Warmdraaien voor 2018

René Does

De Russische president Vladimir Poetin ging op 10 september 2017 ook stemmen voor een Moskouse stadsdistrictraad. Het ging om het district Gagarin in het zuidoosten van het stadscentrum. Poetin zal waarschijnlijk op de kandidaten van de regeringspartij Verenigd Rusland (ER) hebben gestemd, maar dat heeft de partij niet geholpen. Alle 12 zetels van de districtsraad gingen naar de links-liberale oppositiepartij Jabloko. De goede uitslag van de buitenparlementaire oppositie in de Moskouse districtsraden was een van de opvallende resultaten van het verkiezingscircus op 10 september.

Iedere tweede zondag van september zijn er regionale en plaatselijke verkiezingen in de 82 regio's van de Russische Federatie. In vijfjaarlijkse cycli zijn er op die zondag verkiezingen voor een deel van de regionale leiders (gouverneurs van provincies en presidenten van deelrepublieken) en regionale en plaatselijke vertegenwoordigende organen. Zo werden er op 10 september onder meer 16 nieuwe regionale leiders gekozen en nieuwe volksvertegenwoordigers in de 125 districten van de Russische hoofdstad.

Vaak zijn de jaarlijkse regionale en plaatselijke verkiezingen niet echt belangrijk, omdat ze - soms enkele zeldzame uitzonderingen daargelaten - een winst met fikse meerderheid van ER-kandidaten als resultaat hebben. Dit jaar waren ze interessanter, want ze konden tot op zekere hoogte gezien worden als de graadmeter voor twee verkiezingen in 2018 die aanzienlijk meer gewicht leggen in de politieke schaal van Rusland, namelijk de presidentsverkiezingen in maart en de Moskouse burgemeestersverkiezingen in september.

In de 16 regio's werden alle ER-kandidaten met meer of minder grote meerderheid meteen tot gouverneur of regionaal president gekozen. Het ging dit jaar om de provincies Belgorod, Rjazan, Perm, Jaroslavl, Kaliningrad, Novgorod, Kirov, Tomsk, Saratov en Sverdlovsk, de deelrepublieken Karelië, Mari-El, Mordovië, Boerjatië en Oedmoertië en de havenstad Sebastopol op de Krim, die ook als zelfstandige regio geldt.

Districtsraden Moskou
Met name de verkiezingen voor de Moskouse districtsraden (dus niet voor de algemene Moskouse gemeenteraad, die later weer aan de beurt is) werden echter met extra interesse gevolgd. Ze werden gezien als belangrijkste meting van mogelijke politieke ontwikkelingen in de nabije toekomst van Rusland.

Hoogleraar politicologie Nikolaj Petrov van de Hogeschool voor Economie in Moskou, gespecialiseerd in het regionaal bestuur in Rusland, zei op 13 september tegen de nieuwssite Polit.ru: 'In de regel treedt Moskou zo niet als aanjager dan in ieder geval als de regio op waar politieke processen die later overal zichtbaar zullen worden eerder optreden.'

In de 125 districten van Moskou weden 1.502 nieuwe volksvertegenwoordigers gekozen. In totaal waren er 8.329 kandidaten voor deze zetels geregistreerd, zowel vertegenwoordigers van de 32 deelnemende partijen als onafhankelijke kandidaten.

De meeste aandacht na 10 september ging uit naar het goede verkiezingsresultaat van de zogenoemde buitenparlementaire oppositie, dat wil zeggen van partijen die niet tot de vier vaste bewoners van de landelijke Staatsdoema behoren: naast ER de Communistische Partij van de Russische Federatie (KPRF), de radicaal-nationalistische Liberaal-Democratische Partij van Rusland (LDPR) en het sociaaldemocratische Rechtvaardig Rusland (SR).

Het succes van de buitenparlementaire oppositie was te danken aan de stemmen voor het blok van Dmitri Goedkov, ex-parlementslid van SR, dat zich onder het dak van de liberale oppositiepartij Jabloko had genesteld en met de jonge campagneleider Maksim Kats een actieve en slimme verkiezingscampagne had gevoerd. Jabloko haalde in totaal 177 districtszetels binnen.

In zeven districten haalde de partij zelfs een meerderheid, waaronder dus Gagarin, waar Poetin ging stemmen. De districten waar Jabloko won zijn stadswijken waar de rijkere middenklasse en universiteitswijken waar veel intelligentsia en studenten wonen.

Voor de hoofdstedelijke districtsverkiezingen had de liberale oppositie zich nu eindelijk eens redelijk eensgezind achter één partij, Jabloko, opgesteld. Het goede verkiezingsresultaat betekende een wederopleving van Jabloko, dat al lange tijd ondermaats presteerde tijdens verkiezingen in Rusland.

Extra hoopgevend voor de partij was dat de groeiende groep oppositionele jongeren vooral voor Jabloko koos. In 2012 had Jabloko maar 25 districtszetels gewonnen; de winst op 10 september was dus aanzienlijk.

Het goede resultaat van de buitenparlementaire oppositie betekende echter niet dat regeringspartij ER had verloren. ER won ook in Moskou: de partij verwierf in totaal 1.151 districtszetels, tegen 900 in 2012. Presidentieel woordvoerder Dmitri Peskov verklaarde daarom tevreden dat de Moskouse districtsraadverkiezingen een zaak van 'pluralisme en politieke concurrentie' waren geweest.

Alle parlementaire en buitenparlementaire oppositiepartijen bij elkaar opgeteld (KPRF, LDPR, SR en Jabloko) leden niettemin verlies: samen haalden ze dit keer 233 zetels, tegen 390 in 2012. De grote verliezers van de Moskouse districtsverkiezingen waren daarmee de parlementaire oppositiepartijen KPRF, LDPR en SR. Hierbij moet worden opgemerkt dat met name de LDPR en SR nauwelijks campagne hadden gevoerd.

Voor ER was een slappe campagne en een lage opkomst een verkiezingstactiek, in de hoop dat de kiezers in hun achterban die uit gewoonte wel trouw zouden stemmen, zoals ambtenaren, een makkelijke grote winst zouden opleveren.

Deels lukte dit: de opkomst bij regionale en plaatselijke verkiezingen ligt altijd al laag, gemiddeld zo tussen de 25 en 40 procent, maar in de Moskouse stadsdistricten ging slechts 14 à 15 procent van de stemgerechtigden stemmen. De buitenparlementaire oppositie wist echter door zijn actieve en eensgezinde campagne toch genoeg kiezers naar de stembus te lokken om het goede resultaat te behalen. Veel commentatoren stelden vervolgens dat dit een wijze les moet zijn voor de oppositie voor de presidentsverkiezingen en de Moskouse burgemeestersverkiezingen in 2018.

Gemeentelijk filter
De grote afwezige in de Moskouse districtsverkiezingen was de Partij voor Vooruitgang (PP) van de belangrijkste buitenparlementaire oppositieleider, Aleksej Navalny. In september 2013 deed Navalny mee aan de Moskouse burgemeestersverkiezingen en haalde toen 27,3 procent van de stemmen, wat als een goed resultaat werd gezien tegen de winnaar, ER-burgemeester Sergej Sobjanin.

Voor 2018 concentreert Navalny zich allereerst op de presidentsverkiezingen in maart. Navalny zal vrijwel zeker de presidentsverkiezingen niet winnen en zich daarna weer op Moskou richten.

Een kandidaat voor de Moskouse burgemeestersverkiezingen van 9 september moet zich om kandidaat te kunnen worden eerst door het zogenoemde 'gemeentelijke filter' wringen, dat wil zeggen de handtekeningen verzamelen van minstens 110 gemeenteraadsleden die minsten driekwart van de stadsdistricten vertegenwoordigen.

Alleen ER kan cijfermatig zo'n kandidaat leveren. Goedkov als mogelijke burgemeesterskandidaat namens Jabloko in Moskou lukt dit ook niet met de winst van afgelopen 10 september. Net als Navalny in 2013 zal Goedkov de welwillende handtekeningen van ER-gemeenteraadsleden nodig hebben om door het 'gemeentelijke filter' te komen.

Wil de liberale buitenparlementaire oppositie in 2018 succes hebben, dan staat ze dus voor de taak de nieuwe samenwerking te behouden en het liefst nog te versterken. Veel analyses van Russische journalisten en politieke commentatoren stelden echter dat voor de Moskouse burgemeestersverkiezingen een machtsstrijd tussen Goedkov en Navalny of tussen Goedkov en de formele leider van de Moskouse afdeling van Jabloko, Sergej Mitrochin, ook tot de reële mogelijkheden behoort.

Niettemin kan de buitenparlementaire oppositie door de opsteker in Moskou het verkiezingsjaar 2018 met vertrouwen tegemoet zien. Maar dit geldt ook voor ER en president Poetin.