 64,7 |
| Eurokoers, maandgemiddelde | 72,6 | 73,5 | 65,4 | 57,0 | 56,5 | 61,2 | 62,9 |
| Bron: Centrale Bank van Rusland | |||||||
Extra depreciatie van de roebel is slecht voor de koopkracht van de iets rijkere Russische consument omdat hij wederom meer moet betalen voor importproducten. Alle geïmporteerde producten en producten die (deels) met behulp van geïmporteerde materialen worden gemaakt zullen extra in prijs stijgen, waardoor het algemene prijsniveau zal toenemen. De dalende inflatietrend vermindert door de depreciatie en de koopkracht van de bevolking daalt. Ook de renteverlaging bevordert de inflatie.
Op langere termijn verwacht de RCB dat de inflatie afzwakt. Een diepere en/of langduriger economische krimp beperkt ook de inflatie. De inflatiedoelstelling van de RCB is vier procent, een niveau dat men in 2017 denkt te bereiken. Het zou fijn zijn voor Rusland als dit lukt want de huidige stagflatie (hoge inflatie plus economische stagnatie) is heel slecht voor de economie.
De olieprijs en de wisselkoers van de roebel zijn dus communicerende vaten. Voor de overheidsfinanciën heeft een zwakke roebel het voordeel dat dollarinkomsten veel meer roebels opleveren. Toch is de roebelwaarde van de olie en gasinkomsten met een vijfde afgenomen. In de periode januari - mei 2015 kwam 46 procent van de federale inkomsten uit olie en gas (9 procent bbp). Dit was een jaar eerder nog 54 procent (11 procent bbp). De overheidsuitgaven worden gedaan in roebels.
Maar dit wil natuurlijk niet zeggen dat een lage olieprijs goed is voor de economie. Volgens minister van economie Aleksej Oeljoekajev is de Russische economie in het tweede kwartaal van 2015 met 4,4 procent gekrompen. (Min 4,6 procent volgens de Staatsdienst voor de Statistiek.) De krimp bedroeg 2,2 procent in het eerste kwartaal van 2015.
De meeste prognoses gaven aan dat de krimp in het tweede kwartaal het grootst zou zijn, waarna het economisch herstel zich geleidelijk inzet. Of deze verwachting uitkomt bij de huidige prijsval van olie is onzeker. De eerste economische gegevens van juli 2015 laten zien dat het economisch herstel doorgaat, maar de gevolgen van de ineenstortende roebel en olieprijs gingen juli nog grotendeels voorbij.
Volgens een Bloomberg enquête onder twintig economen leidt een olieprijs van 40 dollar tot een economische krimp in Rusland van vijf procent in 2015 en één procent in 2016, waarna de economie weer groeit in 2017 met 0,8 procent. De RCB zei in juni 2015 al die drie jaren krimp te verwachten als de olieprijs op 40 dollar per vat blijft.