WK Voetbal in Rusland (6): Loezjniki

René Does

Het historische architectonische uiterlijk is behouden, maar in de praktijk is er bijna een geheel nieuw stadion ontstaan. Het stadion Loezjniki was het belangrijkste sportstadion van de voormalige Sovjet-Unie en is nu, na een omvangrijke renovatie, het hoofdstadion van het WK Voetbal in Rusland. In de nabije toekomst zal het de spil vormen van het vernieuwde sport-, ontspannings- en evenementencomplex Loezjniki. Een portret van een mondiaal bekend sportcentrum.

Loezjniki is een van de twee stadions in Moskou tijdens dit WK Voetbal (het andere is de Otkrytyje Arena van de voetbalclub Spartak Moskou). Samen met het Krestovski Stadion van Zenit Sint-Petersburg ontvangt het de meeste wedstrijden, namelijk zeven. In Loezjniki waren de openingswedstrijd op 14 juni, drie andere groepswedstrijden, een kwartfinale, de halve finale tussen Engeland en Kroatië en de finale tussen Frankrijk en Kroatië op zondag 15 juli.

Zachte zandkleur
Tot 2014 was het voetbalstadion nog een Oost-Europees aandoend stadion met lange verdiepingsloze tribunes en een atletiekbaan rond het voetbalveld. In dat jaar begon de verbouwing van het stadion, die zonder corruptieschandalen of kostenoverschrijdingen verliep en in 2017 volgens planning werd afgerond.

Nu is het een compact voetbalstadion met tribunes van twee verdiepingen die direct aan het voetbalveld grenzen. Van buiten voelt het stadion nog altijd aan als het klassieke Loezjniki met zijn ovalen vorm, betonnen pilaren in zachte zandkleur en panelen met taferelen uit allerlei sporten tussen de pilaren.

Door de verbouwing van Loezjniki voor het WK is de oppervlakte van het stadion vergroot van 140.000 naar 221.000 vierkante meter, is het bruikbare oppervlak onder de tribunes uitgebreid van 85.500 naar 181.000 vierkante meter en de toeschouwerscapaciteit vergroot van 78.000 naar 81.000 bezoekers. De inwoners van Moskou mochten via een online enquête bepalen welke kleur de stoeltjes in het stadion zouden krijgen: de meeste stemmen, 43 procent, gingen naar de kleur bordeauxrood met goudkleurige elementen.

Het voetbalstadion is het centrale Grote Sportstadion van het grotere sportcomplex Loezjniki, dat vóór de renovatie naast het voetbal- en atletiekstadion een bekend zwemstadion en ijshockeystadion huisvestte. Als het hele complex in 2019 gerenoveerd en bijgebouwd zal zijn, zal het naast het gerenoveerde voetbalstadion nog een vijftal moderne sportcomplexen voor zowel topsport als breedtesport bevatten:

• Een zwemstadion van 56.500 vierkante meter met drie zwembaden, een kinderzwembad en een aquacomplex, die een gezamenlijke capaciteit hebben van 10.000 bezoekers.
• Een schaatsstadion van 24.500 vierkante meter met twee ijsbanen voor ijshockey en kunstschaatsen, aangevuld met trainingsbanen en een relaxcentrum met warmwaterbaden.
• Een tenniscomplex van 36.000 vierkante meter met vijftien binnenbanen en elf buitenbanen, met een capaciteit van 1.500 tennisgasten.
• Een gymnastiekstadion van 23.500 vierkante meter met een capaciteit van 4.000 toeschouwers.
• Het multifunctionele stadion Droezjba (Vriendschap) waar voor 4.100 toeschouwers wedstrijden in acht sporten kunnen worden gehouden: tennis, volleybal, gymnastiek, boksen, free fight, acrobatische rock & roll, dans en minivoetbal. In de zaal kunnen ook popconcerten worden gehouden met 4.500 bezoekers.

Al deze nieuwe complexen worden gebouwd in moderne en kunstzinnige architectuur. Verder zal het hele Loezjniki-park rond deze gebouwen nog meer nieuwe sportvelden en horecavoorzieningen krijgen, waar Moskovieten en bezoekers van de hoofdstad kunnen sporten of gewoon even kunnen ontspannen.

Het park zelf is voor het WK verfraaid met ruim duizend nieuwe bomen, 53.000 sierstruiken en 16.000 vierkante meter aan bloembedden. De elf historische fonteinen op het terrein zijn gerenoveerd en aangevuld met een nieuwe fontein.

Ook de U-vormige oever van de langsstromende rivier de Moskva is verfraaid en geschikt gemaakt voor lichaamsbeweging met een 4,5 meter breed wandelpad, 2,5 meter brede rolschaats- en fietspaden en een twee meter breed hardlooppad.

Als alles in 2019 gereed zal zijn, zal het sportcomplex Loezjniki gelijktijdig 200.000 gasten kunnen ontvangen. Naar verwachting zal Loezjniki jaarlijks vijf miljoen bezoekers verwelkomen.

Haarlem
Het Loezjniki-stadion is ruim zestig jaar oud. Nadat de sportploeg van de Sovjet-Unie tijdens de Olympische Zomerspelen van 1952 in Helsinki grote successen had geboekt en de sovjetleiders hierdoor de politieke en publicitaire waarde van internationale sportsuccessen ontdekten, besloot de sovjetregering op 23 december 1954 om een groot sport- en trainingscomplex te bouwen in de hoofdstad.

Eerst werd nog aan een complex óp de Leninheuvels gedacht, maar al snel werd voor het stedelijke natuurgebied Loezjniki gekozen: mooi gelegen aan de voet van de Leninheuvels, in de bocht van de Moskva en in het groen, met frisse lucht, en vlakbij het stadscentrum.

Ontwerp en bouw van het hoofdstadion werden zeer snel uitgevoerd. Het ontwerpen begon in januari 1955 en werd in negentig dagen afgerond. Vervolgens werd het centrale stadion binnen 450 dagen uit de grond gestampt. De officiële opening vond plaats op 31 juli 1956 met de eerste Spartakiade van Volken van de Sovjet-Unie. Het hoofdstadion werd genoemd naar Lenin. Het had houten banken en kon maximaal 105.000 toeschouwers ontvangen.

In 1992, na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en de ondergang van het communisme, werd de naam van het stadion veranderd van Leninstadion naar Loezjniki. De nabij gelegen Leninheuvels gingen weer Mussenheuvels heten.

In 1997 vond een grondige renovatie van het stadion plaats: de houten banken werden vervangen door stoeltjes, waardoor de toeschouwerscapaciteit daalde naar 78.000 bezoekers. De tribunes kregen een overdekking, maar wie op de onderste rijen zat was nog altijd overgeleverd aan de elementen. In dat decennium van 'wild kapitalisme' onder wijlen president Boris Jeltsin, de jaren negentig van de vorige eeuw, herbergde het Loezjniki-park de grootste vlooienmarkt van Rusland.

Het Loezjniki-complex heeft een totale oppervlakte van 1,6 vierkante kilometer. Het is hiermee bijna even groot als het staatje Monaco (twee vierkante kilometer). Sinds 1956 werd het bezocht door 360 miljoen sportliefhebbers.

Tijdens wedstrijden in Loezjnkiki zijn in verschillende sporten ruim 60 wereldrecords gebroken. In voetbal- en ijshockeywedstrijden zijn ruim 50.000 doelpunten gemaakt. De hoogste toeschouwersaantallen van 105.000 supporters werden bereikt tijdens de stadsderby's tussen de voetbalclubs Spartak Moskou en CSKA Moskou.

Maar Loezjniki kan niet alleen bogen op successen in de Russische sportgeschiedenis. In het stadion vond ook de dodelijkste supportersramp plaats in de geschiedenis van de Sovjet- en Russische sport. Hier was een Nederlandse sportclub bij betrokken, namelijk de voormalige voetbalclub Haarlem.

Op 20 oktober 1982 speelde Haarlem om 19.00 uur plaatselijke Moskouse tijd in de zestiende finales van de UEFA-Cup tegen Spartak Moskou. Het was die dag onverwacht koud, min 10 graden Celsius, en er viel sneeuw vanaf het begin van de wedstrijd. Voor de wedstrijd waren slechts 16.000 van de beschikbare 82.000 kaarten verkocht, maar de meeste supporters, 12.000 man, kozen voor Vak S, omdat dat vak zich het dichtst bij de uitgang naar de metro bevond.

In de zestiende minuut scoorde Spartak 1-0, waarna er niet veel meer gebeurde in de wedstrijd. Veel supporters verlieten voor het einde van de wedstrijd Vak S. Maar 20 seconden voor tijd scoorde Sergej Sjvetsov 2-0 voor Spartak, waarna supporters terug wilden naar de tribune. Het gevolg was een enorme glijpartij op de inmiddels spekgladde stadiontrap bij Vak S, waardoor supporters bovenop elkaar vielen.

Onder de druk van de mensenmassa stierven 66 supporters, vooral tieners, en raakten er honderden gewond. Andere ooggetuigen vertelden later dat de glijpartij ontstond toen supporters een gevallen meisje wilden oprapen en dat het doelpunt van Sjvetsov de mensendruk juist verlichtte.

De standaardreactie van de sovjetautoriteiten op een ramp was geheimhouding. Alleen in de Moskouse avondkrant Vetsjernjaja Moskva stond een klein berichtje dat er een ongeluk had plaatsgevonden bij de wedstrijd in Loezjniki, maar zonder details. Pas in 1989, tijdens de glasnost onder Michail Gorbatsjov, verscheen het eerste gedetailleerde verslag van de stadionramp in de sportkrant Sovetski Sport onder de titel 'Het zwarte geheim van Loezjniki'.

In 1992 werd aan de westkant van het stadion het herdenkingsmonument 'Voor de slachtoffers in de stadions van de wereld' onthuld. In 2002 publiceerde de Haarlemse voetbaljournalist Iwan Tol een boek over de stadionramp: Drama in het Lenin-stadion. Op 20 oktober 2007 speelden veteranen van Spartak Moskou en Haarlem in Loezjniki een herdenkingswedstrijd.

WK-stadion
Door de renovatie voor het WK Voetbal is het centrale stadion van Loezjniki een prachtig en modern voetbalstadion geworden. Hieronder de belangrijkste werkzaamheden en resultaten van de renovatie:

• De bezoekerscapaciteit is weer gegroeid, van 78.000 naar 81.000 bezoekers. De atletiekbaan rond het veld is verdwenen. Terwijl in het oude stadion 10.000 bezoekers in een 'blinde hoek' zaten, heeft iedere supporter nu vrij zicht op het veld.
• Loezjniki had de laatste jaren vanwege het koude Russische klimaat een kunstgrasveld. Voor het WK is, volgens de eis van de FIFA, weer een echt grasveld aangelegd. Hiervoor werd 410 kilo graszaad uit Denemarken aangevoerd. Het gras werd versterkt met 18 centimeter diep kunstvezels. De veldtemperatuur kan door veldverwarming permanent op 15 graden Celsius worden gehouden. Er kan acht uur aaneengesloten op het veld worden gevoetbald zonder dat de kwaliteit wordt aangetast.
• De overkapping boven de tribunes werd elf meter verlengd, ook omdat de FIFA 'meteorologische bescherming van de toeschouwers' in WK-stadions eist van de organisatoren. De onderkant van de overkapping fungeert als groot informatiescherm. De overkapping laat gefilterd zonlicht door om de groei van het gras te bevorderen.
• Voor de veiligheid is de ruimte rond het stadion opgedeeld in veiligheidszones. Supporters te voet worden in zes banen naar het stadion geleid, waar zij bij 427 toegangspoortjes worden gecontroleerd. In een uur tijd kunnen 62.500 supporters het stadion betreden. Voor auto's en bussen zijn er 39 opgangritten, die per uur 990 auto's en 62 bussen kunnen verwerken. Het stadion heeft 44 toegangstrappen. Binnen 15 minuten kunnen alle supporters het stadion verlaten. In geval van evacuatie bij een ramp kan deze binnen zeven minuten uitgevoerd worden.
• Loezjniki heeft 3.300 observatiecamera's met gezichtsherkenning van aanwezige supporters, waarvan 1.000 camera's binnen het stadion zelf.
• Het gerenoveerde stadion kreeg 102 luxe skyboxen.
• Supporters kunnen bij ruim 200 kiosken en vier restaurants in het stadion hun natje en hun droogje krijgen. In het oude stadion waren er slechts 50 horecapunten, waar altijd enorme rijen voor stonden.
• In het gerenoveerde stadion werd een grote perstribune gebouwd met plaats voor 3.160 journalisten. Elke plek heeft internetverbinding en een contactpunt voor elektriciteit. In de perszaal kunnen 2.000 journalisten.

Loezjniki is te bereiken via drie metrostations: Vorobjovy gory (Mussenheuvels), Sportivnaja en Loezjniki. Vanaf station Mussenheuvels kan de bezoeker zich met een nieuwe, 790 meter lange kabelbaan naar het stadion laten glijden. Veel plezier!