Rusland: woord van het jaar 2015

René Does

De Europese vluchtelingencrisis heeft eind 2015 ook de Russische verkiezing van het woord van het jaar gehaald. Sterker nog, als woord van het jaar 2015 kozen Russische taalkundigen het woord беженцы (vluchtelingen).

In zijn algemeenheid geldt dat de jaarlijkse keuze van bestaande en nieuwe woorden en uitdrukkingen laat zien dat 2015 zeker ook voor Rusland een grimmig en gewelddadig jaar is geweest. Het is oorlog, terrorisme, moord, sancties, economische crisis en andere narigheid wat de klok slaat, aangevuld met enkele woorden en uitdrukkingen van het digitale tijdperk.

Voor het negende jaar op rij werden eind 2015 in Rusland woorden en uitdrukkingen van het jaar gekozen. Met uitzondering van de periode 2009-2011, toen ook het grote publiek mocht meedenken en meestemmen, is de woordverkiezing de zaak van een geleerd panel van taalkundigen, cultuurwetenschappers, filosofen en journalisten onder leiding van de taalkundige Michail Epstein.

Hieronder de winnende woorden en uitdrukkingen in de drie belangrijkste categorieën.

Woord
Als woord van het jaar werd dus беженцы gekozen. Naast medeleven met Europa signaleert Epstein in de Russische media ook 'leedvermaak over de onvrijwillige slachtoffers van deze vluchtelingenstroom, over de Europeanen zelf en hun leiders'. Verwijzend naar de Europese vluchtelingenproblematiek introduceerden de Russische taalkundigen ook in Rusland het woord Еврабия (Eurabië).

Het gewelddadige en grimmige karakter van 2015 wordt duidelijk uit andere gekozen woorden in de top12 van woorden van het jaar: санкции (sancties), антисанкции (tegensancties), санкционка ('sanktsionka', slang voor 'een gesanctioneerd voedselproduct'), война (oorlog), терроризм (terrorisme), запрещенка (verboden voedselproduct), гибридный (hybride, van 'hybride oorlogsvoering') en милитаризм (militarisme). Als nieuwe woorden voor digitale begrippen namen de taalkundigen стартап (startup) en селфи (selfie) in de lijst op.

Uitdrukking/frase
Bovenstaande gaat door in de categorie uitdrukkingen en frases van het jaar. Als uitdrukking van het jaar werd gekozen Немцов мост (Nemtsovbrug), als voorstel om de Bolsjoj Moskvoretski-brug over de Moskva bij het Kremlin, waar op 28 februari oppositiepoliticus Boris Nemtsov werd vermoord, te hernoemen in Nemtsovbrug.

Oorlog en andere geopolitieke conflicten uit het jaar 2015 zijn in deze categorie vertegenwoordigd in de uitdrukkingen ИГИЛ, запрещенная в России организация (ISIS, een in Rusland verboden organisatie), атмосфера ненависти (atmosfeer van haat), Минские договоренности ('de afspraken van Minsk', over het conflict in Oost-Oekraïne), слив Новороссии (de afdrijving van Novorossija), Шарли Эбдо (Charlie Hebdo), гибридная война (hybride oorlog) en Я Шарли (Ik ben Charlie). Met als kleine digitale component: это фейк (dit is fake).

Anti-taal
Обама — чмо. 'Obama is een zak': dit is een kreet die in Rusland in 2015 vaak te zien was op muren en op autostickers. De taalkundigen kozen de uitdrukking als de meest opmerkelijke in de rubriek 'anti-taal', die door Epstein wordt gedefinieerd als 'propagandataal, gericht op de vervorming van de realiteit'.

Een leukere is de nummer 2 in deze categorie: ватник. Een ватник (vatnik) is een drager van een goedkope gewatteerde jas (вата). Met de ватник wordt door de taalkundigen de patriottische kleinburger bedoeld, die 's avonds voor de televisie hangt, alle staatspropaganda voor waar aanneemt en alles langs zich heen laat glijden zolang hij zijn natje en droogje heeft.

Andere sprekende woorden en uitdrukkingen in deze categorie voor het jaar 2015 zijn иноагент (afkorting voor 'buitenlandse agent'), наши западные партнеры ('onze westerse partners', maar niet heus), en Пик кризиса достигнут ('De piek van de crisis is bereikt', in de analyse van president Vladimir Poetin aan het einde van 2015).