Russen over de Europese vluchtelingencrisis

René Does

Een mengeling van verwondering, plaatsvervangende ontzetting en gelijk halen: met deze combinatie van gedachten en gevoelens kunnen de reacties van Russische politici en journalisten op de vluchtelingencrisis in de Europese Unie worden samengevat. De Europese vluchtelingencrisis is niet het hoofdthema in de Russische media, dat is de economische crisis in het land, maar wordt wel met grote belangstelling gevolgd. Hierbij zijn er enkele opmerkelijke verschillen met de berichtgeving en analyses in onze media.

Ook in de Russische kranten en tijdschriften is er kundige objectieve verslaggeving over de omvang en de Europese reacties op de vluchtelingenstroom. Er wordt op gewezen dat de politiek en de bevolking van de Europese Unie overvallen zijn door de omvang van de nieuwe vluchtelingenstroom en er daarom van een 'crisis' sprake is.

Het is immers de grootste migratiestroom sinds de Tweede Wereldoorlog en een veel grotere vluchtelingenstroom dan die werd losgemaakt door de burgeroorlog in voormalig Joegoslavië. Toen was er in 1992 een stroom van 438.000 Joegoslavische vluchtelingen, terwijl de nieuwe vluchtelingenstroom dit jaar uit het Midden-Oosten en Afrika minstens twee keer zo groot zal zijn.

Verder berichten de Russische media over de routes via welke de vluchtelingen Europa binnen komen, over de dodelijke slachtoffers die onder de vluchtelingen vallen door omgeslagen boten op de Middellandse Zee, over de verstikking van 71 vluchtelingen in Oostenrijk in een vrachtwagen, en dat de nieuwe migrantenstroom in de eerste plaats bestaat uit echte vluchtelingen voor geweld en minder uit economische gelukzoekers.

Ook wijzen de Russische media op de onenigheid binnen de Europese Unie over de opvang en de verdeling van migranten tussen het 'oude Europa', de oorspronkelijke lidstaten in West-Europa, en het 'nieuwe Europa', de jongste lidstaten in Oost-Europa, die weigeren mee te werken aan een omvangrijke en ruimhartige opvang van vluchtelingen, en hoe de feitelijke ontmanteling van het Dublin-verdrag (aanmelding in land van aankomst) kan leiden tot inperking van het Schengen-verdrag (vrij grensverkeer) tussen de lidstaten van de Europese Unie.

Buitenlandredacteur Aleksandr Anitsjkin van de krant Kommersant is typerend voor de Russische berichtgeving als hij zich op 31 augustus afvraagt hoe de Europese Unie de vluchtelingenstroom met volledige naleving van de internationale vluchtelingenregels denkt op te vangen: 'Dit klinkt allemaal mooi, en het is ook niet moeilijk voor te stellen als het om individuele gevallen, tientallen of zelfs honderdtallen gaat. Maar wat als het getal naar de honderdduizend oploopt? En op de langere termijn zelfs naar de miljoenen. Per jaar! Hierover wordt openlijk en verwoed gesproken. De angsten van de Europeanen zijn begrijpelijk: wij worden opgeslokt, wij gaan ten onder, wij "houden op te bestaan".'

Naast de feitelijke verslaggeving zijn er in de analyses en opiniestukken in de Russische media twee zienswijzen die uitdrukkelijk verschillen van de gebruikelijke Europese analyses en opinies. Dat zijn de culturele en de geopolitieke insteek. Let wel: Russen zijn niet zo van de 'politieke correctheid'.

Beschavingenstrijd
Veel meer dan de Europeanen zijn de Russen van mening dat de internationale politiek mede wordt bepaald door een beschavingenstrijd, zoals die is gepresenteerd door de Amerikaanse politicoloog Samuel P. Huntington in zijn geruchtmakende artikel 'The Clash of Civilizations' in het zomernummer van 1993 van het tijdschrift Foreign Affairs.

Op basis van dit idee van een beschavingenstrijd in de wereld kunnen veel Russische commentatoren een gevoel van plaatsvervangende ontzetting niet onderdrukken vanwege de omvang van de nieuwe vluchtelingenstroom en het feit dat deze stroom voor het merendeel bestaat uit moslims die naar een christelijk werelddeel trekken.

Daar bovenop vertonen Europeanen volgens hen door welvaartsverweking en een heersende ideologie van 'multiculturalisme' ook nog een gebrek aan weerstand tegen de dreigende 'islamisering' van hun continent en trekken ze gedwee hun portemonnee voor de migranten.

'Als je de levensomstandigheden van de vluchtelingen in Duitsland vergelijkt met die van de meerderheid in eigen land, dan is dit niet gewoon een andere kwaliteit van leven, maar communisme!' meende verslaggever Sergej Pankratov van de kwaliteitszakenkrant Kommersant in een reportage van 24 augustus onder de titel 'Waarheen te vluchten voor de vluchtelingen' over de voorzieningen voor vluchtelingen in Berlijn.

De vooraanstaande islamoloog Aleksej Malasjenko voorspelt dat het Europa niet zal lukken de huidige vluchtelingenstroom probleemloos te integreren, waarbij hij verwijst naar de problematische situatie van de 1,5 miljoen Arabieren die in de jaren zeventig de banlieus van de grote Franse steden zijn gaan bevolken. 'Het is onmogelijk die massabevolking die rond Europa leeft te "verteren",' aldus Malasjenko (Jezjednevny Zjoernal, 1-9-2015). Zeker moslims zullen zich volgens Malasjenko niet zo maar aan de Europese maatschappij aanpassen.

In schrille bewoordingen wordt deze vorm van culturele analyse verwoordt in de populistische krant Komsomolskaja Pravda. Op 2 september publiceerde de krant een dagboek uit 2015 van de Russische Galina Ivanova, die in München als bio-ingenieur woont en werkt, maar aan vertrekken denkt vanwege een vermeende weg-met-ons-mentaliteit van Duitsers tegenover islamitische immigranten.

Commentator Andrej Baranov spreekt in een nawoord bij het dagboek van Europese 'zelfmoordpolitiek': 'Europa verliest zienderogen zijn historische identiteit. Religie, culturele tradities, oude wetten en gebruiken: dit alles wordt bewust en zelfs met openlijke masochistische trekken geslachtofferd voor de zogenoemde politiek van het multiculturalisme.'

Oorlogsverslaggeefster Darja Aslamova van de Komsomolskaja Pravda mengde zich in een lange reportage van eind augustus onder gestrande vluchtelingen in Servië en Hongarije. 'In 2015 is Europa ontploft', schrijft zij. 'Dat wat begon als een klein immigratiestroompje is plotseling omgeslagen in een machtige mensengolf, die in staat is het gezellige, nette Europa van de kaart te vegen.'

De redactie van de krant maakte als bovenschrift bij Aslamova's reportage: 'Het gaat hier niet om klassieke vluchtelingen. Zij voelen zich de baas op hun nieuwe plek, minachten de plaatselijke inwoners die hen helpen en eisen voor zichzelf steeds nieuwe voorzieningen.'

Geopolitiek
Het eigen gelijk halen in de Russische berichtgeving komt vooral naar voren in de analyses van regeringsfunctionarissen en regeringsgezinde media. Zij wijzen erop dat Europa de migratie over zichzelf heeft afgeroepen door actief regime change te steunen in de hen omringende regio's, dat wil zeggen de fluwelen revoluties in voormalige sovjetrepublieken als Oekraïne en de Arabische Lente in de Arabische wereld.

Met name de bombardementen van de NAVO op de Libische leider Moammar Khadaffi worden dan naar voren gebracht. Rusland was en is, zoals bekend, groot tegenstander van het aanvallen van zittende regimes in het Midden-Oosten, zoals dat van wijlen kolonel Khadaffi en de Syrische president Bashar al-Assad. 'Deze vluchtelingencrisis zonder precedent is het directe gevolg van de absoluut onverantwoordelijke en ondoordachte politiek van vervanging van politieke regimes', zei woordvoerster Marija Zacharova van het ministerie van Buitenlandse Zaken tegen de nieuwssite Utro.ru (4-9-2015).

Ook president Ramzan Kadyrov van de islamitische deelrepubliek Tsjetsjenië deed een duit in het zakje: 'De Verenigde Staten en Europa hebben deze landen (in het Midden-Oosten - RD) ondermijnd, de economie vernietigd, langdurige interne conflicten geprovoceerd en de wanhopige inwoners gedwongen vluchtelingen te worden.' (www.utro.ru, 4-9-2015) Hij roept islamitische landen op hun verantwoordelijk te nemen: 'Daarom roep ik de leiders van Turkije, Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Qatar, Oman, Bahrein, Koeweit, Jordanië, Indonesië, Maleisië, Kazachstan, Turkmenistan, Oezbekistan, Azerbeidzjan en Tadzjikistan en alle andere moslimlanden op om op te staan om hun broeders in het geloof te beschermen.'

De Komsomolskaja Pravda stelde op 4 september dat Europa het onheil van de vluchtelingencrisis over zichzelf heeft afgeroepen door de bombardementen op de 'kustbewaker van Europa', dat wil zeggen de voormalige Libische leider Khadaffi. Dan maak je zelf een gat in het hek dat om Europa was gebouwd.

Relatief veel aandacht is er voor de afwerende reacties van de leiders van de nieuwe Oost-Europese lidstaten op een verdeelsysteem vanuit Brussel van vluchtelingen over de lidstaten, zoals die van de Hongaarse premier Viktor Orbán en zijn Slowaakse ambtgenoot Robert Fico. Die laatste wordt vaak geciteerd met zijn opinie dat Slowakije bereid is alleen enkele honderden Syrische vluchtelingen op te nemen als het om christenen gaat en met zijn verweer dat Slowakije niet om de NAVO-bombardementen op Libië heeft gevraagd en zijn land niet schuldig is aan het conflict in Syrië.

Het opmerkelijke feit doet zich dus voor dat de leiders van het 'nieuwe Europa' in hun analyses en opinies dichter bij die van de Russen staan dan bij de oorspronkelijke EU-lidstaten in het 'oude Europa'.